CÜMLENİN ÖGELERİ
1-YÜKLEM Yargı bildiren sözcük ya da söz grupları yüklemdir. ÖRNEK:Boğaziçi, İstanbul’un incisidir.(Yüklem) Ben, çalışkan,ilkeli ve disiplinliyim.(Yüklem)
demişler.(Sofular,ÖZNE) Yüklemin bildirdiği hareketi,işi,oluşu yapan öğeye denir. ÖRNEK:Sofular haram demişler.(Sofular,ÖZNE) ÖZNE TÜRLERİ: 1-GERÇEK ÖZNE: Bazı cümlelerde özne ya sözcük ve sözcük grubu olarak cümlede yer alır ya da yüklemdeki kişi eklerinden hangi sözcüklerin özne oldukları anlaşılır. Bu tür öznelere gerçek özne denir.
ÖRNEK:Tiyatro,toplumsal değişmelerin aynasıdır.(Tiyatro,gerçek özne) 2-SÖZDE ÖZNE:Yüklemin gösterdiği işi yapmadığı halde yapıyormuş gibi görünen özneye sözde özne denir.ÖRNEK:Bardaklara çaylar koyuldu.(çaylar sözde özne)
3-ÖRTÜLÜ ÖZNE ÖRNEK:Galata kulesi uzmanlar tarafından onarılarak eski haline getirildi.(uzmanlar,örtülü özne) Uzmanlar, hakem sözcükleri gruplaşarak cümlenin tümleci olmuştur.Bu tür öznelere Örtülü özne denir.
3-NESNE Geçişli eylemin yüklemin görevini üstlendiği cümlede eylemden etkilenen varlığa NESNE denir. A)Belirtili Nesne:Yükleme “kimi?, neyi?” Soruları sorularak bulunur.Adın belirtme Halindeki sözcük ve sözcük grupları belirtili nesne olur.
ÖRNEK Kalemimi unuttum.(kalemimi, belirtili nesne) Öğretmenin evini gördüm.(öğretmenin evini ,belirtili nesne) B)Belirtisiz Nesne:Özneyi bulduktan sonra Yükleme “ne” sorusu sorularak bulunur. Belirtisiz nesne ismin yalın halindeki sözcük ve sözcük gruplarından oluşur.
ÖRNEK Ağaç yaprak döktü.(Ağaç,özne; yaprak, belirtisiz nesne; döktü, yüklem.) 4-ZARF TÜMLECİ:Yüklemin anlamını zaman, durum,azlık çokluk, yön bakımından tamamlar. Zarf tümleci, yükleme nasıl?,Niçin?, Ne zaman?,Ne kadar?, Ne ile?, Hangi şartlarda?, Kim tarafından? Soruları sorularak bulunur.
ÖRNEK Dün size yürüyerek geldim.(Dün, zarf tümleci; zaman)(Yürüyerek,zarf tümleci durum.) Vatan uğruna nice tehlikelere göğüs gerdik.(Vatan uğruna, zarf tümleci Neden) Demokrasiyi de ülkesini de çok seviyormuş.(Çok zarf tümleci Azlık çokluk.)
5-YER TAMLAYICISI(DOLAYLI TÜMLEÇ): Cümlede yüklemin gösterdiği iş, oluş ve hareketin yerini belirten öğeye DOLAYLI TÜMLEÇ denir. ÖRNEK:Her hafta mutlaka tiyatroya gider. (Tiyatroya, Dolaylı tümleç.) Ülkenin güneşi bu kez Samsun’dan doğdu.(Samsun’dan ,dolaylı tümleç.)
ALIŞTIRMALAR 1-Muhsin Çelebi, geniş sofadaki kemerli açık kapıdan serbest adımlarla girdi. (Muhsin Çelebi, özne geniş sofadaki kemerli açık kapıdan,dolaylı tümleç serbest adımlarla zarf tümleci girdi yüklem 2-Kaç Yunus’u, kaç balıma götürür ırmağı Türkülü yataklarımız.(Kaç Yunus’u,belirtili nesne kaç balıma dolaylı tümleç götürür yüklem ırmağı türkülü yataklarımız özne)
3-Uzatmayayım; işte tam o sırada söke taraflarında gayet azgın bir Rum eşkıyası türer.Devlet bu haydutlara karşı bir nizamiye taburu çıkarır.(Uzatmayayım, özne işte tam o sırada,zarf tümleci söke taraflarında dolaylı tümleç gayet azgın bir Rum eşkıyası özne türer yüklem devlet özne bu haydutlara karşı zarf tümleci bir nizamiye taburu belirtisiz nesne çıkarır yüklem.)