AÇIK ERİŞİM SPARC-ANKOS Bülent Karasözen ODTÜ 41. Kütüphane Haftası 30 Mart 2005

• dergide yılda makale yayınlanmakta •Makale sayısı her yıl % 3 artmakta •Dergilerin işlevleri: bilginin dogruluğunun onaylanması, kayd edilmesi, duyurulması ve arşivleme •Açık erişimli dergiler: % 5 civarında (altın yol) •Paralı dergilerde yayınlanan makalelerin kurumsal arşivde veya kişisel WEB sayfalarında yayınlanması; tüm makalelerin % 60’dan fazlası (yeşil yol) •Açık Arşivler Girişimi (OAI): kayda geçilme, duyurulma ve arşivleme konularında standartlar oluşturmak •Sosyal ve Temel Bilimlerde Açık Erişimle igili Berlin bildirgesi, 2003 •Ingiltere parlemontosuna sunulan rapor ve tartışma, 2004 •Amerikan Ulusal Sağlık Enstitüsün(NIH) arşivleme kararı, 2005 Akademik İletişimdeki Değişim

Açık Erişimin tanımı •2003 Berlin bildirgesi “Hakemli bilimsel dergilerdeki makalelere yayınlanların yayınlanmaz, elektronik ortamda, sürekli olarak, hiç bir kısıtlama olmadan herkesin erişiminin sağlanması”

Açık Erişimli-Ücretli Dergiler •Açık erişimli dergiler: makalesi kabul edilen yazar veya kurumu makale ücretini ödüyor, makaleye herkes ücretsiz olarak erişebiliyor •Ücretli dergiler: Makalelere kişisel veya kütüphaneler aracılığılıyca sadece abone olanlar erişebiliyor •Ticari yayınevlerinde bir makalenin üretilme ücreti $ •Makale başına üretim ücreti, reddeilen makale sayısına göre artabiliyor; Nature ve Science’da makale red oranları % •Açık erişimli dergilerde makale ücreti: $ •Wellcome Trust ve benzeri vakıflardan destek sağlanıyor •Kurumlar açık erişimli dergilere abone oluyorlar •Ticari yayınevlerinin açık erişimli dergi modelleri: Oxford University Press, Springer

Açık erişim modelleri •Kısmi açık erişim: National Academy of Science, British Medical Journal •Gecikmeli erişim •Kalkınmakta olan ülkelere açık erişim sağlanması: HINARI projesi •Yazarların ücret ödemesine dayalı açık erişim modeli •Kurumsal arşivler

Açık Erişimli Dergilerin Etkisi •Geniş dağıtım, daha fazla etki: sınırlı erişim, sınırlı etki •Açık erişimli dergilerdeki atıflar, paralı dergilere yapılan atıfların iki katı •Astrophysical Journal’da yayınlan makalerin %72’si ArXiv’de arşivlenlenmekte. Bu makaleler, geri kalan % 28’inden iki katı atıf almakta. •Temmuz 2004’de SCI’dek 239 açık erişimli derginin atıf analizi yapıldı •Yazarların ve dolayısıyla kurumların itibarının artırılması •Biyoloji ve tıpta araştırmarın yayınlanması gider olarak tüm araştırma bütçesinin % 1.7’sini oluşturuyor

Kurumsal Arşivler •300’den fazla kurumsal arşiv •Ulusal projeler: Ingiltere’de SHERPA, Holanda’da DARE •Eprints.org •Konu tabanlı: Ginsparg’s High Energy Physics electronic repository, arXiv •D-Space-MIT, Caltech, CERN •Ücretsiz kurumsal arşiv yazılımı •Dergilerde yayınlanan makalelere, kurumsal arşivlerden ve yazarların WEB sayfalarından erişim izni veren dergi oranı % 83, RoMEo projesi •OAIster farklı arşivler arasında tarama yapabilen bir yazılım; 300’den fazla açık arşivdeki üzerindeki makale taranabiliniyor

ISI veritabanındaki açık erişimli dergilerin dağılımı AlanDergi sayısı Tıp36 Matematik36 Eğitim27 Hukuk20 Sosyoloji16 Ekomomi16 Bilgisayar15 Tarih14 Biyoloji12 Enformatik11

ISI veritabanındaki bölgelere göre açık erişimli dergilerin bölgelere dağılımı DOAJ(İsveç), J-STAGE(Japonya),SciELO(Brezilya) Bölge Açık erişimli dergi sayısı Toplam dergi sayısı Açık erişimli dergi oranı Asya, Pasifik79530% 14.9 Doğu Avrupa19282% 6.7 Orta Doğu, Afrika557% 8.8 Kuzey Amerika583910% 1.5 Orta ve Güney Amerika3378% 42.3 Batı Avrupa453961% 1.1 Tüm veritabanı % 2.7

Açık Erişim Bildirgeleri •2002 Şubat: Budapest Açık Erişimler Girişimi •2003 Ekim: Sosyal ve Temel Bilimlerde Açık Erişim Berlin bildirgesi •Ekim 2003: Wellcome Trust •Aralık 2003: Birleşmiş Milletler WSIS •Aralık 2003: Birleşmiş Milletler WSIS(World Summit on the Information Technology), Tunus •2004 Ocak: OECD •2004 Şubat: IFLA •2004 Aralık: Italyan Üniversite Rektörleri Messina bildirgesi

SPARC ( The Scholarly Publishing and Academic Resources Coalition) •1998 yılında Amerikan Kütüphaneciler Derneği tarfından kuruldu •200’den fazla kütüphane ve konsorsiyum üye •SPARC Avrupa 2002’de kuruldu •ANKOS 2002’den itibaren üyesi

SPARC Seçenekler Programı •Ticari yayınevlerine alternatif ucuz dergiler: –Organic Letters – Tetrahedron Letters –Algebraic&Geometric Topology – Geometry &Topology –Crystal Growth and Design-Crystal Growth –Journal of Machine Learning Research-Machine Learning –Theory& Practice of Logic Programming-Journal of Logic and Algebraic Programming

• Competition Constrains Price Alternative $2,609 SPARC Launch SPARC Launch Organic Letters Launch Organic Letters Launch $4,256 Saving

SPARC Ortaklıklar Programı •Yayıncılıkta rekabet gücü fazla yeni modellerin gelişmesini sağlamak –New Journal of Physics, IOP –Internet Journal of Chemistry –Documenta Mathematica –Biomedcentral, 39 dergi, 396 üye –Public Library of Science(PLoS), PLoS Biology, Medicine –Directory of Open Access Journals(DOAJ) dergi

SPARC Bilimsel Topluluklar Programı •Küçük yayınevlerinin üniversitelerin de desteğiyle elektronik ortama geçmelerini sağlamak –BioOne: biyoloji, çevre bilimleri ve ekolojide çeşitli yayınevlerinin dergileri, Big 12 Plus Library Consortium’un desteğiyle kurulmuş –eScholarship, California Digital Library –Columbia EarthSpace –MİT Cognet, 30 dergi –Project Euclid, Cornell Üniversitesi Kütüphanesi, Matematik, İstatistik

SPARC Akademik İletişim ve Destek Programı •Akademik iletişimdeki sorunları gündeme getirmek, akademik dünyanın desteğini sağlamak –Değişimi Yaratın-Create Change –Bağımsızlık İlan Etme-Declaring Independence –Bağımsızlığı Sağlama-Gaining Independence

Açık Erişim ve Kütüphaneler •Araştırma sonuçlarını okuyuculara sunmak •Kurumdaki araştırma sonuçlarını kurumsal arşiv aracılığıyla dünyaya duyurmak, yayıncılık yapmak •Elektronik öğrenme ortamları yaratmak •Elektronik kütüphane, E-bilim •Uzaktan ve elektronik referans hizmetlerin artması

ANKOS-Açık Erişim •Açık erişim dergilerinin duyurulması •SPARC destekli dergilere abone olunması •Ülkemizde açık erişimli olan, olabilecek dergilerin araştırılması •Kütühane WEB sayfalarında açık erişimli kaynakların duyurulması: Açık erişimli dergiler ve arşivler listeleri •Öğretim elemanlarının açık erişim ve akademik iletişim konularında bilgilendirilmesi •Elektronik tez uygulamlarının yaygınlaştırılması •Kurumsal arşivlerin oluşturulması