Açık Erişimin Geleceği ve Araştırma Verilerine Açık Erişim Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü yasartonta@gmail.com @yasartonta yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/ Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Plan Erişim Açık erişim Kütüphaneciler Araştırmacılar Yayıncılar Fon sağlayıcılar Araştırma verilerine açık erişim Araştırma verileri ve Türkiye Sonuç Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Bilgiye erişim sağlamak bizim işimiz Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Üye olmadan asla! Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Üye olmadan üst veri bile yok Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Üye olduktan sonra Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

British Library Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Yazma eser, 13. yüzyıl Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Açık Erişim Tanımı “1. ücretsiz. . .[çevrimiçi, tam metin] erişim “2. [Açık erişim] eserin tam bir sürümü... açık erişime, sınırsız dağıtıma, birlikte çalışabilirliğe ve uzun dönemli arşivlemeye olanak sağlamak için... en azından bir çevrimiçi arşivde depolanır.” Yazarın tüm kullanıcılara eserine ücretsiz erişim, kopyalama, kullanma, dağıtma, iletme, eseri kamuya gösterme ve kişisel kullanım için az sayıda basılı kopya yapmalarına izin vermesi Eserin yayından hemen sonra bir kurum ya da bilimsel dernek tarafından standart formatta açık erişime, sınırsız dağıtıma ve uzun süreli arşivlemeye olanak sağlayacak şekilde çevrimiçi bir arşivde depolanması Kaynak: Bethesda Statement on Open Access Publishing June 20, 2003 http://www.earlham.edu/~peters/fos/bethesda.htm Kaynak: Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities http://www.zim.mpg.de/openaccess-berlin/berlindeclaration.html Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Açık erişim nasıl sağlanır? Kaynak: http://www.acikerisim.org/dokumanlar/medoanet_guideline_2013.pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Yeşil yol – Web sayfası aracılığıyla Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Yeşil yol – Kurumsal arşiv aracılığıyla Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Yeşil yol - Konu arşivi aracılığıyla (eprints.rclis.org) Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Açık erişim yayıncılık Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

“Açık erişim” - Hacettepe Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

“Açık erişim” - Bilkent Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Bu makale aslında açık erişim Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

“Açık erişim” - MİTOS Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

“Açık erişim” - YÖK Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Üye olmadan asla! Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

“Bir kullanıcının üye formuyla imtihanı” Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

YÖK tez istatistikleri Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

NDLTD Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Araştırmacılar ve açık erişim Kaynak: K.L. Ertürk, Türkiye’de bilimsel iletişim: Bir açık erişim modeli önerisi. (Doktora tezi) 2008., s. 179 http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/130.pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Araştırmacılar paylaşıyor mu? Kaynak: K.L. Ertürk, Türkiye’de bilimsel iletişim: Bir açık erişim modeli önerisi. (Doktora tezi) 2008, s. 182 http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/130.pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Açık erişim ve yayıncılar Kaynak: K.L.Ertürk, M.E.Küçük (2010), Kurumsal Açık Arşivlerin Etkin Kullanımı:Türkiyedeki Bilimsel Elektronik Yayıncıların Görüşleri. Bilgi Dünyası, 11(1): 123-140, s. 134. http://www.bby.hacettepe.edu.tr/e-bulten/dosyalar/file/Erturk-Kucuk-BD.pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Türkiye’de açık erişim dergiler Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Açık erişim ve üniversiteler Kaynak: MedOANet anketi, 2012 Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Türkiye’de açık arşivler (Şubat 2013) Toplam 50.000 kayıt Toplam = 50.000 kayıt, 6M kullanım, 1.2M tekil ziyaret, 2.6TB indirme http://www.opendoar.org/find.php?p=1&step=20&cID=217&format=table&sort=r.rName&sort=r.rNumOfItems%20DESC,r.rName; Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Karşılaştırma: Belge sayısı Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Karşılaştırma: Açık erişim politikaları Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Açık erişim politikaları Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

İYTE, ODTÜ, HÜ BBY Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Açık erişim ve fon sağlayıcılar 1 fon sağlayıcı açık erişimi zorunlu tutuyor (ama uygulanmıyor..) 1’inin gönüllü politikası var 1’inin politikası yok TÜBİTAK ve YÖK’ün açık erişim politikaları yok Araştırma verilerine açık erişimin adı geçmiyor Kaynak: MedOANet anketi, 2012 Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Fon sağlayan kurumlar ve üniversiteler için model açık erişim politikaları Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Açık erişim hakemli dergi makalelerine ücretsiz hemen sürekli çevrimiçi erişim demektir. Kaynak: http://openscience.com/green-gold-gratis-and-libre-open-access-brief-overview-for-beginners/?utm_term=%23oa&utm_source=twitterfeed&utm_medium=twitter Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Ufuk 2020 ve Avrupa Araştırma Alanı AB destekli araştırma projelerinin çıktılarına (raporlar, makaleler, vs.) Hem yeşil hem de altın yol destekleniyor Araştırma verilerine açık erişim pilot projesi yürütülecek “Açık Bilim” (bulguların doğrulanması vs.) için araştırma verilerine erişim şart Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Araştırma verisi nedir? Bilimsel araştırmalarda temel kaynak olarak kullanılan ve araştırma bulgularını geçerlemek için gereken maddi kayıtlar (sayısal ve metin türü veriler, görüntü ve ses kayıtları, vd.) Lab notları, ilk analizler, makale taslakları, araştırma planları, hakem değerlendirmeleri, kişisel yazışmalar veya fiziksel nesneler (ör., lab numuneleri, test hayvanları) bu tanımın dışında Kaynak: http://www.oecd.org/sti/sci-tech/38500813.pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Niçin verilere açık erişim? Araştırma giderleri (ABD yılda 60 milyar dolar, AB FP7’de 50 milyar avro, H2020’de 71 milyar avro) Yatırımın getirisi Yılda %30 veri artışı (bir insan genomu 30TB, CERN yılda 30PB veri üretiyor Bilimsel buluşların artması Araştırmayı kolaylaştırmak Bulguları doğrulama gereği / Kötü bilimden kaçınmak Araştırma etkisinin artması (atıflarda %9-%30 artış) Bilgi edinme özgürlüğü Kaynak: Managing research data, s. 2; atıf avantajı için): https://peerj.com/preprints/1.pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Niçin veri paylaşımı? “Büyük veri” herkese açılırsa Avrupa’da yılda 150-300 milyar avro tasarruf sağlanacak AB’ye doğrudan ve dolaylı etkisi yılda 140 milyar avro Engeller azalmış ve alt yapı iyileştirilmiş olsaydı bu miktar 2008’de 200 milyar avro olacaktı –Avrupa GSMH’sinin %1,7’si) Kaynak: Open data access policies and strategies in the European Research Area and beyond. August 2013. Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Veri yayını piramidi Ham veriler ve veri dizileri Veri içeren yayınlar İşlenmiş veriler ve veri gösterimleri Veri dermeleri ve yapısal veri tabanları Ham veriler ve veri dizileri (1) Veriler makalede yer alır ve açıklanır (2) Verilerin açıklamaları makaleye ek dosyalarda açıklanır (3) Makalede veri merkezlerindeki / arşivlerindeki verilere atıf yapılır (4) Mevcut veri dizilerini açıklayan veri yayınları (5) Kurumun çekmecelerindeki ve disklerindeki veriler http://www.slideshare.net/libereurope/research-data-sharing-leru Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Veri dergileri Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Araştırma verilerinin ömrü Araştırmayı tasarla Veri yönetimini planla (format, depolama vs.) Paylaşım iznini planla Mevcut verileri bul Veri topla (deney, gözlem, ölçüm, benzetim) Üst veri elde et ve yarat Veri YARATMA Araştırma verilerinin ömrü projeden daha uzun Veri İŞLEME Veri YENİDEN KULLANIMI Veri ANALİZİ Veri ERİŞİM Veri KORUMA Kaynak: Managing your research data: Planning to share. UK Data Archive, 24 Oct 2012 Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Kaynak: http://www.oecd.org/sti/sci-tech/38500813.pdf OECD İlkeleri Açıklık kültürü ve araştırma verilerinin paylaşımı Veri erişim ve paylaşımında iyi uygulamalar Kamu destekli araştırma verilerine erişimi ve veri paylaşımını kısıtlamanın potansiyel maliyeti ve yararları Bilim politikalarında verilere erişim ve veri paylaşımıyla ilgili düzenlemeler Araştırma verilerine erişimin düzenlenmesi için ortak işletimsel ilkeler Uluslararası araştırma verilerinin paylaşım ve dağıtımının geliştirilmesi Kaynak: http://www.oecd.org/sti/sci-tech/38500813.pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Veri politikası ortak ilkeler (RCUK) Kamu malı Koruma planlaması Keşif Gizlilik İlk kullanım Tanınma Kamu desteği Kaynak: http://www.rcuk.ac.uk/research/Pages/DataPolicy.aspx Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Araştırma verileri yönetimi neleri kapsar? Veri yönetimi planlaması Veri yaratma/tanımlama Veri belgeleme (veri toplama ve yönetim için standartlar ve yöntemler) Veriye erişim, kullanım ve paylaşımı Etik ve entellektüel mülkiyet Depolama ve yedekleme Uzun dönemli veri koruma stratejisi (DCC) Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

DCC Derleme Yaşam Döngüsü Modeli Kaynak: http://www.slideshare.net/sjDCC/research-data-management-20315747?from_search=1 Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Veri yönetimi politikaları Avustralya: Veri yönetimi altyapısı ve hizmetleri için 152M AUSD yatırım ABD: NSF proje başvurularında 2 sayfalık bir veri yönetim planı (2011) İngiltere: Çoğu fon sağlayan kuruluş araştırma çıktılarına erişim, bunların yönetimi ve uzun dönemli saklanması konusunda bildirim istiyor. Ama yaptırım henüz yok. Çoğu disiplinde ulusal veri merkezi hizmetleri yok O zaman araştırmalarımıza kim göz kulak oluyor? Akademik araştırma topluluğu? Kaynak: Managing Research Data, s. 5 Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Birleşik Krallık’taki bazı veri merkezleri UK Data Archive Archaeology Data Service British Atmospheric Data Centre British Oceanographic Data Centre Environmental Information Data Centre European Bioinformatics Institute Natural Geoscience Data Centre NERC Earth Observation Data Centre Polar Data Centre UK Solar System Data Centre Digital Curation Centre Kaynak: Managing research data, s. 152 Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Veri yönetimi politikaları ve Türkiye OECD Kamu Destekli Araştırma Verilerine Erişim Bildirgesi - 2004 Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Türkiye Ulusal Veri Merkezi İdari ihtiyaçlar, tasarruf imkânı ve siber güvenlik gereksinimleri doğrultusunda, halen her kurumda müstakil olarak işletilmekte olan veri merkezlerinin tek bir çatı altında birleştirilerek Türkiye Kamu Entegre Veri Merkezi’nin kurulması önem arz etmektedir.” Kaynak: http://www.tubitak.gov.tr/sites/default/files/62_2013_104.pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

BAK-TÜİK Projesi Kaynak: http://www.ulakbim.gov.tr/hakkimizda/faaliyet/faaliyet_oz_12.pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

TÜBİTAK’ın veri yönetim politikası var mı? TÜBİTAK Science Europe’a, EuroCRIS’e, üye değil Veri konusunda hüküm yok! Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Ya YÖK’ün, üniversitelerin? Veri konusunda hüküm yok! Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Hacettepe Üniversitesi Herhangi bir veri yönetim planı yok; verileri sakla diyor, ama nasıl? Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Paydaşlar / Tartışma konuları Üniversiteler, araştırma birimleri, BT bölümleri, araştırmacılar, akademik birimler, kütüphaneler Verilerin sahibi kim? Verilere başkalarınca empoze edilmiş gerekirlikler var mı? Hangi veriler tutulacak? Ne kadar süreyle yaşatılacak? Dijital veriler nasıl korunacak? Etik sorunlar var mı? Verilere nasıl erişilecek? Veriler ne kadar açık olacak? Giderleri kim karşılayacak? Yerel veri yönetimine başka seçenekler var mı? Kaynak: http://www.educause.edu/ero/article/starting-conversation-university-wide-research-data-management-policy?utm_content=bufferacbca&utm_source=buffer&utm_medium=twitter&utm_campaign=Buffer Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Araştırma verileri: Kütüphaneler için 10 Öneri 1. Araştırma verisi yönetimi desteği sun 2. Üst veri ve veri standartları ve hizmetleri geliştirmede görev al 3. Veri kütüphanecisi pozisyonu yarat ve veri kütüphaneciliği için mesleki becerileri geliştir 4. Kurumsal politika geliştirmeye katıl 5. Birlikte çalışabilir veri alt yapıları yaratmak için araştırmacılarla bağlantı kur 6. Hizmet sağlayarak araştırma verisi yaşam döngüsünü destekle 7. Verilere kalıcı numaralar atayarak araştırma verilerine yapılan atıfları artır 8. Kurumsal Veri Kataloğu/Arşivi yarat 9. Konuya özel veri yönetimi uygulamalarında görev al 10. Kurum ve/ya da dış sağlayıcılar aracılığıyla depolama hizmeti sun ya da buna aracılık et Kaynak: http://www.libereurope.eu/sites/default/files/The%20research%20data%20group%202012%20v7%20final.pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Veri yönetim planlama araçları Kaynak: http://www.cdlib.org/services/uc3/dmp/fundguide.html; http://www.cdlib.org/services/uc3/datamanagement/ Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Ne yapılmalı? Kamu fonlarıyla desteklenen araştırmalardan üretilen tüm yayınlara ve araştırma verilerine açık erişim yasayla düzenlenmeli Kamu destekli araştırma yayınları ve verileri yönetimi alt yapısı kurulmalı, hizmetler geliştirilmeli Bu yayınlar ve veriler açık arşivler aracılığıyla kullanıma açılmalı Yayınlara ve verilere açık erişim araştırma desteği alabilmede ön koşul olmalı Desteklenen araştırma önerilerinde veri yönetim planı olmalı “Bilimcilerin verilerini uygun ve etkili bir biçimde yönetmelerine yardımcı olacak alt yapı olmadan hiçbir veri paylaşım kültürü gelişemez.” Stefan Winkler-Nees, DFG Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Erişim olmayınca . . . Kaliforniya Üniv. Berkeley Kütüphanesinde 2012’de 2,7M ödünç kitap verilmiş, 33M makale indirilmiş, 13M USD lisans ücreti ödenmiş ULAKBİM’de 2012’de 16M makale indirilmiş, 42M TL lisans ücreti ödenmiş ANKOS’ta 2012’de yaklaşık 12M makale indirilmiş Berkeley’de 36K öğrenci, 2K ö. üyesi kişi başı 868 makale indirmişler TR’de 4,5M öğrenci, 130K ö. üyesi kişi başı 6 makale indirmişler Kaynak: http://evcp.berkeley.edu/sites/default/files/FINAL_CFUCBL_report_10.16.13.pdf http://www.ulakbim.gov.tr/hakkimizda/faaliyet/faaliyet_oz_12.pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Son söz Tim Berners-Lee: Açık verilerin dünyaya yayıldığı sene... http://www.ted.com/talks/tim_berners_lee_the_year_open_data_went_worldwide.html Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara

Açık Erişimin Geleceği ve Araştırma Verilerine Açık Erişim Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü yasartonta@gmail.com @yasartonta yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/ Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara