MUHAMMED İKBAL GÖK MERVE KARTAL EDEBİ SANATLAR MUHAMMED İKBAL GÖK MERVE KARTAL

İÇERİK 1)MECAZLA İLGİLİ SANATLAR 2)DÜŞÜNCEYLE İLGİLİ EDEBİ SANATLAR TEŞBİH / COMPARASİON / BENZETME İSTİARE / METAPHORE / İĞRETİLEME MECAZ MÜRSEL/ METONYMİE / DÜZ DEĞİŞMECE KİNAYE / ALLUSİON TARİZ / İNSİNATİON / DOKUNDURMA 2)DÜŞÜNCEYLE İLGİLİ EDEBİ SANATLAR TEZAT / ANTİTESE / KARŞITLIK TEVRİYE / UZAK ANLAM TECAHÜL-İ ARİF TEŞHİS / PERSONNİFİCATİON / KİŞİLEŞTİRME İNTAK / KONUŞTURMA HÜSN-İ TALİL / GÜZEL SEBEP MÜBALAĞA / HYPERBOLE / ABARTMA TECRİD

3)HEYECANLA İLGİLİ SANATLAR NİDA / EXCLAMATİON / SESLENİŞ RÜCU / CORRECTİON / GERİ DÖNME TEKRİR / ANAPHORE / YİNELEME İSTİFHAM / İNTERROGATİON / SORU SORMA 4)BİLGİYLE İLGİLİ SANATLAR TELMİH / GÖNDERME İKTİBAS / ÖDÜNÇ ALMA / AKTARMA LÜGAZ / MANZUM BİLMECE İRSAL-İ MESEL / ÖRNEKLENDİRME

5) ANLAMLA İLGİLİ SANATLAR İHAM / ŞÜPHEYE DÜŞÜRME TENASÜB / MÜRAAT-I NAZİR / UYGUNLUK LEFT Ü NEŞR / TOPLAMA VE YAYMA SİHR-İ HELAL / HELAL BÜYÜ TEHZİL / ALAYA ALMA 6)SÖZLE İLGİLİ SANATLAR CİNAS / BENZEYİŞ ORTAKLIĞI İADE / SON YİNELEME / GERİ GÖNDERME AKİS / YANSITMA SEHL-İ MÜMTENİ 7)HARF VE YAZIYLA İLGİLİ SANATLAR AKROSTİŞ / MÜVAŞŞAH LEBDEĞMEZ ALİTERASYON TARİH DÜŞÜRME KALB

BİRİNCİ BÖLÜM MECAZLA İLGİLİ SANATLAR TEŞBİH / COMPARASİON / BENZETME Aralarında ilgi bulunan iki şeyden zayıf olanın güçlü ve üstün olana benzetilmesiyle yapılan edebi sanattır. ÖRN: Hansı gülşen gülbini serv-i hıramanınca var Hansı gülbin üzre gonce la’l-i handanınca var

2. İSTİARE / METAPHORE / İĞRETİLEME Bir sözün benzetme amacıyla başka bir sözün yerine kullanılmasıdır. Teşbih sanatının daha yoğunlaştırılmış bir şeklidir. Açık İstiare: Benzetme öğelerinden yalnızca benzetilen ile yapılan istiaredir. ÖRN: Aşiyan-ı mürg-i dil zülf-i perişanındadır Kanda olsam ey peri gönlüm senin yanındadır FUZULİ Perinin söylenip sevgilinin söylenmemesiyle açık istiare sanatı yapılmıştır

b) Kapalı İstiare: Benzetme öğelerinden yalnızca benzeyenle yapılan istiaredir. ÖRN: Bahar geldi yine deste can alınmaz mı Bu goncadan bu havalarda kam alınmaz mı NABİ Şair goncayı söyleyip içki kadehini söylemeyerek kapalı istiare yapmıştır.

3. MECAZ MÜRSEL/ METONYMİE / DÜZ DEĞİŞMECE Bir sözü benzetme amacı gütmeden gerçek anlamı dışında başka bir anlamda kullanma sanatıdır. ÖRN: Çeşm ebruya kafa-darsın ey zülf-i siyah Sen de kafirsin o kafirlere imdadın içün. NEDİM Nedim aynı kada anlamında olan kafa-dar sözcüğünü aynı düşüncede olan anlamında kullanarak mecaz-ı mürsel sanatı yapar.

4. KİNAYE / ALLUSİON Klasik şiirde anlatılmak isteneni üstü kapalı bir biçimde anlatma sanatıdır. ÖRN: Ayağı yer mi basar zülfüne ber-dar olanın Zevk ü şevk ile verir can u seri döne döne NECATİ BEY Döne döne can vermek ve ayağı yer mi basar ifadeleriyle iki ayrı kinaye sanatı yapılmıştır. Asılan kimselerin döne döne can vermesi ve ayaklarının yere değmemesi bize sevinçten uçan kimselerin de ayağını yere basmadığı deyimini hatırlatır.

Benim züğürtlük ile ellerim taş altında 6. TARİZ / İNSİNATİON / DOKUNDURMA Sözlük anlamı itibariyle sataşmak ve takışmak anlamlarına gelir. İtiraz, sitem ve taşlama anlamları da vardır. ÖRN: Benim züğürtlük ile ellerim taş altında Muzahrafatım o dürr ü güher satar Han’a NEF’İ Nef’i kendisinin züğürtlük içinde çalışırken babasının işe yaramaz şiirlerini sanki inci ve mücevhermiş gibi Han’ a yüksek fiyatlarla sattığını söylerek tariz sanatı yapar

İKİNCİ BÖLÜM DÜŞÜNCEYLE İLGİLİ SANATLAR 1. TEZAT / ANTİTESE / KARŞITLIK Anlam bakımından birbirine zıt olan iki düşünce, hayal veya duyguyu bir arada söyleme sanatıdır. ÖRN: Gah çıkarım gökyüzüne seyr ederim alemi Gah inerim yeryüzüne seyr eder alem beni SEYYİD NESİMİ

Gül gülse daim ağlasa bülbül aceb değil 2. TEVRİYE / UZAK ANLAM Klasik Türk şiirinde anlatıma bir espri ve incelik katmak için birden fazla anlamı bulunan bir sözcüğün yakın anlamını söyleyip uzak anlamını kastetme sanatıdır. ÖRN: Gül gülse daim ağlasa bülbül aceb değil Zira kimine ağla demişler kimine gül ZATİ

Tahammül mülkünü yıktın Hülagü Han mısın kafir 3. TECAHÜL-İ ARİF Söyleyişte bir anlam inceliği ve zerafeti yaratmak için bir konuyu bilip de bilmemezlikten gelme sanatıdır. ÖRN: Tahammül mülkünü yıktın Hülagü Han mısın kafir Aman dünyayı yaktın ateş-i suzan mısın kafir NEDİM Nedim sevgiliye hitap ederken onun Hülagü Han ve yakıcı ateş olup olmadığını bildiği halde bilmemezlikten gelerek oldukça güçlü iki ayrı tecahül-i arif sanatı yapmıştır.

Gül hasretinle yollara tutsun kulağını 4. TEŞHİS / PERSONNİFİCATİON / KİŞİLEŞTİRME Tabiatta bulunan insan dışındaki tüm vatlıkları, her türlü eşyayı, imgesel / simgesel yaratıkları insanlar gibi davrandırma ve canlandırma sanatıdır. ÖRN: Gül hasretinle yollara tutsun kulağını Nergis gibi kıyamete dek çeksin intizar. BAKİ Gülün hasret çekmesi ve kulağını yollara tutması (ayak seslerini dinlemesi), nergisin intizar çekmesi (yolları gözlemesi) kişileştirme sanatının birer örneğidir.

5. İNTAK / KONUŞTURMA Konuşma yeteneği olmayan varlıkları tıpkı bir insan gibi konuşturma sanatıdır. ÖRN: Güneşe didüm ki niçün kimse bakmaz yüzüne Didi bu şol bir güzeller şahınun yasağıdur. NECATİ BEY Necati Bey güneşe soru sorarak ve onu bir insan gibi konuşturarak intak sanatı yapmıştır.

6. HÜSN Ü TA’LİL / GÜZEL SEBEP Herhangi bir gerçek olayın meydana gelişini hayali ve güzel bir sebebe bağlama sanatıdır. ÖRN: Öykündü bade la’lüne ayağa saldılar Su arızın anınca tutup bağa saldılar HAYALİ BEY Şair şarabın kadehte ve suyun da bağda bulunuşunu sevgilinin dudağı ve yanağını anması gibi güzel bir sebebe bağlayarak hüsn ü ta’lil sanatı yapmıştır

Ah eylerim sada-yı bülend ile her seher 7. MÜBALAĞA / HYPERBOLE / ABARTMA Bir şeyin etkisini güçlendirmek amacıyla o şeyi olağanüstü bir şekilde anlatma sanatıdır. ÖRN: Ah eylerim sada-yı bülend ile her seher Halk uyanır sanır ki müezzin ezan verir. SURURİ Sururi her sabah kalkıp ah ettiğini bu yüzden de müezzinin ezan okuduğunu sanarak halkın uyandığını söyleyerek mübalağa sanatı yapmıştır.

8. TECRİD Bir şairin kendisi dışındaki bir başka canlı, nesne ve eşyayı tıpkı birer insan gibi kabul ederek kendisini onların yerine koymak suretiyle yine kendi nefsine hitap etmesidir. ÖRN: Yoldaş olalum ikimüz gel dosta gidelüm gönül Haldaş olalum ikimiz gel dosta gidelüm gönül YUNUS EMRE Şair kendi gönlünü ayrı bir varlıkmış gibi kabul ederek yine ona seslenerek tecrid sanatı yapmıştır.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM HEYECANLA İLGİLİ SANATLAR 1. NİDA / EXCLAMATİON / SESLENİŞ Şairin duygu ve heyecanlarının coşması sonucu olayları ve varlıkları göz önüne getirerek değişik değişik ünlemlerle onlara seslenmesidir. ÖRN: Merhaba hoş geldin ey ruh-ı revanım merhaba Ey şeker-leb dil-ber-i şirin-zebanım merhaba SEYYİD NESİMİ Seyyid Nesimi sevgiliye “merhaba” ve “ey” diye seslenerek nida sanatı yapmıştır.

Kaddin libas-ı sürh ile afet değil midir 2. RÜCU / CORRECTİON / GERİ DÖNME Söylenen bir sözü geri çevirip onun yerine daha güçlü olan bir söz veya düşünceyi söyleme sanatıdır. ÖRN: Kaddin libas-ı sürh ile afet değil midir Afet değil kızılca kıyamet değil midir NEYLİ Neyli birinci dizede sevgilinin boynunun al elbiseyle bir kızılca kıyamet olup-olmadığını sorarken, ikinci dizede bu görüşünden vazgeçerek daha ileriye giderken afet değil kızılca bir kıyamet olduğunu söyleyerek rücu sanatı yapmıştır.

Bir gül dedi bülbül güle gül gülmedi gitti 3. TEKRİR / ANAPHORE / YİNELEME Bir şiirde anlatımı güçlendirmek amacıyla bazı kelime veya kelime öbeklerinin tekrarlanmasına denir. ÖRN: ss Bir gül dedi bülbül güle gül gülmedi gitti Bülbül güle gül bülbüle yar olmadı gitti

4. İSTİFHAM / İNTERROGATİON / SORU SORMA Duygu ve anlatımı güçlendirmek amacıyla karşılığında herhangi bir cevap beklemeden soru sorma sanatıdır. ÖRN: Beni candan usandırdı cefadan yar usanmaz mı Felekler yandı ahımdan muradı şem’i yanmaz mı FUZULİ Fuzuli “usanmaz mı” ve “yanmaz mı” sorularıyla istifham sanatı yapmıştır.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BİLGİYLE İLGİLİ SANATLAR 1.TELMİH / GÖNDERME İnsanlar tarafından bilinen, geçmişteki bir olaya, ünlü bir kişiye, bir inanca, bir atasözüne veya bir şiire işaret etme sanatıdır. ÖRN: Bende Mecnun'dan füzun aşıklık istidadı var Aşık-ı sadık benem Mecnun'un ancak adı var

Çün gün yüzüne “ahsen-i takvim” dedi Hak 2. İKTİBAS / ÖDÜNÇ ALMA / AKTARMA Bir ayeti, bir hadisi ya da bir sözü tam veya yarım olarak anlamlı bir biçimde aktarma / ödünç alma sanatıdır. ÖRN: Çün gün yüzüne “ahsen-i takvim” dedi Hak Ahmed severse ahseni ya Rab hata mıdır AHMED PAŞA Ahmed Paşa, Tin suresinin dördüncü ayetindeki “ahsen-i takvim (en güzel suret)” i alarak şiirinde söylemiş ve iktibas sanatı yapmıştır.

Nedir kim ol iki yüzlü münafık Nümayan çehresinde levn-i aşık 3. LÜGAZ / MANZUM BİLMECE Şiirde herhangi bir nesne veya varlığın özelliklerinin anlatılmasıyla yazılan bilmecelerdir. ÖRN: Nedir kim ol iki yüzlü münafık Nümayan çehresinde levn-i aşık Gezer dünyayı hem bi-dest ü padır Mukim-i hane-i ehl-i fenadır SÜNBÜL-ZADE VEHBİ Şair altınla ilgili lügaz yapmıştır

Kirpikleri uzundur yarin hayale sığmaz 4. İRSAL-İ MESEL / ÖRNEKLENDİRME Söylenen bir düşünce veya fikri pekiştirmek amacıyla onu bir atasözü / deyim niteliğinde bir sözle destekleyerek kuvvetlendirmedir. ÖRN: Kirpikleri uzundur yarin hayale sığmaz Meşhur bir meseledir mızrak çuvala sığmaz HEVAİ

BEŞİNCİ BÖLÜM ANLAMLA İLGİLİ SANATLAR 1. İHAM / ŞÜPHEYE DÜŞÜRME İki ya da ikiden fazla anlamı olan bir sözcüğü bir dize ya da beyit içinde bütün anlamlarını kastederek kullanma sanatıdır. ÖRN: Sensüz ne yisem gussa vü gam derd ile kandur Gel gel dudağın şerbetine canumı kandur SEYYİD NESİMİ Şair kandırmak fiilini hem aldatmak hem de doyurmak anlamında kullanarak iham sanatı yapmıştır

Sofular secde ederler mescidin mihrabına 2. TENASÜB / MÜRAAT-I NAZİR / UYGUNLUK Anlam bakımından aralarında çeşitli ilgiler bulunan iki veya daha fazla kelimeyi tezat olmaksızın bir araya getirme sanatıdır. ÖRN: Sofular secde ederler mescidin mihrabına Benim dost eşiğidir secde-gahım kime ne SEYYİD NESİMİ Seyyid Nesimi sofu, secde, mescid, mihrab gibi kavramları bir arada kullanarak tenasüb sanatı yapmıştır.

Meyhane benim sahnı gülistan senin olsun 3. LEFT Ü NEŞR / TOPLAMA VE YAYMA Bir beyit içinde iki ya da ikiden fazla sözcüğü kullandıktan sonra o sözcüklerle ilgili sözcükleri sıralama sanatıdır. ÖRN: Meyhane benim sahnı gülistan senin olsun Sagar benim olsun gül-i handan senin olsun SABRİ

Akıl isen vahş u tayrun şahı ol Mecnun gibi 4. SİHR-İ HELAL / HELAL BÜYÜ Bir sözcük ya da söz öbeğini hem ondan önceki sözlerin sonunda hem de ondan sonraki sözlerin başında anlamlı olacak şekilde kullanma sanatıdır. ÖRN: Akıl isen vahş u tayrun şahı ol Mecnun gibi Başuna murg aşiyanından külah-ı devlet al HAYALİ BEY Birinci dizenin sonundaki “Mecnun gibi” ifadesini hem birinci dizenin açıklaması hem de ikinci dizenin açıklaması için ortak kullanmıştır.

Dağıttın hab-ı naz-ı yarı ey feryad neylersin 5. TEHZİL / ALAYA ALMA Herhangi bir alanda yazılmış olan meşhur bir esere şaka yollu nazire yapmaktır. ÖRN: Dağıttın hab-ı naz-ı yarı ey feryad neylersin Edip fitneyle dünyayı harab-abad neylersin ŞEYHÜLİSLAM BAHAYİ Hz. Muhammed’in fitne uykudadır sözüne karşılık sevgilinin saçlarının uyandığı vakit fitneye yol açacağını söyleyerek tehzil sanatı yapmıştır.

ALTINCI BÖLÜM SÖZLE İLGİLİ SANATLAR 1.CİNAS / BENZEYİŞ ORTAKLIĞI Sözcüklerin anlamı dikkate alınmadan, söylenişleri ve yazılışları aynı anlamları farklı olacak şekilde iki ayrı sözcüğü bir arada kullanmaktır. ÖRN: Nihal-i tazedir kaddin dehanın gonce ruyun gül Bir iken iki olsun gel açıl gonce-dehanım gül ŞEYHÜLİSLAM YAHYA

Ey vücud-ı kamilin esrar-ı hikmet masdarı 2. İADE / SON YİNELEME / GERİ GÖNDERME Bir şiir içinde her beyitin son sözcüğünü, ondan sonraki beytin ilk sözcüğü olarak kullanmaktır. ÖRN: Ey vücud-ı kamilin esrar-ı hikmet masdarı Masdarı zatın olan eşya sıfatın mazharı FUZULİ

Cihanda adem olan bi-gam olmaz Anun çün bi-gam olan adem olmaz 3. AKİS / YANSITMA Bir dize ya da cümlenin anlamlı iki parçasından birini önce, diğerini de sonra söyleyerek, anlatılmak istenen sözü önce kurallı cümle şeklinde sonra da devrik cümle şeklinde söylemektir. ÖRN: Cihanda adem olan bi-gam olmaz Anun çün bi-gam olan adem olmaz NECATİ BEY

Göz gördü gönül sevdi seni ey yüzü mahım 4. SEHL-İ MÜMTENİ İlk bakışta kolay gibi görünen fakat taklit edilmesi asla mümkün olmayan özellikleri içeren sanata verilen addır. ÖRN: Göz gördü gönül sevdi seni ey yüzü mahım Kurbanın olam var mı benim bunda günahım NAHİFİ

YEDİNCİ BÖLÜM HARF VE YAZIYLA İLGİLİ SANATLAR 1. AKROSTİŞ / MÜVAŞŞAH Her dizenin ilk harfi yukarıdan aşağıya doğru okununca bir isim olacak şekilde düzenlenmiş şiiire denir. ÖRN: Varolan bir sen, bir ben, bir de bu bahar Elden ne gelir ki? Güzelsin, gençliğin var Dünyada aşkının kurbanı olayım İnan ki bir daha geri gelmez bu günler Âlemde bu andır bize dost esen rüzgar CAHİT SITKI TARANCI

2. LEBDEĞMEZ İçinde “b, p, f, m, v” gibi dudak ünsüzleri bulunmayan sözcüklerle yazılan şiirlere denir. ÖRN: Her şey ne sıcaktı, her şey ne iyi Hatta o karanlık, aysız geceler. AHMET KUTSİ TECER

3. ALİTERASYON Aynı harfin ya da hecelerin bir ahenk oluşturacak şekilde tekrar edilmesidir. ÖRN: Esdi nesim-i nev-bahar açıldı güller subh-dem Açsın bizim de gönlümüz saki meded sun cam-ı cem FUZULİ

5. KALB Bir sözcüğün harflerinin yerlerini değiştirmek ve kesinlikle yeni bir harf eklemek şartıyla anlamlı kelime oluşturma sanatıdır. ÖRN: Aşk odunu gönülde yakıp ol oda ısın Kalb-i şitayı ateş ile lale-zar kıl AHMED-İ DAİ

MERVE KARTAL MUHAMMED İKBAL GÖK