Farklı Gelişen Çocuklarda BAĞLANMA İlişkisi Yrd. Doç. Dr Farklı Gelişen Çocuklarda BAĞLANMA İlişkisi Yrd. Doç. Dr. Şaziye Senem BAŞGÜL Mayıs 2014, NOVA

Engelli Çocuk Ne İster? “Farklı görünüyorum, öğrenirken zorlanıyor, yavaş ilerliyorum. Konuşmamı anlamakta zorlanıyorlar, davranışlarım da tuhaf oluyor bazen. Farklıyım yaşıtlarımdan. Anne babam daha çok emek harcıyor bana, çünkü daha çok ihtiyacım var ilgiye ve bakıma. Arkadaşlarıma, devletime ihtiyacım var. İhtiyacım var eğitime, desteklenmeye ve kabul görmeye. Yer açın bana aranızda, bakmayın bana meraklı ve acıyan gözlerle. Benim de hakkım parkta yaşıtlarımla oynamak, benim de hakkım forma giyip okula gitmek, benim de hakkım yaşıtlarımla birlikte öğrenmek, benim de hakkım bu ülkede sizlerle eşit haklarla yaşamak”. Dünya Çocuk Hakları Günü, Çocuk ve Genç Psikiyatrisi Derneği Basın Bildirisi, 2013

Bağlanma “Güvenli bir Üs” İlk olarak Bowly tarafından ortaya atılmış bir kavramdır ve yaşamın erken dönemlerinden itibaren çevreyle olan etkileşim sonucu gelişmektedir. Belirli bir kişiye olumlu tepkilerin verilmesi, zamanın büyük bir kısmının o kişiyle birlikte geçirilmek istenmesi, herhangi bir korku yaratan durum veya obje karşısında hemen o kişinin aranması, bağlanılan kişinin varlığının duyumsanmasına eş zamanlı olarak rahatlama duygusunun eşlik etmesi gibi duygu ve davranış örüntülerinin tümünü kapsamaktadır.

İlk olarak Bowly tarafından ortaya atılan Bağlanma kavramı; yaşamın erken dönemlerinden itibaren çevreyle olan etkileşim sonucu gelişmektedir. Bağlanma figürüne çocuğun güvenli bir şekilde bağlanabilmesi için stres anında ulaşılabilir ve onun ihtiyaçlarına cevap verebilir olması gerekmektedir.

Bir çocuk ancak güvenli bir üs varlığında çevresini keşfe çıkar.

Bağlanma, Sadece anne “bakımveren” ile sınırlı değildir. Bağlanmayı bir çok faktör etkiler.

Farklı özelliklere sahip bir çocuğun anne babası olma rolü; anne babaların kendi seçtikleri bir rol değildir ve bu role hiçbiri kendini hazırlamazlar.

Farklı bir çocuk dünyaya geldiğinde; normal çocuk hayali yıkılmış, imge bebek kaybedilmiştir. doğan çocuk farklı görünüyordur, daha fazla ilgi ve bakım istemektedir, rutin bakımı daha güçtür ve belki de en önemlisi gelecek belirsizdir.

Yaşanan ilk şokun ardından inkar edilir Öfkelenilir Suçlu aranır İki uçlu duygular yaşanır Kendilerine bir ceza olarak algılanır Utanılır ve Olumsuz duygular sebebiyle hissedilen suçluluk çok ağırdır

Çevredekilerin meraklı, acıyan ve sorgulayan bakışlarıyla baş edilemez ve Sosyal olaylardan ve çevreden uzak kalınır Akrabaların ve yakın çevredekilerin tepkileri ile baş edilmeye çalışılır Eşler birbirlerine karşı suçluluk ve yetersizlik hissedebilir

Planlanmamış ve istenmeyen bir bebek Çok ağır anomalilerin varlığı Çok ağır zihinsel özür Anne babanın ruhsal yapılanması yetersiz Birincil destekleri az Gerçekçi olmayan beklentiler fazla Eğitim düzeyi düşük Maddi imkanlar yetersiz olduğunda;

yaşanan depresyon ağır olur ve çocukla yeterince ilişki kurulamaz. Kabul süreci uzun sürer, yaşanan depresyon ağır olur ve çocukla yeterince ilişki kurulamaz. ve sonuçta; bebeğin duygusal ve fiziksel ihtiyaçlarının karşılanamaması, bağlanma sorunları, anne babada ruhsal hastalık ve anne baba arası evlilik problemleri gelişmesi riski yüksektir.

Planlanmış ve istenen bir bebek Anomaliler az ve müdahale edilebilir Zihinsel özür az Anne babanın ruhsal yapılanması yeterli Birincil destekleri iyi Beklentiler gerçekçi Eğitim düzeyi iyi Maddi imkanlar yeterli olduğunda;

Ebeveyn, çocuğunun güvenliğini, eğitimini ve geleceğini sağlayabildiği ölçüde huzur bulacak ve çocuğunun ihtiyacı olan sevgi ve bakımı ona verebilecektir.

Engelli çocuğa sahip annelerde, engelli çocuğa sahip olmayan annelere göre depresyon, anksiyete ve stres düzeyinin daha yüksek olduğu bildirilmektedir. Engelli çocuğa sahip anneler, engelli çocuğa sahip olmayan annelere kıyasla çocuklarının kendilerine daha çok bağımlı olmaları, kendi kendilerini yönetememeleri, aile yaşantılarına daha çok sorumluluk getirmeleri ve aileye genel olarak daha fazla zorluk yaşatmaları nedeniyle daha fazla stres yaşadıklarını ifade etmişlerdir (Uğuz 2004).

Zihinsel engelli çocuk annelerinin duygusal tükenmişlik düzeylerinin daha yüksek olduğu gösterilmiştir (Duygun ve Sezgin 2003).

Yeterli ve yetersiz olmalarına, kaygı durumlarına göre farklı tepkiler sergileyen anne babaların çocuklarına yaklaşımı da farklı olabilmektedir: (Wert ve Oserof). Çocuğu otoriter bir biçimde kontrol etmek, onu reddetmek, aşırı onu biçimde korumak, çocuğa aşırı hoşgörülü davranmak, ona sevecen ve ilgili davranmak ve ona ilişkin duygularını bastırmaktır.

Engelli çocukların; Bedensel gelişimlerinde Farklılıklar vardır: görüntü farklı, motor kordinasyon sorunları, sakarlık, sık hastalık, sürekli hastane........

Zihinsel gelişimlerinde Farklılıklar vardır: daha yavaş, geç ve güç öğrenme, geç konuşma, duygu ve düşüncesini ifade edememe, dikkat ve ilgi dağınıklığı, genelleyememe, soyutlayamama, yeni duruma uyum güçlüğü, çabuk unutma, pes etme, gelecekle ilgilenmeme ....

Sosyal gelişimlerinde farklılıklar vardır: küçüklerle oynama, kolay dostluk kuramama ve sürdürememe, kolay küsme, sorumluluk alamama, kandırılma, oyun kurallarını algılayamama, dışlanma, garip giyinme, görgü kurallarına uyamama, paylaşmama, ilgisizlik, çaba göstermeme....

Kişilik Özeliklerindeki farklılıklar güvensiz, başkalarına bağımlı, sabırsız, cesreti ve hırsı az, olayların sonunu merak etmez, ilgisiz, enerjisi az, sabırsız, sorumluluk almaz, başkalarının duygu ve düşüncesine önem vermez, duygusal iniş çıkış sık, isteksiz......

Yapılan araştırmalar, engelli çocukların da normal gelişim gösteren çocuklara benzer bağlanma davranışları gösterdiklerini, anneyi yabancılara tercih ettiğini ve yakınlık arayışı içinde oldukları göstermiştir.

Sigman ve arkadaşları (1984); zihinsel açıdan eşleştirilmiş 14 otistik ve 14 normal gelişim gösteren çocuğu hem serbest oyun sırasında hem de anneden ayrılma ve birleşme sırasında gözlemişler ve çocukların davranışlarını (anneden ayrılmaya tepki, bakma, gülme, ses çıkarma, birleşme sırasında yakın durma) değerlendirmişlerdir. Otistik çocukların ayrılık sırasında gerginlik yaşamasalar da yeniden birleşme sırasında annelerine yönelik sosyal davranışlarının olduğunu, yabancıya göre anneyi tercih ettiklerini, anneye yakınlık arayışının ve fiziksel temasın olduğunu bildirmişlerdir. Bu davranışların otistik çocuklarda bağlanmanın varlığını gösterdiğini belirtmişlerdir

Zihinsel engelli çocuklar için bağlanma figürü normal çocuklardan daha önemlidir. Çünkü bu çocukların stresle baş etmesini kolaylaştıracak olan, bağlanma figürü ile kurduğu ilişkidir. Çalışmalarda, zihinsel engelli çocukların ebeveynlerine güvensiz bir şekilde bağlandıkları bildirilmektedir. Başka bir çalışmada, profesyonel bakıcıların zihinsel engelli çocuklar için bir bağlanma figürü olabileceği ve bakıcılara bağlanmanın ebeveyne olan bağlanmadan bağımsız bir şekilde geliştiği görülmüştür (De Schipper,2006).

Olgu 1: 8 yaş kız çocuk, HMR Alt sınıfta okuyor, özel eğitim alıyor. Annesi çalışıyor ve bebekliğinden bu yana yatılı bakıcılar yardımı ile büyüyor. Normal gelişimde ikiz bir erkek kardeşi var. Aile içinde kabul gören bir çocuk ve uyumlu bir ailesi var.

Ilk 5 yaş aynı bakıcı bakıyor Ilk 5 yaş aynı bakıcı bakıyor. Sonra 1 yıl başka bir bakıcı ve sonrasında 3. bakıcısı oluyor. Bu senenin başında çocuğun okulu değişiyor, bakıcısı ülkesine dönmek üzere çocuğa açıklama yapmadan ayrılıyor. Sonrasında çocukta; yemek yememe uykusuzluk sürekli mızıldanma tarzında ağlama eve gelenleri kovma tuvalet eğitimde ciddi gerileme Bakıcı vedalaşmak üzere geri geliyor ve aile onu hava alanına götürüyor, çocuk hava alanında emekliyerek annesine yapışıyor.

Olgu 2: 6 yaşoında Down Sendromlu erkek çocuk. Hep annesi bakıyor, 2 yıldır kreşe gidiyor. Geçen sene eve bir kardeş geliyor. Son 1 haftada birden ortaya çıkan bir huzursuzluk, uykusuzluk, okula gitmek istememe, okulda sürkli ağlama, özel derse gitmeme….

Yuva el değiştirmiş, öğretmen ayrılmış. Öğretmenle dışarıda görüşüldü, vedalaştılar, hızlı bir toparlama süreci……..

Hepimiz birbirimizden farklıyız. Farklı olana yer açmalıyız.....