EDAT BAĞLAÇ ÜNLEM

EDAT(İLĞEÇ) Yalnız başına anlamı olmadığı halde kullanıldığı cümlelere anlam katan ve kavramlar arasında çeşitli anlam ilgisi kurmaya yarayan sözcüklere “edat” denir. “Gibi,ile,için,kadar,yalnız,üzere,-den beri,-den ötürü, e dek,-e doğru…”sözcükleri belli başlı edatlardır. Kır çiçeklerini senin için topladım. Senin kadar beceriksiz biri görmedim.

A)EDATLARIN ÖZELLİKLERİ 1)Edatların anlamı sözcükler arasında kurdukları ilgilerle belirir.bu ilgiler şunlardır:”nedenlik ,eşitlik araç , benzerlik amaç ,yaklaşık…” Kompüse tramvayla gidebilirsin.(araç ilgisi) Akrabalarını ziyaret etmek için Van ‘a gitti.(amaç ilgisi) Benim kadar sende çalışmalısın.(eşitlik ilgisi)

EDATLARN ÖZELLİKLERİ 2)Edatlar, adlarla ve adıllarla çoğu kez tamlama biçiminde kullanılır: Eve doğru koşarak geldi. Senden başka kim gelecek ? Bu yaz geçen yaza göre daha kurak geçti.

EDATLARIN ÖZELLİKLERİ 3)Edatlar iyelik eki alırsa ad görevinde bulunur: Senin gibileri adam olmaz. 4)Edatlar cümlede birleştiği sözcükle eylemin zamanına yada nasıl yapıldığını bildirirse zarf olur: Sevgiyle ve şefkatle çocuklarının yüzünü bakıyordu.

EDATLARIN ÖZELLİKLERİ 5)Edatlar cümlede sıfat tamlamalarından olur: Bu için onun gibi eleman olmaz. 6) Edatlar diğer sözcük türleri gibi cümlede özne tümleç ,yüklem görevinde bulunur. Akdeniz kıyıları dümdüz cilalanmış gibidir.

B)EDAT OLARAK KULLAQNILAN SÖZCÜKLER 1) İLE Sözcükler arasında araç ve beraberlik anlam ilgisi kurar.Birlikte kullanıldığı sözcüğe –la -le -yla -yle şeklinde bitişik yazılır Faytonla Meram ‘ı gezdik. Dağ yolunda araba ile daha ileri gidemedik . Arkadaşlarla sahilde yürüdük Beni görünce heyecanla ayağa kalktık.

UYARI: “İle” hem edat hem de bağlaçtır. “İle” eş görevli sözcükler arasında kullanılırsa bağlaç: sözcükle fiil arasında araç benzerlik nedenlik ilgisi kurulursa edat olur. İlenin edat mı bağlaç olduğunu şöyle ayırt edilir. Cümlede “ ile” nin yerine “ve “ getirilirse anlam bozulmuyorsa bağlaç bozuluyorsa edat olur

2) İÇİN : Sözcükler arasında amaç, özgülük ve neden-sonuç anlam ilgisi kurar. Yemek için yaşamalı ,yaşamak için yemeli. Çalışmadığım için başarısız oldun. Bütün bunlara senin için katlandım 3) GİBİ: Sözcükler arasında benzetme ve karşılaştırma anlam ilgisi kurar. Çıra gibi uğrunda yanarım

UYARI:”-ce –msi -cesine -cileyen” ekleri “gibi”edatın yerine kullanılabilir Oğluna:”Arkadaşça konuşalım” dedi. 4)KADAR:Sözcüklerin arasında ”karşılaştırma benzerlik ölçü aşağı yukarı” anlam ilgisi kurar. Senin bugün cennet kadar güzel vatanın var. Sedat Nalan kadar çalışkan değil.

5) – e doğru:Sözcükler arasında “karşılaştırma görelik “ anlam ilgisi kurar . Yönelme durum eki (-a –e) alan sözcüklerle kullanılır. Bana göre bu olaydan alınacak çok ders var. Düne göre bugün içerisi daha sıcak. UYARI:- “ce” eki “-e göre “ anlamıyla edat olarak kullanılır. Sence ben mi hatalıyım?

5) e- doğru: Sözcükler arasında “yönelme “anlam ilgisi kurar 5) e- doğru: Sözcükler arasında “yönelme “anlam ilgisi kurar. Kendisinden önceki sözcüklere durum eki ( -a -e) ile bağlanır. Akşama doğru köy halkı evine döner. Kapıya doğru sessizce yürüdü. UYARI:Doğru sözcükleri edat olmanın dışında sıfat ,zarf ve ad olarak kullanılır. Problem çözümlerinin doğrusu bende ad

Benimle bir daha doğru konuş! zarf Doğru söz yemin istemez. Sıfat 7)Başka ( -den başka) Guruplaştığı sözcüğün karşıladığı kavramın tuttuğunu belirtir.Kendisinden önceki sözcüğe ayrılma durum ekini(- den - dan) alarak bağlanır Ondan başka dostumuz yokmuş.

UYARI:Başka sözcüğü edat olmanın dışında sıfat adıl ve zarf olarak kullanılır. Başka dil istemez.Türk çemiz yeter bize. sıfat İçeriye görevlilerden başkasının girmesi yasaktır. adıl Bu çocuk da her gün başka giyinir. zarf

8)Yalnız:Cümlelere sadece ancak anlamı verir. Emre yalnız gitar çalmayı seviyor. UYARI:1)”Yalnız “ sözcüğü cümlede “fakat” anlamında kullanıldığında bağlaç: “sadece” anlamında kullanıldığında edat olur. Giderim: yalnız sen de benimle gel. bağlaç Bu işi yalnız o çözer. edat

2)”Yalnız” sözcüğü sıfat ,zarf ve ad olarak kullanılır : Yalnız insanlar paylaşmayı bilmez. sıfat Aslanlar yalnız yaşar; tilkiler sürüyle. zarf Biliyorum, evde şuan yalnız . ad

BAĞLAÇ Yalnız başlarına anlamları olmayan eş görevli sözcüklerin söz öbeklerini ya da cümleleri bağlamaya yarayan bunlar arasında anlam biçim bakımından bağlantı kuran sözcüklere bağlaç denir. Ve ile fakat ama, ancak , çünkü, eğer, yoksa belki yani de ki ya…ya Hem suçlu hem güçlü Kazak aldım:fakat beğenmedim. Ne kızı ne dünürü küstürür.

UYARI:1) Bağlaçlar cümle içinde bağladıkları sözcüklerin görevlerini değiştirmezler Fakat edatlar birlikte kullandıkları sözcüklere değişik görevler kazandırır. “Rüya gibi bir tatil geçirdik “.cümlesinde”gibi” edatı kendisinden önceki sözcükleri öbekleşerek kendinden sonraki sözcüğün sıfatı olmuştur. Emel ve Emre kan bağışında bulunmuşlar.Cümlesinde kullanılan “ve” bağlacı cümlede herhangi bir görev değişikliği olmamıştır.Özne görevinde sözcükler bağlanmıştır.

2)Bağlaçlar cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulmaz 2)Bağlaçlar cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulmaz.Yalnızca anlam darılması olabilir. Sabırla umut insanın dayanağıdır. Sabır ,umut insanın dayanağıdır. 3)Bağlaçlar , bağlama görevinin yanı sıra cümleye de değişik anlamlar kazandırabilir. Ne şiş yansın ,ne kebap(Biçimce olumlu filleri anlamca olumsuz fil yaptı.)

SIK KULLANILAN BAĞLAÇLAR 1)De/da (dahi) Aynı türden sözcükler aynı görevdeki öğeleri ve cümleleri birbirine bağlar.Cümleye “istek dilek övgü küçümseme azar korkutma anlamları kazandırır. Ara sıra da haber etse.(istek) Okuyacaksın da göreceğiz.(küçümseme) Sen de mi geldin?(şaşma) Hande de sınıfı geçmiş.(benzerlik eşitlik)

2)Ki Kendisinden önce ve sonra gelen anlamca ilgili cümleleri birbirine bağlar.Ad ya da ad soylu sözcükleri de kendisinden sonra gelen cümleye bağlar. Ağlamış ki kirpikleri ıslanmış. Daha önce görmemiştim ki tanıyayım. Duydum ki unutmuşsun gözlerini rengini.

UYARI:1)”ki” cümleye değişik anlam kazandırır. Ona güvenilmez ki.(yakınma) Bu paketin içinde ne var ki! (kuşku) Neden böyle düşündü ki!(şaşma) 2) Bağlaç “ki”ile ilgili adılı olan ve sıfatı türeten ” -ki” karıştırılmamalıdır.Ek olan “-ki” ler kaldırılınca cümlenin anlamlarında bozulma olur Benin çantam seninkinden daha büyük., ilgi adılı

3) Ve:Görevce aynı olan öğeleri ve aynı türden sözcükler bağlar. Hareketli ve mutlu bir çocuktu. Her sabah erken kalkar ve spor yapar. 4)Fakat,Ama:Cümleleri birbirine bağlar ve cümleye “olumsuzluk karışıklık ayrılık koşul “ anlamı katar. Gelmek için söz verdi; fakat gelmedi. Küçük bir kasabaydı ; ama her türlü imkan vardı.

5) Ne … Ne…cümlede eş görevli , cümleleri bağlar ve kullanıldığı cümleye olumsuzluk anlamı katar. Ne buz ne soğuk su var. Aylardır ne bir haber gönderdi ne de geldi. Ne kızı verir ne dünürü küstürür. Ne evim var ne ailem. Su ne soğuk ne sıcaktı.(ılık)

Ünlem “Sevinç , korku ,üzüntü , acı ,şaşma , öfke , pişmanlık beğenme” gibi ansızın belirlenen duyguları daha canlı etkili biçimde anlatmaya yarayan yada bir doğa sesini yansıtan sözcüklere “ünlem” denir. “a , e , ha hey , ya , ah , haydi , vah , vay , eyvah , aman “gibi sözcükler başlıca ünlemdir. E! Ne olacak bunun sonu?(şaşma) Ay Ne güzel sevimli şey! (beğenme)

UYARI 1)Ad sıfat adıl zarf eylem türündeki sözcükler ve yansımalar da ünlem görevinde kullanılır Arkadaş! yurdumu alçaklara uğratma sakın. Güzel! böyle devam et 2)Ünvanlar ve kişi adları yüklem görevinde kullanılır Doktor Bey! bakar mısınız? 3)Cümlelerde bazen ünlem olarak kullanılır Çekilin başımdan!

RABİA LAÇİN