Üretim Giderleri ve Maliyetler En geniş anlamı ile gider, bir nesneye sahip olabilmek, bir amaca ulaşabilmek için katlanılan fedakarlıkların tümüdür. Gider kavramının muhasebenin konusu içerisine girebilmesi için katlanılan fedakarlıkların para değeri ile ölçülebilir olması gerekir. O halde gider kavramı, işletmenin normal faaliyetlerini ve varlığını sürdürebilmesi, gelir elde edebilmesi için belli bir hesap döneminde kullandığı ve tükettiği mal ve hizmetlerin parasal değeridir biçiminde tanımlanabilir. Bir üretim işletmesinde, giderin maliyet unsuru sayılabilmesi için, (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

Üretim Giderleri ve Maliyetler İşletmenin faaliyet konusunu teşkil eden ürün veya hizmetlerin üretiminde kullanılmış olması gerekir. Örneğin, işletmenin üretimde kullanmadığı makineler için yapılan giderler maliyet unsuru sayılmaz. Belirli bir dönemi ilgilendirmesi gerekmektedir. Bir üretim faktörü harcamasının maliyete girebilmesi için bunun ekonomik mal olması (para ile ifade edilebilecek bir değerinin bulunması) gerekir. Örneğin, ocağın havalandırmasında kullanılan hava önemli bir girdi olmasına rağmen, değeri para ile ifade edilmediği veya bir fiyatı olmadığından maliyet unsuru sayılmaz. (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

Üretim Giderleri ve Maliyetler Aynı şekilde bir cevher hazırlama tesisi için herhangi bir kaynaktan (Akarsu, göl vb) alınarak kullanılan suyun fiyatı olmadığından maliyet unsuru sayılmaz. Buna göre, üretim işletmelerinin mamul üretmek için yaptıkları giderlere Üretim Gideri (maliyet gideri) adı verilir. Üretim giderinin en belirgin özelliği üretim için mal ve hizmet tüketimidir. Üretim giderleri, üretilen ürünlerin satışıyla işletmeye gelir olarak geri dönmektedir. Ürünler satılmadıkları sürece işletmenin aktifleri içersinde yer almaya devam ederler. (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

Üretim Giderleri ve Maliyetler Üretim giderlerinin çeşitli şekillerde tanımı yapılmaktadır. Bunların başlıcaları aşağıda açıklanmıştır. İşletmenin herhangi bir malın üretiminde harcadığı tüm ekonomik değerlerin toplamıdır. Üretimi gerçekleştirmek üzere kullanılan girdilerin parasal ifadesidir. Bir amaca ulaşmak için katlanılan fedakarlıkların toplamı veya ekonomik anlamda, satış değeri olan bir mal veya hizmete sahip olabilmek için katlanılan ölçülebilir fedakarlıkların toplamıdır. (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

Üretim Giderleri ve Maliyetler Yukarıdaki tanımlarda yer alan fedakarlık iki anlama gelmektedir. Birincisi, bir malı satın almak için elden çıkarılan nakit veya üretimde kullanılan varlık ve hizmetlerin parasal değeridir. Örneğin, 1 ton cevher üretmek için 500,000 TL işçilik ve 1,000,000 TL’lik diğer üretim giderleri (enerji, makina vs.) yapılmış ise bu cevherin maliyeti 1,500,000 TL’dir. (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

Üretim Giderleri ve Maliyetler İkinci anlamı ise, üretim faktörlerinin herhangi bir malın üretimine tahsisi halinde üretiminden vazgeçilen diğer mal ve hizmetlerin değeridir. Ekonomide buna Fırsat Maliyeti (Alternatif Maliyet) adı verilir. Başka bir deyişle, bir iş yapıldığında, mevcut koşullarda aynı faktörlerle yapılabilecek başka bir işi (veya işleri) yapmama fedakarlığına fırsat maliyeti denir. Kısaca fırsat maliyeti feda edilen alternatif gelir miktarıdır. (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

Üretim Giderleri ve Maliyetler Örneğin, kendine ait bir sahayı işleten bir maden mühendisinin durumunu inceleyelim. Maden mühendisi sahanın sahibidir ve işletmede çalışarak kendi işgücü ve sermayesini kullanmaktadır. Bu durumda saha için herhangi bir bedel ve emeği karşılığında herhangi bir ücret ödememekte ise de sahanın ve emeğinin karşılığının giderler arasında parasal olmayan gider olarak katılması gerekir. Maliyet hesaplarında, üretimde kullanılan girdilerin değeri esas alınıp alternatif maliyete, karar aşamalarında veya yapılacak üretim seçiminde başvurulur. (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Gider Türleri Gider Türleri Uygulamada giderler farklı kriterler gözönüne alınarak değişik şekillerde sınıflandırılmaktadırlar. Bunlar, Üretim birimi ile ilişkisine göre (Dolaylı, dolaysız) Cinslerine göre (Malzeme, işçilik, sermaye, sosyal, vergiler vb.) Fonksiyonlarına göre (Yönetim, pazarlama, finans., üretim vb.) Geçmişe veya geleceğe yönelik olmasına göre (Fiili, geleceğe yönelik) (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Gider Türleri Kontrol edilebilme açısından (Kontrol edilebilir, kontrol edilemeyen) Üretim miktarı ile ilişkilerine göre (Sabit, değişken, yarı sabit, yarı değişken, toplam, ortalama, marjinal) Ödeme şekillerine göre (Nakdi ve gayri nakdi) (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Sabit Giderler Sabit Giderler Miktarları üretim miktarına bağlı olarak değişmeyen giderlerdir. Sabit giderler, tesisle ilgili giderler olup, üretim kapasitesi sıfır olsa dahi karşılanması gereken giderlerdir. Yani sabit giderler, üretim miktarı ile zamandan bağımsızdırlar ve belirli bir dönem veya üretim sınırları içerisinde sabit kalırlar (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Sabit Giderler Genel bir tanım yapacak olursak, sabit giderler, işletmenin üretim ölçeği değişmemek üzere, kısa dönemde üretim miktarı ne olursa olsun yapılması zorunlu olan giderlerdir. Sabit giderler grubuna; vergiler (gelir vergisi hariç bina ve arazi vergileri gibi), faiz, kiralar, sigorta primleri (ürün sigortası hariç), kuruluşa ait bina ve ekipmanların amortisman giderleri, bulundurulması gerekli en az işçi ve memurun ücret ve maaşları girer. Görüleceği üzere, sabit giderler, işletmecinin kontrolü dışında olan ve üretim düzeyine bakılmaksızın ödenmesi gereken giderlerdir. (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Sabit Giderler Sabit giderler, üretim miktarına bağlı olmadığı için, toplam gider yönünden değişmediği halde, birim gider yönünden değişir niteliktedir.Dolayısıyla, birim sabit gider (ortalama sabit gider), üretim miktarı arttıkça azalır, üretim miktarı azaldıkça artar. (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Değişken Giderler Değişken Giderler, üretim miktarına bağlı olarak artan veya azalan, üretim olmadığı zaman oluşmayan giderlerdir. Değişken giderler üretim miktarının artması ile artış, azalması ile azalma göstermektedir. Bu nedenle, birim (ortalama) maliyet açısından bakıldığında değişmez, toplam maliyet yönünden bakıldığında ise değişir niteliktedirler. (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Değişken Giderler Değişken gider grubuna, yakıt ve enerji giderleri, hammadde, yarı mamul maddeler, işçi ücretleri (üretim sırasında çalıştırılan işçilere ödenen ücretler ile bu işçilere için yapılan her türlü ödemeler), taşıma giderleri, varsa üretim ile ilgili vergiler ve üretimi gerçekleştirmek için gerekli işletme sermayesinin faizi, tamir ve bakım giderleri girer. Üretim için harcanan zaman da bu gruba girmektedir. Bu nedenle, bir birim ürün üretmek için gereken sürenin artması değişken giderleri yükseltir. (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Değişken Giderler Değişken giderlerdeki artış, üretim miktarı ile aynı oranda artış ya da azalış gösterdiğinde doğrusal (lineer) değişken gider ortaya çıkmaktadır. Ancak, doğrusal seyir izleyen değişken giderlerin yanı sıra üretim miktarı ile doğru orantılı değişim göstermeyen (lineer olmayan) giderler de söz konusu olabilir. Bunlar üretim miktarlarından daha yüksek veya düşük oranda artış gösterebilir. (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Değişken Giderler Örneğin, hammadde giderleri tipik değişken gider özelliğindedir. Normal şartlarda hammadde giderleri üretim miktarı ile doğrusal bir değişim gösterir. Ancak hammadde alımlarında, fazla miktarda alım ile indirim sağlanması durumunda, hammadde giderleri üretim miktarından daha az oranda artış gösterir. Bu tür giderlere, degressif giderler (temposu gittikçe azalan). adı verilir. Değişken giderlerin üretim miktarındaki artıştan daha hızlı bir biçimde artış göstermesi durumunda Progresif (temposu gittikçe artan) giderler oluşur. Aşırı yüklenme nedeniyle ortaya çıkan kayıplardan dolayı hammadde giderlerindeki artışı veya fazla mesai yapılması nedeniyle ödenen zamlı ücretleri örnek olarak verebiliriz. (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Değişken Giderler Değişken gider grubuna giren bazı giderler, hem sabit hem değişken gider özelliklerini içeren yapıdadırlar. Bunlara yarı değişken gider adı verilir. Yarı değişken giderlerin bir kısmı sabit, bir kısmı değişken özellik göstermektedirler. Ancak bu giderlerin üretim miktarıyla olan ilişkilerini net olarak saptayabilmek kolay olmamaktadır. Çünkü, yarı değişken giderlerin değişkenliği üretim miktarıyla tam orantılı olmamaktadır. Yarı değişken giderlerinin içerisinde yer alan sabit kısmı üretim olsa da, olmasa da ortaya çıkabilen gider özelliğindedir. Bu giderlerin değişken kısmı ise üretim hacmi arttıkça artış gösterme özelliğindedir. (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Değişken Giderler Bu tür giderlere örnek olarak, bir maden işletmesindeki elektrik giderleri verilebilir. İşlemede binaların aydınlatılmasında kullanılan elektriğin ücreti sabit gider, ekskavatörün çalıştırılmasında tüketilen elektriğin ücreti ise değişken gider içinde yer almaktadır. Yatırım yapıldıktan sonra verilecek kararlarda, değişken giderler büyük bir öneme sahiptir. Bunun için üretimin herhangi bir aşamasında, eğer ilave girdilerin kullanılması sonucu oluşan değişken giderlerden daha fazla gelir getirecek olursa bunların kullanılması işletmenin menfaatinedir. (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Değişken Giderler Değişken giderler, her ne kadar değişken karakterde ise de yapıldıktan sonra sabit maliyet karakterini alır. Örneğin, bir maden işletmesinde cevher üretimi ile ilgili giderler değişken gider grubuna girdiği halde, üretimden sonra bu giderler sabit giderler karakterini alır. Bunun için bu gibi durumlarda verilecek kararda daha sonra yapılacak değişken giderlerin miktarı rol oynar. Bu hususu, bir örnekle açıklayalım. Kömür işletmesine sahip bir madencinin, üretime hazır hale getirdiği 1,000 ton kömür için toplam giderinin (sabit ve değişken gider) 8 milyar TL ve bir ton kömür üretim giderinin 2 milyon TL olduğunu düşünelim. Piyasadaki kömür satış fiyatı 7 milyon TL olsun. Bu durumda üretim yapmalımıdır? (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Değişken Giderler Bu durumda madencinin zarar etmesi kaçınılmazdır. Çünkü satacağı kömürden elde edeceği gelir (7 milyar TL) üretimden önceki giderleri (8 milyar TL) karşılamamaktadır. Böyle bir durumla karşılaşılan madenci, kömürü üretmemek veya üretmek alternatiflerinden birini seçmek zorundadır. Bu şartlarda karar verirken, üretimden önceki bütün giderler (8 milyar TL) sabit gider olarak kabul edilip daha sonraki değişken giderler (üretim için yapılacak giderler) esas alınır. Örneğimizde, üretilecek kömürün değeri (7,000,000x1,000 = 7 milyar TL), üretim giderinden (2,000,000x1,000 = 2 milyar TL) büyük olduğundan üretim yapması madencinin menfaatinedir. Madenci bu şekilde hareket etmekle zararını, 8 milyar TL’den 3 milyar TL’ye indirebilir (8 milyar + 2 milyar = 10 milyar - 7 milyar = 3 milyar). (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Toplam Giderler Bir firmanın üretim faaliyetinde bulunurken yaptığı her türlü giderler, toplam gideri oluşturur. Toplam gider (TG), her üretim düzeyinde, sabit ve değişken giderlerin toplamıdır. Üretim olmadığında, toplam gider, işletmenin sabit giderine eşittir. Üretime geçildikten sonra, toplam gider, değişken giderdeki değişikliğe paralel olarak artar. (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Marjinal Giderler Marjinal gider (MG), üretim miktarındaki bir birimlik artışın toplam giderlerde meydana getireceği artıştır. Kısaca üretimin bir birim artırılmasının veya son üretilen birimin maliyetidir. Daha genel bir ifade ile, marjinal gider, üretimin bir birim artırıldığı veya azaltıldığında giderdeki değişikliği gösterir (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Marjinal Giderler Ayrıca, Toplam maliyet fonksiyonunun TG(n) türevi olarak da hesaplanabilir. Görüleceği üzere, sabit giderler marjinal maliyeti etkilememektedir (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Marjinal Giderler ÖRNEK: Bir otomobilin yıllık toplam gideri TG(x) = 20,000 + 2,5x şeklinde olsun. Burada x, otomobilin yılda kat ettiği mesafedir. Bu verilerle otomobilin ortalama toplam (işletme maliyeti) ve marjinal giderini hesaplayalım. Ortalama toplam gider; olarak bulunur. Otomobilin yılda 10,000 Km yol yapması durumunda ortalama toplam gider, (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Marjinal Giderler 20,000 Km yol yapması durumunda ise, olur. Görüleceği üzere kat edilen mesafe arttıkça otomobilin işletme maliyeti düşmektedir. Marjinal maliyet ise, (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Marjinal Giderler olarak bulunur. Buna göre marjinal maliyet 2,5 TL/Km ile sabit değerdedir ve x yol miktarını 1 Km arttırmak için ihtiyaç duyulan bir giderdir. (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

Maliyet Maliyet ortalama giderle eş anlamda kullanılan bir kavramdır. Yani birim üretime düşen toplam gider miktarıdır. Açıklamalarda ve mukayeselerde ortalama giderden daha çok maliyet kavramı kullanılmaktadır. Üretim maliyeti Satış maliyeti Satış fiyatı Değişken giderler Sabit giderler Satış giderler İşletme sermayesi giderler Kar (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Maliyet Maliyet bilgilerinin kullanıldığı yerleri kısaca özetliyecek olursak; İşletme kârının hesaplanması: İşletmeler, vergi yasalarımız açısından kârını doğru olarak hesaplayıp, bu kâr üzerinden gerekli vergileri ödemek zorundadır. Diğer taraftan, işletme, kendi durumunu görmek (ekonomik olarak mı çalışıyor?), ortaklara kâr dağıtmak, işçilerin ücret zammı taleplerini karşılamak gibi nedenlerle de kârını bilmek zorundadır. İşletme gider denetiminin yapılması: Hangi giderlerin aşırı olarak artmakta olduğu belirlemek gerekli önlemler almak ve böylece işletme faaliyetleri de denetlemek. (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

(c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi Maliyet Fiyatlandırma: İşletmeler, ürettikleri ürünün fiyatını saptarken değişik yöntemlerden yaralanırlar. Bunlardan biriside maliyete dayalı fiyatlandırma yöntemidir. Bu yönteme göre, ürünün maliyetine belirli bir kâr yüzdesi eklenerek, o ürünün satış fiyatı bulunur. Planlama ve karar verme modelleri için veri hazırlama: İşletmelerin ayakta kalabilmesi için, değişken koşullara göre yeni tanımlar yapıp, yeni imkanlar planlamalıdır. Yakın ve uzak gelecekteki değişimleri tahmin ederek, bugünkü fırsatları, o günkü değişmelere göre değerlendirmelidir. (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

Üretim Maliyetleri Hesabı Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nde maliyet ve giderlerin izlenmesi 7 nolu grupta ele alınmıştır. Bu bağlamda tebliğde yer alan maliyet muhasebesinin uygulamaya konulmasındaki en önemli amaç, mal veya hizmet üreten işletmelerde; Maliyetlerin oluşumunun değerlendirilmesi, Rapora bağlanması, Maliyetlerin belli bir sistemin içinde oluşturulması, ve diğer işletmelerle karşılaştırma yapılabilmesine olanak vermesidir. 7. grupta yer alan gider hesapları 7/A ve 7/B olmak üzere iki seçenekte görülür. 7/A seçeneğinde giderler fonksiyon esasına, 7/B seçeneğinde ise çeşit esasına göre belirlenmiştir. Böylece işletmeler (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

Üretim Maliyetleri Hesabı Organizasyon yapılarına, büyüklüklerine, ve gereksinimlerine göre giderlerini bölümlüye bilmekte ve düzenliye bilmektedirler (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

Fonksiyon Esasına Göre Sınıflandırma 7/A seçeneğinde giderler fonksiyon esasına göre sınıflandırılır. Bu uygulamada fonksiyonlarına göre giderler şöyle sıralanır. 71 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri 72 Direkt İşçilik Giderleri 73 Genel Üretim Giderleri 74 Hizmet Üretim Maliyeti 75 Araştırma Geliştirme Giderleri 76 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri 77 Genel Yönetim Giderleri 78 Finansman Giderleri (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

Çeşit Esasına Göre Sınıflandırma Bu hesaplar, işletmelerin bünyelerine uygun biçimde detaylandırılır. Gider çeşitleri hesaplarını sabit, değişken ve yarı değişken olarak gruplandırılması olanaklıdır. Gruplar içindeki gider çeşitlerinin sabit, değişken, yarı değişken biçiminde ayırımı işletmelerin kendi ihtiyaç ve inisiyatiflerine bırakılmıştır. Gider çeşitleri hesaplarının kodlanmasında aşağıda belirtilen sınıflandırma esas alınmıştır. (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi

Çeşit Esasına Göre Sınıflandırma Gider Türleri Hesapları Gurupları: 0. İlk madde ve malzeme 1. İşçi ücret ve giderleri 2. Memur ücret ve Giderleri 3. Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler 4. Çeşitli giderler 5. Vergi, resim ve harçlar 6. Amortismanlar ve tükenme payları 7. Finansman giderleri (c) 1997 Maden İşletme Ekonomisi