AİLE HUKUKU İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi Aile Danışmanlığı Sertifika Programı Prof. Dr. Yasemin Işıktaç

KAYYIMLIK Kayyımlık genel çerçevesiyle TMK madde 426-431 arasında düzenlenir. Ancak kayyımlığa ilişkin tek düzenleme bu hükümlerden ibaret değildir. Türk Medeni Kanununun diğer hükümlerinde, Borçlar Kanununda, Ticaret Kanununda ve diğer mevzuata serpiştirilmiş olarak kayyımlığa ilişkin düzenlemeler bulunmaktadır. Ancak yasanın kayyım atanmasına olanak tanıdığı hallerde kayyım tayini mümkündür.

İSTEĞE BAĞLI KAYYIMLIK KAYYIMLIĞIN TÜRLERİ TEMSİL KAYYIMLIĞI YÖNETİM KAYYIMLIĞI İSTEĞE BAĞLI KAYYIMLIK

KAYYIMLIK TEMSİL KAYYIMLIĞI Temsil kayyımlığı, bir kişinin tek başına belirli bir işini görebilecek durumda olmadığı ve söz konusu işi o kişi için görebilecek veya görmeye yetkili hiç kimsenin bulunmadığı hallerde söz konusu olur. Temsil Kayyımı Atanması Gereken Haller TMK madde 426/I hükmünde temsil kayyımı atanacak haller sayılmıştır. Ancak hükmün lafzına rağmen temsil kayyımlığı tesisini gerektiren haller sınırlı sayıda değildir.

KAYYIMLIK Ergin Kişiye Temsilci Tayini Ergin bir kişi hastalığı, başka bir yerde bulunması veya benzeri bir sebeple ivedi bir işini kendisi görebilecek veya bir temsilci atayabilecek durumda değilse kendisine temsil kayyımı atanır. (TMK madde 426) Belirli bir işe “ivedilik” niteliği tanıyan şey, malvarlıksal veya kişisel nitelikli işin derhal yapılmaması halinde kişinin tamamen veya kısmen hak kaybına veya hak kaybı dışındaki zararlara uğrayacak olmasıdır. Örneğin hak düşürücü süre veya zamanaşımına uğrana tehlikesinin bulunduğu haller.

KAYYIMLIK b) Yasal Temsilciyle Menfaat Çatışması Bir işte yasal temsilcinin menfaati ile küçüğün veya kısıtlının menfaati çatışıyorsa, o küçük veya kısıtlıya kayyım atanır. Hukuk uygulamasında en çok kayyım atamasının yapıldığı haldir. Yasal temsilcinin kendi menfaati, temsil ettiği küçük veya kısıtlının menfaati ile çatışıyorsa zarara uğrama tehlikeleri nedeniyle söz konusu küçük veya kısıtlının belirli işini görmek için temsilen bir kayyım atanır. Yasal temsilci, küçük veya kısıtlı ile menfaatleri çatışan hukuksal işlemi yapsa bile yapılan işlem batıldır.

KAYYIMLIK c) Yasal Temsilcinin Görevini Yerine Getirmesine Bir Engelin Varlığı Yasal temsilcinin görevini yerine getirmesine bir engel varsa (örneğin hastalık, başka bir yerde bulunma vs.) kayyım atanır. Bu halde de kayyım tayini belirli bir iş için olup, işin ivedilik niteliğinin göz önünde tutulması gerekir.

KAYYIMLIK 2) YÖNETİM KAYYIMLIĞI Bir malvarlığı yöneticisi konumunda bulunan yönetim kayyımı, malvarlığını oluşturan malvarlığı unsurları üzerindeki belirli veya belirsiz mutlak hak sahiplerinin yasal temsilcisi aynı zamanda yönetim faaliyetleri ile sınırlı temsil yetkisine sahiptir.

Yönetim Kayyımı Atanma Sebepleri (TMK 427) KAYYIMLIK Yönetim Kayyımı Atanma Sebepleri (TMK 427) Belirli Bir Yerde Bulunmama Bir kimse uzun süreden beri bulunamaz ve oturduğu yer de bilinemezse bir yönetim kayyımı atar. Kişinin yokluğundan dolayı kapsamlı bir yönetim ihtiyacının ortaya çıkmış olması gerekir. Bunun dışında söz konusu kişinin malvarlığının yönetimi bir yöneticiye bırakılmamış olmalıdır.

KAYYIMLIK b) Yetersizlik Vesayet altına alınması için yeterli bir sebep bulunmamakla beraber, bir kişi malvarlığını kendi başına yönetmek veya bunun için temsilci atamak gücünden yoksunsa kayyım atanması söz konusu olacaktır. Pratikte özellikle bedensel engelleri ve nadiren de zihinsel eksiklikleri (akıl hastalığı veya akıl zayıflığı taşımayan) nedeniyle malvarlıklarını yönetemeyen kişiler, özellikle de yaşlı kişiler bakımından bu hüküm uygulama bulur.

KAYYIMLIK c) Mirasçılık Haklarında Belirsizlik ve Ceninin Menfaati Bir terekede mirasçılık hakları henüz belli değilse veya ceninin menfaatleri gerekli kılarsa vesayet makamı yönetim kayyımı atayabilir. Ancak ceninin ana-babası ceninin menfaatlerini koruyabilecek durumda değilse veya koruma yönünde böyle bir istek göstermemeleri halinde kayyım tayini gerekli olacaktır.

KAYYIMLIK d) Tüzel Kişilerin Organlarından Yoksunluğu Bir tüzel kişi gerekli organlardan yoksun kalmış ve yönetimi başka yoldan sağlanamamışsa o tüzel kişi için organın faaliyetlerini yürütmek üzere bir kayyım atanır. Madde hükmü gerekli organlarından yoksun kalmış dernek veya vakıfların yanında özel hukuk tüzel kişileri açısından da geçerlidir. Söz konusu düzenleme, vesayet hukukunun gerçek kişilere kişisel ve ekonomik yardım sağlamaya yönelik temel amacının önemli bir istisnasını oluşturur.

KAYYIMLIK e) Yönetimden Yoksun Kamusal Yardımlar Bir hayır işi veya genel yarar amacı güden başka bir iş için halktan toplanan para veya sair yardımı yönetme ve harcama yolu sağlanamamışsa atanacak kayyım aracılığıyla yönetim sağlanır. Özel yardım amacıyla (örneğin bir çocuğun ameliyat edilmesi veya yurt dışı tedavisi için) toplanan paralar bakımından da hüküm uygulama bulur. Madde metninin de açıkça ifade ettiği üzere, paraların mutlaka halktan toplanması şartı aranır.

KAYYIMLIK e) Diğer Haller Yönetim kayyımlığı halleri yalnızca bu beş halle sınırlı değildir. TMK madde 361 ve madde 810 uyarınca atanan kayyımlar da yönetim kayyımı statüsündedir.

KAYYIMLIK 3) İRADİ KAYYIMLIK İsteğe bağlı kısıtlama sebeplerinden birinin varlığında ergin bir kişiye kendi isteği üzerine kayyım atanabilmektedir. (TMK madde 428) Yaşlılığı, sakatlığı, deneyimsizliği veya ağır hastalığı nedeniyle işlerini gerektiği gibi yönetemediğini ispatlayan her ergin kişiye kendi isteğiyle bir yönetim kayyımı atanabilir.

KAYYIMLIK KAYYIMLIĞIN YÜRÜTÜMÜ Kayyım Tayininin Kendisine Kayyım Tayin Edilen Kişinin Fiil Ehliyetine Etkisi Bir kimseye kayyım atanması onun fiil ehliyetini etkilemez. Yasal danışmanlığa ilişkin hükümler saklıdır. (TMK madde 458) Kayyımın vasiye nazaran sahip olduğu sınırlı temsil yetkisi, kendisine kayyım atanmış kişinin fiil ehliyeti üzerinde bir değişiklik yaratmaz.

KAYYIMLIK b) Kayyımın Görev Süresi Kayyımın görev süresi vesayet makamınca belirlenir. (TMK madde 458/II) Temsil kayyımlığının sona ermesi bakımından doğal sınırı yüklenilen münferit işin görülmesidir. Ancak bu durumda dahi vesayet makamı kayyımın belirli bir sürede yüklendiği işi tamamlamasını kendisine talimatla bildirebilir.

KAYYIMLIK c) Kayyımın Ücret Hakkı Vasiye ücret ancak talep ettiği halde ödenirken, kayyım ücret talebinde bulunmasa bile vesayet makamı kendisi için bir ücret tespit etmek zorundadır. Özellikle kayyım tarafından üstlenilen işin güçlüğü ve işin görülmesinin gerektirdiği özel bilgi ve yetenek, ücretin tespitinde göz önünde bulundurulur.

KAYYIMLIK d) Vesayet Makamının Talimatlara Uyma Yükümü Belli bir iş için görevlendirilmiş olan kayyım, vesayet makamının talimatına aynen uymak zorundadır. (TMK madde 459) Kanun açıkça sadece belirli bir iş için görevlendirilmiş temsil kayyımının temsil faaliyetleri bakımından vesayet makamının talimatlarına uyma zorunluluğu getirmiştir.

KAYYIMLIK e) Malvarlığının Yönetimi Kayyım bir malvarlığının yönetimi ve gözetimi ile görevlendirilmiş ise, yalnız o malvarlığının yönetim ve korunması için gerekli olan işleri yapabilir. Kayyımın bunun dışındaki işleri yapabilmesi, temsil olunanın vereceği özel yetkiye, temsil olunan bu yetkiyi verecek durumda değilse vesayet makamının iznine bağlıdır.

KAYYIMLIĞIN SONA ERMESİ KAYYIMLIK KAYYIMLIĞIN SONA ERMESİ Temsil Kayyımlığının Sona Ermesi Temsil kayyımlığı, kayyımın yapmakla görevlendirildiği işin bitirilmesiyle sona erer. (TMK madde 477/I) Ancak yapılacak belirli işin temsil kayyımınca yapılmasını gerekli kılan sebebin ortadan kalktığı hallerde de temsil kayyımlığı sona erer. Vesayet makamının görevden alma kararı ya da kendisine kayyım tayin olunan kişinin ölümü de diğer sona erme sebepleridir.

KAYYIMLIK b) Yönetim Kayyımlığının Sona Ermesi Yönetim kayyımlığı kayyımın atanmasını gerektiren sebebin ortadan kalkması veya kayyımın görevden alınmasıyla sona erer. (TMK madde 477/II) Hukuk güvenliği çerçevesinde kayyımın atanmasını gerektiren sebebin ortadan kalkması tek başına kayyımlığı sona erdirmez. Ayrıca vesayet makamının kayyımlığın kaldırılması yönünde bir karar vermesi zorunludur. Bunun dışımda kayyımın görevden alınma kararı da, kayyımlığı sona erdirir.

KAYYIMLIK c) İsteğe Bağlı Kayyımlığın Sona Ermesi İsteğe bağlı kayyımlığın nasıl sona ereceği ilgili hükümde belirtilmemiştir. Ancak hakim görüş kendisine kayyım atanmış kişinin iradesi hilafına kayyımlığın kaldırılamayacağı yönündedir. d) Diğer Sebepler Bunun dışında vasilik görevinin sona ermesine ilişkin sebepler (TMK madde 479-483) kıyasen kayyımlık için de uygulama bulur.

KAYYIMLIK e) Sona Erme Usulü Atamanın ilan edilmiş olması veya vesayet makamının gerekli görmesi hallerinde, kayyımlığın sona erdiği de ilan olunur. Kayyımlığın sona ermesi sonucunda kayyımın yasal temsil yetkisi ileri etkili olarak sona erer. Artık burada vesayetin sona ermesinin sonuçlarına ilişkin hükümler kıyasen uygulanır. f) Görevli Mahkeme Kayyımlığın kaldırılması için görevli olan mahkeme vesayet makamıdır.