Sıfatlar (Ön Adlar) www.edebiyatogretmeni.net

Adların önüne gelerek onları çeşitli yönlerden niteleyen ya da belirten sözlerdir. İyi insan, üç çocuk, bulanık su, bazı kitaplar, hangi ev...

belirten, çeşitli yönlerden gösterip sınırlayan bir sözcük çeşididir. Örneklerde de görüldüğü gibi sıfatlar, bir adın önüne gelerek onu niteleyen, belirten, çeşitli yönlerden gösterip sınırlayan bir sözcük çeşididir.

Bir sözcüğün sıfat görevi kazanabilmesi için mutlaka bir adın ya da zamirin önüne gelerek onu nitelemesi ya da belirtmesi gerekir.

Görevlerine Göre Sıfatlar

Niteleme Sıfatları Bir adın önüne gelerek onu durum,renk ve biçim yönünden gösteren onu çeşitli özellikleriyle belirleyen bir sıfat çeşididir.

mavi gömlek, siyah pantolon, gri bulutlar (renk) çalışkan öğrenci, yaşlı adam, solgun yüzler (durum) uzun boy, dar giysi, geniş salon (biçim)

soru ve sayı yönünden gösterip belirten bir sıfat çeşididir. Belirtme Sıfatları Adların önüne gelerek onları işaret, belgisizlik, soru ve sayı yönünden gösterip belirten bir sıfat çeşididir.

Belirtme sıfatları, adları belirtmedeki farklılıklarına göre kendi içinde dört ana gruba ayrılarak incelenir :

Adları işaret yoluyla gösterip belirten bir sıfat çeşididir. a)İşaret Sıfatları Adları işaret yoluyla gösterip belirten bir sıfat çeşididir. bu ev, şu sokak, o yıllar, öteki kapı, diğer elbise, beriki adam

İşaret sözcükleri, bir adın önüne gelerek onları işaret yoluyla gösterirse, işaret sıfatı; bir adın yerini tutacak biçimde kullanılırsa, işaret zamiri olur. O kitabı ben de okudum. İşaret Sıfatı Onu, ben de okudum. İşaret Zamiri

İşte bu adam. ( İşaret sıfatının anlamını pekiştirir.) “İşte” sözcüğü doğrudan işaret sıfatı olarak kullanılabileceği gibi bir işaret sıfatının başına gelerek onun anlamını pekiştirebilir. İşte Halep, işte arşın. (İşaret sıfatı.) İşte bu adam. ( İşaret sıfatının anlamını pekiştirir.)

aşağı yukarı, belli belirsiz bir biçimde gösteren sıfat çeşididir. b) Belgisiz Sıfatlar Bir adın önüne gelerek onu sayı, ölçü, miktar yönünden tam ve kesin olarak değil de aşağı yukarı, belli belirsiz bir biçimde gösteren sıfat çeşididir.

Birçok sorunum var, hangisini çözeceksin? Birkaç soruma cevap veremedi. Birçok sorunum var, hangisini çözeceksin? Kimi insan, artık böyle düşünmüyor. Bütün çocuklar güzeldir. Fazla mal göz çıkarmaz. Öğretmen, her insana güvenilmeyeceğini söyledi.

Her insan böyle düşünmez. !!!“Her, birkaç, hiçbir, herhangi, bir, biraz” gibi belgisiz sözcüklerinden sonra gelen adlar çoğul eki almadan kullanılır. Her insan böyle düşünmez. Birkaç kitap okumakla adam olunmaz.

Bütün ağaçlar çiçek açtı. Kimi kitaplar işe yaramaz. “Bütün, kimi, bazı” belgisiz sözcüklerinden sonra gelen adlar tekil de çoğul da kullanılabilir. Bütün ağaçlar çiçek açtı. Kimi kitaplar işe yaramaz. Bazı çocuk ders çalışmayı sevmez.

“Bir” sözcüğü, bir adın önüne gelerek ona “herhangi bir” sözcüğünün anlamını katarsa belgisiz sıfattır; “tek” anlamını katarsa, sayı sıfatı olur. Bir bayram onu ziyaret edelim. Belgisiz sıfat Testte yalnızca bir soruyu çözememiş. Sayı sıfatı

c) Soru Sıfatları Bir adın önüne gelerek onu soru yoluyla gösterip belirten, bir sıfat çeşididir.

soru yoluyla gösteren bir sıfat çeşididir. Soru sıfatları, adların özelliklerini, sayısını, yeriyle ilgili açıklamaları soru yoluyla gösteren bir sıfat çeşididir.

Nasıl bir ev istiyormuş? Sınıfta kaç öğrenci vardı? Oraya hangi yoldan gidilir. Asansör kaçıncı kata çıktı . Babası ne iş yapıyormuş?

Soru sözcükleri, bir adın önüne gelerek, onu soru yoluyla belirtirse soru sıfatı; bir adın yerini tutacak şekilde kullanılırsa soru zamiri; bir eylemin önüne gelip onun anlamını pekiştirip sınırlarsa soru zarfı olur.

Buralarda ne dolaşıyorsun? Çocuk ne işle uğraşıyor ? Soru sıfatı Çarşıdan sana ne alayım? Soru zamiri Buralarda ne dolaşıyorsun? Soru zarfı

Soru sıfatları, her zaman cümleye soru anlamı vermez. Hangi okula gidiyormuş? (Soru anlamı verir.) Hangi okula gittiğini bilmiyorum. (Soru anlamı vermez.)

c) Sayı Sıfatları Sayı adlarıyla sayı adlarından “-inci, -ar(-er), -ız(-iz)” ekleriyle türemiş sözcükler bir adın önüne gelerek, o adı, sayı yönünden gösterip belirtirse, sayı sıfatı olur.

Ayrıca, “ilk” ve “son” sözcükleri sıralama bildirdiği için adların önünde yer almaları halinde sayı sıfatı olur.

Sayı sözcükleri, aslında bir addır Sayı sözcükleri, aslında bir addır. Bunlar, bir adın önüne gelerek kullanılırsa, sıfat olma özelliği kazanır.

İki kişi yolda önünü kesmiş. Sıfat Ad İki, bir doğal sayıdır. Ad İki kişi yolda önünü kesmiş. Sıfat Ad

üç çocuk Asıl Sayı Sıfatları beş kalem bin lira Adların sayısını gösterir. beş kalem üç çocuk bin lira

Sıra Sayı Sıfatları dördüncü kat üçüncü sokak ikinci sınıf Sayı sözcüklerine ”-inci” eki getirilerek onlara sıra anlamının verilmesidir. dördüncü kat üçüncü sokak ikinci sınıf

Üleştirme Sayı Sıfatları Sayılara “-ar, -er” ekinin getirilmesiyle onlara paylaştırma ve eşitlik anlamı veren bir sıfat çeşididir. ikişer elma yüzer lira birer elbise

Adların kesir bildiren sayılarla gösterilmesidir. Kesir Sayı Sıfatları Adların kesir bildiren sayılarla gösterilmesidir. yüzde elli kar, üçte bir hata, yüzde on şans...

Sayı sözcüklerine “-ız, -iz” Topluluk Sayı Sıfatları Sayı sözcüklerine “-ız, -iz” ekinin getirilmesiyle onlara topluluk anlamı veren bir sıfat çeşididir. beşiz bebekler ikiz çocuklar

Yapılarına Göre Sıfatlar

Basit Sıfatlar iki sandal, eski yüzler, bu ev Kök durumunda olan sıfatlardır. iki sandal, eski yüzler, bu ev

Türemiş Sıfatlar Ad ya da eylem tabanlarına çeşitli yapım eklerinin getirilmesi ile oluşan sıfatlardır. bulanık su, bitkin yüzler, kapıdaki nöbetçi, susuz yaz

Bileşik Sıfatlar Birden çok sözcüğün, birleşmesinden oluşan sıfatlara yapıları yönünden bileşik sıfat denir. Bileşik sıfatlar iki grupta incelenir:

1. Kaynaşmış Bileşik Sıfatlar Anlam olarak bir tek kavramı gösterdiği için biçimce bileşik yazılan sıfatlardır. yalınayak çocuklar boşboğaz kadınlar

2. Kurallı Bileşik Sıfatlar Biçimsel olarak ayrı yazılmalarına karşın belli bir kurala bağlı olarak anlamca kaynaşmış olan sıfatlardır.

Kurallı bileşik sıfatlar genel olarak şu yollarla yapılır :

Bir sıfat tamlamasında tamlanan durumundaki ada “-lı, -li” ekinin getirilmesiyle: Sıfat tamlaması sıfat tamlaması Büyük kapı-lı ev güzel göz-lü kız Sıfat Ad Sıfat Ad

Sayı sıfatlarıyla kurulan sıfat tamlamalarında tamlanan durumundaki ada -lık, -lik ekinin getirilmesiyle: Sıfat tamlaması On yıl-lık bekleyiş Sıfat Ad Sıfat tamlaması iki ay-lık süre Sıfat Ad

Bir takısız ad tamlamasında, tamlanan durumundaki ada “-lı, -li” ekinin getirilmesiyle : Takısız ad tamlaması Mermer sütun-lu saray Sıfat Ad Takısız ad tamlaması deri mont-lu çocuk Sıfat Ad

yıkık duvar (duvarı yıkık ev) Sıfat tamlaması Bir sıfat tamlamasında adla sıfatın yeri değiştirilerek ada üçüncü tekil kişi iyelik eki (-i, -si) getirmesiyle : yıkık duvar (duvarı yıkık ev) Sıfat tamlaması Kırık cam (camı kırık pencere ) Sıfat tamlaması

baba-dan kalma ev Sıfat Ad El-den düşme dolap Sıfat Ad Ayrılma (-den) durum eki almış bir addan sonra kullanılan ad eylemler birleşik sıfat oluşturur : baba-dan kalma ev Sıfat Ad El-den düşme dolap Sıfat Ad

Sıfatlarla İlgili Özellikler

İnsan adlarıyla birlikte kullanılır. San (Unvan) Sıfatları İnsan adlarıyla birlikte kullanılır. İnsanların rütbe, derece ve sosyal durumlarına göre onların adlarına eklenen saygı, tanıtma sözcükleridir. Kişi adlarının başında veya sonunda ya da hem başında hem de sonunda kullanılabilirler.

Damat Ferit Paşa Doktor Ahmet Bey Profesör İsmail Hakkı Bekir Sıtkı Bey Damat Ferit Paşa Doktor Ahmet Bey Profesör İsmail Hakkı Gazi Osman Paşa

Niteleme sıfatları, iki şekilde pekiştirilir: Sıfatlarda Pekiştirme Niteleme sıfatlarının anlamını güçlendirmek amacıyla onların pekiştirilmesidir. Niteleme sıfatları, iki şekilde pekiştirilir:

Niteleme sıfatındaki ilk ünlünün sonuna “m,p,r,s” ünsüzlerinden uygun olan birinin getirilmesi yoluyla: Tertemiz ev,bembeyaz gömlek, upuzun boy, masmavi deniz

İkileme yoluyla : eğri büğrü yollar pırıl pırıl su irili ufaklı taşlar sarı sarı liralar

Sıfatlarda Daralma Niteleme sıfatlarının sonuna -cik, -cek, -ce, (-i)msi ve (-i)mtrak” eklerinden uygun olan birinin getirilmesiyle onların anlamlarında ve derecelerinde bir azalma ve daralmanın meydana gelmesidir.

büyücek ev (büyüğe yakın) kalınca kitap (kalın gibi) yüksekçe tepe (yükseğe yakın) acımsı biber (acıya yakın) kızılımtrak hava (kızıla yakın)

Sıfat Tamlamaları Sıfatların, adları nitelemesi veya belirtmesiyle oluşmuş söz gruplarına sıfat tamlaması denir. Tamlayan Tamlanan Sıfat Ad

Sıfat tamlamalarında sıfat tamlayan olup önce, ad tamlanan olup sonra gelir. Tamlayan Tamlanan Engin deniz Sessiz sedasız ortam İşe yaramaz eşyalar Bazı insanlar Bu fikir

Sıfat tamlamalarında, tamlayan ya da tamlanan birden çok kullanılabilir. Uzun boylu esmer çocuk Tamlayan Tamlanan Kırmızı elbise, ayakkabı ve çanta Tamlayan Tamlanan

Sıfatlar, bir ad tamlamasında tamlayan ya da tamlanan görevinde kullanılabilir. Yeşil köşkün lambası T.yan çocuğun masmavi gözleri T.nan Kareli yatak örtüsü Sıfat B.siz ad t. Bir yaz günü Sıfat B.siz ad t.

Sıfatların Adlaşması Bir niteleme veya sayı sıfatı, cümlede bir adın önüne gelmezse ya da çoğul, tamlama ve ad durum eklerinden biriyle çekimlenmiş olarak kullanılırsa, tür yönünden adlaşır. Bunlara adlaşmış sıfat denir.

Umutsuzlar, başarılı olamaz. Yaşlı adam ayağa kalktı. Sıfat Ad Yaşlı ayağa kalktı. Umutsuz insanlar başarılı olamaz. Sıfat Ad Umutsuzlar, başarılı olamaz.

M.Zeki YOLLU www.edebiyatogretmeni.net