SICAK VE SOĞUK ACİLLER

+ Homeostazis (vücudun dengeleme sistemi), ortalama 37°C ısıda dengeyi sağlayabilir, Aşırı sıcak veya soğuk ölüme neden olabilir. + Vücut ısısı normalde  36° - 37° C’ dir.  Beyinde hipotalamus  adı verilen ısı düzenleme merkezi, vücut ısısının 36° - 37° C’ de sabit tutulmasından sorumludur. Hipotalamus bir çeşit termostattır.

+ Yoğun bir egzersizle 40° C ‘ ye kadar çıkabilen vücut ısısı, uyku esnasında 35.8° C’ ye kadar düşebilmektedir. Vücudun ısı düzenleyici mekanizması, bu tip değişikliklere uyum sağlar. Ancak, vücut, ani olarak kısa sürede çok yükselen veya çok düşen ısı ile karşılaştığında, bu uyumu sağlayamadığından kalıcı hasarlar, hatta ölüm oluşabilmektedir.

SOĞUK ACİLLERİ + Vücut başa çıkabileceğinden daha fazla sıcağa maruz kaldığı gibi çok düşük soğuğa maruz kaldığında da olumsuz etkilenerek hastalık belirti ve bulguları gösterir. + Soğuğa maruz kalındığında her zaman donma  görülmez. Donma oluşması için soğuğun derecesi ve maruz kalınan süre, nem oranı, rüzgar önemlidir. + Genellikle soğukta görülen tepkiler iki başlık altında incelenir Bölgesel maruz kalma Tüm vücudun maruz kalması (Hipotermi/donma)

Hipoterminin 5 evresi Vücut ısısının 35o altına düşmesidir. Semptomlar ısı düştükçe şiddetlenir, genelde 5 evre boyunca ilerler. 1. Titreme (32-35 0C) 2. Musküler aktivitede azalma (29-32 0C) 3. Laterji ve ilgi azalması (27-29 0C) 4. Vital bulgularda azalma (27 0C ve altı) 5. Ölüm.

DONMANIN DERECELERİ Derece • Deride kısmi donma; karıncalanma,kızarıklık, hafif ödem 2. Derece     • Donma artmıştır, ödem fazlalaşmıştır, su kabarcıkları oluşmaya başlamıştır 3. Derece     • Derialtı dokularda donma başlamıştır, kanlı kabarcıklar, nekroz ve morumsu renk oluşur 4. Derece    • Donma kasları, tendonları, kemikleri etkiler ve ödem oluşur; doku benekli ve siyanotiktir. Cilt kuru, siyah ve mumyalaşmış gibidir.

HİPOTERMİ (DONMA) ACİLLERİ + Vücut ısısının 35°C derecenin altında olmasıdır.  + Vücutta ısı üretimi azaldığında veya aşırı ısı kaybından dolayı görülebilir + Ortamın ısısı, yaş veya kuru olması, susuzluk veya açlık, hareketsizlik, hipotermiyi belirleyen etkenlerdir + Çok küçük veya ileri yaşlarda olmak + Hipotiroidizm, diyabet, hipoglisemi, alkol, depresan ilaçların kullanılması, yetersiz beslenme durumları hipoterminin oluşumunu hızlandırır

SOĞUK ACİLLERİNDE GENEL YAKLAŞIM KURALLARI Öncelikle hasta bulunduğu soğuk ortamdan oda sıcaklığında bir ortama hatta gerekirse ambulans kabinine alınmalı, Havayolu açıklığı ve devamlılığı sağlanmalı (bilinç kapanırsa airway takılmalı, gerekirse entübasyon uygulanmalı), Oksijen desteği verilmeli (mümkünse ısıtılmış, gerekirse yüksek konsantrasyonda olmalı), Hastanın ıslak giysileri çıkarılıp kuru battaniye ile sarılmalı

SOĞUK ACİLLERİNDE GENEL YAKLAŞIM KURALLARI Hastanın saçlı derisi kurulanıp sarılmalı, Lokal bir soğuk yaralanmasının olup olmadığı araştırılmalı, eğer var ise, yaralanmış bölge kuru pansuman malzemesi ile sarılmalı, travmadan korunmalı ve ısıtılmamalı, Damar yolu açılmalı, Mümkünse hastaya ısıtılmış solüsyon verilebilir.

SICAK ACİLLERİ + Hipertermi sıcak ve nemli bir ortamda bilinç değişikliği ile gelen her hastada düşünülmelidir + Pediyatrik ve geriyatrik hastalar için bu özellikle geçerlidir.

SICAK ACİLLERİNİN NEDENLERİ + Vücutta hastanın ısı üretimini artıran etkenler + Isı emilimini  artıran etkenler + Isı  kaybını  önleyen  etkenler   

Vücutta hastanın ısı üretimini artıran etkenler  + Fiziksel uğraşlar ( antreman, toprakla uğraşmak, inşaatta çalışmak vb )  + Enfeksiyon nedeniyle vücut ısısının yükselmesi  + Hipertiroit  + Ajitasyona neden olan ruhsal durum  + Amfetamin ve kokain kullanımı

Isı emilimini artıran etkenler + Kapalı ve havalandırılmayan sıcak yerlerde bulunmak  + Sıcak yerlerde çalışmak (fırın, çelik fabrikası, tarla vb)  + Yaz sıcağında çocukları kapalı arabalarda bırakmak

Yaş + Yenidoğan bebekte ısı düzenleyici mekanizmalar henüz gelişmediğinden terleme gerçekleşemez. + Yaşlılarda  susuzluk hissi azaldığından kaybedilen sıvı yerine konamaz. Ayrıca çeşitli hastalıklar ve ilaç kullanımları yaşlılarda sıcak acillerine  yatkınlık artar.   

Sıcak acilleri 3 grupta toplanır * Isı krampları * Isı bitkinliği * Isı çarpması

BOĞULMA VE DALMALARDA HASTANE ÖNCESİ YAKLAŞIM Boğulmak (drowning): Suya daldıktan sonra nefessiz kalma nedeniyle ölmektir

Vücutta hastanın ısı üretimini artıran etkenler  + Fiziksel uğraşlar ( antreman, toprakla uğraşmak, inşaatta çalışmak vb )  + Enfeksiyon nedeniyle vücut ısısının yükselmesi  + Hipertiroit  + Ajitasyona neden olan ruhsal durum  + Amfetamin ve kokain kullanımı

Boğulmalarda suni Solunum Boğulma ve hemen hemen boğulma vakalarında suni solunum en önemli tedavidir. Hastanın başı su yüzüne çıkar çıkmaz başlamalıdır.

YANIKLARDA HASTANE ÖNCESİ HASTAYA YAKLAŞIM YANIK NEDİR ? Isı, ışın, elektrik veya kimyasal maddelere maruz kalma sonucunda deri ve derialtı dokularda meydana gelen bir çeşit yaralanmadır

YANIK ÇEŞİTLERİ * Termal (Yüksek Isı) Yanıkları: Alev, kızgın sıvılar, sıcak nesneler, vs. maruz kalma sonucu meydana gelen yanıklar * İnhalasyon Yanıkları: Duman, kimyasal gazlar, vb. sonucu solunum yolunda meydana gelen yanıklar

* Kimyasal Maddelerle Oluşan Yanıkları: Kimyasal ajanlara maruz kalma sonucu oluşan yanıklar * Elektrik Yanıkları: Düşük yada yüksek voltajlı eleketrik akımına maruz kalma sonucu meydana gelen yanıklar

ÖYKÜ ALMA Yanıklı hastayı diğer vakalardan ayıran sorular ve alınacak yanıtlar acil bakım açısından bize önemli ipuçları verebilir * Hastanın Asıl Sorunu Nedir? * Yanık Ne Zaman Gerçekleşti? * Kazazede ne ile yanmış? * Kazazede yangın esnasında dumanlı, buharlı yada zehirli gaz oluşmuş bir ortamda kapalı kalmış mı? * Kazazedenin herhangi bir tıbbi sorunu var mı?

VÜCUTTA OLUŞAN YANIKLARIN CİDDİYETİ Yanığın derinliği (birinci,ikinci,üçüncü derece ? ), Yanığın kapladığı yüzey(dokuzlar kuralı), Hayati tehlike oluşturabilecek organların yanması (el,ayak tabanı,yüz,solunum organları, cinsel organ) Hastanın yaşı (çok genç ve yaşlılar risk grubundadır), Hastanın genel sağlık durumu (kalp, böbrek, diabet hastalıklarının, hiper/hipotansi yonun varlığı gibi etkenler)

YANIK TA DİKKAT GENİŞLİK DERİNLİK

YANIK DERİNLİĞİ 1. DERECE YANIKLAR Derinin üst tabakası yanmıştır.Kızarıklık vardır.Ağrılıdır.24-48 saatte iyileşir. 2. DERECE YANIKLAR (YÜZEYSEL) Epidermis ve yüzeyel dermis ( Papiller tabaka) Saç folikülleri, ter ve yağ bezleri intakt Ödemli, nemli deri ve bül formasyonu Aşırı derecede hassas Dermis perfüzyonu ve kapiller dolum iyi 14-21 gün içerisinde minimal skar ile tamaman iyileşir.

YANIK DERİNLİĞİ 2. DERECE YANIKLAR(DERİN) Epidermis ve derin dermis (Retiküler tabaka) Deri eklerini de içine alır Görünüm olarak superficial partial thickness’i andırır Daha az ağrılıdır 3-8 hf’da sıklıkla skarla iyileşir Cerrahi debritman ve deri grefti gerektirebilir.

YANIK DERİNLİĞİ 3. DERECE YANIKLAR Dermis, epidermis, subkutan yağ, sinir uçları ve damarları içine alır Deri yağlı,beyaz,gri,siyah renkte yada kömürleşmiş görünebilir Kapiller dolum yoktur Deri kuru görünümdedir ve tromboze damarlar görülebilir Ağrısızdır Spntan iyileşme olmaz,belirgin skar bırakır ve deri grefti gerektirir.

YANIKLARDA HASTANE ÖNCESİ MÜDAHALE Yanma süreci durdurulur. Termal yanıklar: Yanan alan deriyi soğutmak için musluk suyu (mümkünse steril) ile yıkanır. Yarı katı maddeleri (yağ, zift, mum vb) silmeye çalışmayın. Buz uygulamayın. Yanık alanı %10 dan daha fazla ise hipotermiyi önlemek için bedeni kurulayınız.

YANIKLARDA HASTANE ÖNCESİ MÜDAHALE b. Kimyasal yanıkları kurulanır: Kuru tozlar fırçayla silkelenir, daha sonra 20 dakika süreyle bol musluk suyu ile (mümkünse steril) yıkanır. Hastaneye giderken işleme devam edilir. c. Sıvı kimyasal yanıklar: Yanık bölgeyi 20 dakika süreyle bol musluk suyu ile (mümkünse steril) yıkanır.

YANIĞIN GENİŞLİĞİ DOKUZLAR KURALI: Yanığın, vücut yüzeyinde kapladığı alanın genişliğini saptamak için kullanılır. Vücut yüzeyi %100 e tamamlanacak şekilde % 9 luk bölümlere ayrılmıştır. Çocuklarda baş-vücut-bacak oranları erişkine göre farklı olduğundan dokuzlar kuralındaki oranlarda farklıdır.

YANIK ŞİDDETİNİN SINIFLANDIRILMASI Kritik yanıklar Solunum yolu yaralanmaları, diğer yumuşak doku yaralanmaları ve kemik yaralanmaları ile komplike olan tüm yanıklar Yüz, eller, ayaklar, genital bölge veya solunum yollarını içeren parsiyel-kalınlıkta veya tam kalınlıkta yanıklar %10’dan daha fazla olan tam kalınlıklı yanıklar (5 yaştan küçük: her türlü yaygınlıkta)

YANIK ŞİDDETİNİN SINIFLANDIRILMASI Kritik yanıklar %30’dan daha fazla olan parsiyel kalınlıklı yanıklar (5 yaştan küçük: %20’den daha fazla) Kas-iskelet yaralanmaları ile komplike olan yaralanmalar. sirkumferensiyal (bedeni çevreleyen) yanıklar.

YANIK ŞİDDETİNİN SINIFLANDIRILMASI Orta Dereceli yanıklar %2-%10 arası Yüz, eller, ayaklar, genital bölge veya solunum yollarını içermeyen tam kalınlıktaki yanıklar. %15 - %30 parsiyel-kalınlıkta yanıklar (5 yaştan küçük: %10 - %20) %50’den fazla bir alandaki yüzeyel yanıklar.

YANIK ŞİDDETİNİN SINIFLANDIRILMASI Küçük yanıklar Yüz, eller, ayaklar, genital bölge veya solunum yollarını içermeyen %2’den daha az tam kalınlıktaki yanıklar. %15’den az parsiyel kalınlıktaki yanıklar (5 yaştan küçük: %10’dan az) %50’den az bir alandaki yüzeyel yanıklar.

YANIK ŞOKU ŞOK Yanık İnflamutar yanıt Histamin salınımı Kapiller permeabilitede artma Ödem oluşumu Kan viskositesi, hematokritte ve periferal vaskuler dirençte artma Kardiyak outputta düşme HİPOVOLEMİK ŞOK

YANIKLARDA HASTANE ÖNCESİ MÜDAHALE + Yanık hastalarını tedavi ederken dikkate alınacak faktörler yanığın doğası, hastanın bir yerde kapalı kalıp kalmadığı, yanığın kaynağı, hastanın öyküsü, temasın süresi ve termal (ısıl) ajanın ısısıdır. + Hizmet sağlayıcılar daima tehlikeli materyallere maruz kalmaktan kaçınmalıdır. Çıkarma işlemleri eğitimli personel tarafında yapılmalıdır.

YANIKLARDA HASTANE ÖNCESİ MÜDAHALE + Hasta güvenli bir ortama çıkarılır, %100 oksijen uygulanır, hava yolu korunur ve ventilasyonlara gerektiği üzere yardımcı olunur. + Şok tedavi edilir. + Mental durum değişikliği bulunan, zor solunum yapan veya kardiyovasküler sorunları bulunan hastalar uygun bir kabul merkezine hızla nakil edilir

Kaynakça http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/ moduller_pdf/%C3%87evresel%20Aciller%201.pdf http://www.acilveilkyardim.com/acilbakim/soguk acilleri.htm http://www.acilveilkyardim.com/acilbakim/sicaka cillerindeacilbakim.htm www.hasanyurtseven.com