SAYIM SİSTEMLERİNİN KALİTE KONTROLÜ Türkay TOKLU

XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007 İçerik Neden kalite kontrole ihtiyaç duyuyoruz? Doz Kalibratörü kalite kontrol testleri Tiroit Uptake Sistemi kalite kontrol testleri Gama Probe Sistemi kalite kontrol testleri XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

Neden Kalite Kontrole İhtiyaç Duyuyoruz? Doz kalibratörlerindeki ayarsızlıklar hastaya fazla veya eksik doz verilmesine neden olur. Görüntülemede bu hata çekim tekrarlarına, tedavi uygulamalarında ise yetersiz tedavilere sebebiyet verir. Uptake sistemlerindeki hatalar hastaya verilecek radyoaktif iyot miktarının hesaplanmasında hatalara, Kuyu tipi dedektörlerle gerçekleştirilen GFR testi gibi testlerde de hatalı sonuçlara neden olur. Gama Probe sistemlerindeki hatalar ise ameliyat sırasında lezyonların atlanmasına neden olabilir. XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007 Doz Kalibratörü Katod Kurşun Zırh Anot Kaynak Taşıyıcı Elektrometre Gösterge Gaz İzotop Seçici Yüksek Gerilim XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

Kalite Kontrol Testleri Günlük kontrol Tekrarlanabilirlik testi Kesinlik ve doğruluk testleri Lineerite testi Geometri testi XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007 Günlük Kontrol Yüksek gerilim kontrolü, Sıfır ayarı Background ölçümü XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

Tekrarlanabilirlik Testi Günlük olarak sistem kullanılmadan önce yapılmalıdır. Cs-137 kaynağı Tc-99m skalasında sayılır (PET sistemi bulunan merkezlerde ek olarak F-18 skalasında tekrarlanır). Ölçüm sonuçları grafiğe geçilir. Sonuçların kabul testinde elde edilen değerin  % 5’i içerisinde olması gerekir. XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

Tekrarlanabilirlik Testi XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

Kesinlik ve Doğruluk Testleri Standart kaynak kendi skalasında art arda 10 ölçüm alınır. Kesinlik ve Doğruluk hesaplanır: Kesinlik değerinin % 5’in, Doğruluk değerinin % 10’un altında olması gerekmektedir. Test kabul testi sırasında ve yılda bir gerçekleştirilir. XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007 Lineeite Testi Nükleer Tıp uygulamalarında Ci (Curie) mertebelerinden Ci mertebelerine kadar geniş bir aralıkta ölçümler gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle doz kalibratörünün tüm bu aralıkta lineer bir cevabının olması gerekir. Lineerite testi bu değerlendirmeyi yapmak amacıyla kabul testi sırasında ve yıllık olarak gerçekleştirilir. Test iki farklı yöntemle gerçekleştirilebilir. XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007 Azalan Kaynak Yöntemi Radyofarmasötik bağlama sırasında kullanılan aktivite miktarı kadar (300 mCi gibi) Tc-99m izotopu doz kalibratöründe sayılır. Mesai saatlerinde 2-3 ölçüm alınacak şekilde ölçümler tekrarlanır. Ölçüme kaynak aktivitesi klinik uygulamalarda kullanılan en düşük aktivite miktarına ulaşacak seviyeye inene kadar (yaklaşık 40-50 Ci) devam edilir. Ölçüm sonuçları yarı-logaritmik kağıda işlenir. XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007 Azalan Kaynak Yöntemi XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007 Azalan Kaynak Yöntemi XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

Kurşun Soğurucu Yöntemi Her bir soğurucunun kaç saatlik azalıma denk geldiğini gösteren kalibrasyon değerlerinin mevcut olması gerekmektedir. Eğer bu değerler mevcut değilse önce kalibrasyonun yapılması gerekir. Azalan kaynak yöntemine benzer şekilde kurşun azaltıcılar kullanılarak ölçümler alınır. Ölçümler arasındaki zaman farkı radyoizotopun yarı-ömrünün kısa olması nedeniyle düzeltilmelidir. Veriler benzer şekilde grafiğe geçirilip aynı değerlendirme yapılır. XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

Tiroit Uptake Sistemi Ön-Yükselteç Dedektör Yükselteç Puls Yükseklik Analizörü Enerji Penceresi Seçicisi Sayaç XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

Kalite Kontrol Testleri Günlük enerji kalibrasyonu Sayım hassasiyeti (tekrarlanabilirlik, değişmezlik) Enerji ayırma gücü 2 Testi Enerji lineeritesi XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

Günlük Enerji Kalibrasyonu Sistemin enerji kalibrasyonu günlük kullanım öncesi mutlaka yapılmalıdır. Kalibrasyon için üreticinin önerdiği yöntem izlenir. XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

Sayım Hassasiyeti (Tekrarlanabilirlik, Değişmezlik) Düşük aktiviteli (1-10 Ci) Cs-137 gibi uzun yarı-ömürlü standart kaynak kullanılır. Kaynağın her gün aynı pozisyona yerleştirilmelidir. Belirli bir süre sayım toplanır ve fotopik altındaki alan ölçülür. Ölçüm sonuçları grafiğe geçirilir. Değerlerin  % 5 içerisinde olması gerekir. Bazı sistemlerde bu test otomatik olarak gerçekleştirilir. XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

Sayım Hassasiyeti (Tekrarlanabilirlik, Değişmezlik) XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007 Enerji Ayırma Gücü Bu test sayım sisteminin enerji ayırma gücünü belirlemek amacıyla gerçekleştirilir. Kabul testinde üretici spesifikasyonlarının doğrulanması, günlük olarak ise sayım sisteminde oluşması muhtemel hataların tespiti amacıyla yapılmaktadır. Standart kaynak dedektör karşısına yerleştirilir ve fotopik merkezinde 10,000’in altında olmayacak şekilde sayım toplanır. XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007 Enerji Ayırma Gücü XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007 Enerji Ayırma Gücü ymax (x,y=ymax/2) (x2,y2) (x1,y1) XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007 2 Testi Bu istatistiksel test, ölçüm sonuçlarındaki farklılıkların istatistiksel dalgalanmalardan veya sistematik hatalardan kaynaklı olduğunun ayrımını sağlar. Standart kaynak kullanılarak art arda 10 ölçüm (veya daha fazla) alınır ve değerler kaydedilir. 2 değeri hesaplanır: XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007 2 Testi % 99 %95 %90 %10 %5 %1 1 6,63 3,84 2,71 0,016 0,004 0,0002 2 9,21 5,99 4,61 0,21 0,10 0,02 3 11,30 7,81 6,25 0,58 0,35 0,12 4 13,30 9,49 7,78 1,06 0,71 0,30 5 15,10 11,10 9,24 1,61 1,15 0,55 6 16,80 12,60 10,60 2,20 1,64 0,87 7 18,50 14,10 12,00 2,83 2,17 1,24 8 20,10 15,50 13,40 3,49 2,73 1,65 9 21,70 16,92 14,70 4,17 3,32 2,09 10 23,20 18,30 16,00 4,87 3,94 2,56 11 24,70 19,70 17,30 5,58 4,57 3,05 12 26,20 21,00 6,30 5,23 3,57 13 27,70 22,40 19,80 7,04 5,89 4,11 14 29,10 23,70 21,10 7,79 6,57 4,66 15 30,60 25,00 22,30 8,55 7,26 ... XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007 Enerji Lineeritesi Birçok sistemde enerji kalibrasyonu için tek bir enerji değeri yeterlidir (Örneğin Cs-137 izotopunun 662 keV enerjili piki). Bununla beraber yüksek veya düşük enerjilerde doğrusallıktan sapmalar gözlenebilir. Bunun test edilmesi amacıyla enerji lineeritesi testi gerçekleştirilir. Bu amaçla düşük ve yüksek enerjilerde pikleri olan izotoplar sayım sisteminde sayılarak fotopik merkezlerinin hangi enerji değerinde oldukları tespit edilir. XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007 Enerji Lineeritesi Elde edilen sonuçların gerçek pik değerlerinin ± % 10’u içerisinde olması gerekir. Test Eu-152 gibi birçok gama enerjisi olan bir izotopla bir defada yapılabilir. Eu-152 izotopu 121 keV’den 1408 keV’e kadar birçok fotopike sahiptir. XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007 Enerji Lineeritesi XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007 Gamma Probe Sistemi XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

Kalite Kontrol Testleri Günlük kontrol Sayım hassasiyeti (tekrarlanabilirlik, değişmezlik) XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

Sayım hassasiyeti (tekrarlanabilirlik, değişmezlik) Dedektörlerin vermiş oldukları sayım hızlarının günden güne değişmemesi gerekmektedir. Sayım hassasiyetinin test edilebilmesi için standart kaynaklar kullanılır. Eğer sistemin kaynak tutucusu ve üretici tarafından belirtilmiş bir yöntemi varsa takip edilmelidir. Olmaması durumunda dedektör özelliğine göre düşük aktiviteli Co-57 veya Cs-137 standart kaynaklar belirlenen ve her defasında tekrarlanabilecek bir geometride sayılırlar. Sayım hızlarının kaynak azalımı dikkate alınarak değişmemesi gerekmektedir. XI. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 14 - 17 Kasım 2007

TEŞEKKÜRLER...