HAREKET VE ZAMAN ETÜTLERİ

Frank Gilbreth’e göre hareket ve zaman etütleri lüzumsuz ve faydasız hareketlerin bertaraf edilmesi ilmidir. Bu işçiliğin lüzumsuz yere kaybolan gücünü tayin etmek amacını güder.

Hareket ve Zaman Etüdünün Amacı İşçilerin yorgunluğunu bertaraf edecek en iyi metodu bulmak. Bu en kolay metodu bulmak demektir. Yeni yapılacak bir işte işletmecilere doğru ve adil bir ücret tespitine imkan verecek yeterli bilgilerin elde edilmesini sağlamak. Aynı işi yapanlara eşit ücretlerin verilmesi sistemin esasını kurmaya yardımcı olmak. İşveren, artan üretiminin kazancına işçinin ortak olması prensibini kabul etmelidir.

Standart Zaman Bir işin yapılması için tespit edilen zaman / Bir işin yapılması için sarf edilen fiili zaman Verilen bir süre içinde bir işin yapılması için tespit edilen saat / Bu işin tamamlanması için fiilen sarf edilen saat

İşletmelerde standart zamanın tayini için iki yol vardır : Planlanan zaman Değerlendirilen zaman Planlanan zaman, bir işin yapımı için tasarlanan veya planlanan zaman demektir. Değerlendirilen zaman ise, yukarıda açıklanan planlanmış zamanın ücret ödemeleri, standart maliyet sistemi, bütçe yapımı ve kontrolü, işçi, usta, makineler v.s.’nin daha etkili olmalarını teşvik edici bir metodun tayinine hizmet eder.

Bir A işçisinin X adetteki işlemlerden teşekkül eden bir işin (bir ünite) sini yapması için 10 dakikaya ihtiyacı olsa, 100 ünitelik bir işin tamamlanması için kendisine tanınacak zaman, 10 dk.x100 ünite / 60 dk. = 16.7 saat

Standart Resmen tanınan zaman / Fiilen geçen zaman = 12/9= 1.33 Bu oran A işçisi ücret açısından bu esasa göre bir ücret alacaktır. Eğer işçinin saat ücreti 14.000 TL ise yapacağı 100 ünite için saat ücreti 1.33x14.000= 18.600 TL olacaktır.

Standart Üretim ve Ücrete Etkisi Bir malın üretiminde standart miktar saatte 5 ünite ise ve bir işçi 8 saatte 50 ünite imal ediyorsa işçini alacağı ücretin esası; 50 ünitenin yapımı için verilen sürede fiili olarak yapılan miktar / 8x5 ünitelik süre için tayin edilen standart üretim miktarı

İŞ ÖLÇÜM METOTLARI Geçmiş tecrübelerin özetini alarak incelemek Doğrudan doğruya müşahede etmek ve ölçmek Kronometre ile zaman etüdü yaparak ölçmek Numune alma metodu ile ölçmek Sentez sistemi ile ölçmek. Tablo, grafik ve formüller kullanılır. Standart bilgiler Hareketlere ait zamanların etüdü

Geçmiş Tecrübelerden Faydalanmak Müessesenin geçmişteki üretim miktarları istatistik bilgilerden elde edilir. Geçmişteki bilgiler bugünkü ihtiyaçlara uydurularak değerlendirilir. Bu konulardaki genel tecrübe ve bilgilere dayanılarak bir zaman takdiri yapılır.

Kronometre ile Zaman Etüdü Öncelikle işçilerin çalışma hızını ölçmek gereklidir. Bunu; Müşahedeyi yapan kendine göre normal bir çalışma hızını tespit ederek, diğer zamanlardaki çalışma hızı değerlendirilir. Özel bir işçi tarafından işlemler yaptırılarak normal bir çalışma hızı tespit edilir. Herhangi bir işçinin yaptığı işlemler takip edilir. Sonra bu zaman normal çalışma hızı oranına göre ayarlanır. Zamanlar bu ayarlamaya göre hesap edilir.

Müşahede edilen çalışma hızı / Normal çalışma hızı = 0.90 / 1 = 0.90 Genel olarak standart zaman; = [Müşahede edilen zaman x çalışma hızı faktörü ] + yorgunluk v.s. için zaman veya = [Normal zaman + müşahede edilen ilave zaman] olarak hesap edilir.

Hareket ve Zaman Etütlerinde Ön Hazırlık Çalışmaları Malzeme Yönünden yapılması gereken çalışmalar: Kaliteyi bozmadan daha ucuza malzeme kullanılabilir mi? Daha hafif bir malzeme kullanılabilir mi? Avantajları nelerdir? Standart malzeme stoku azaltılabilir mi? İmalatta bozulan malzemeler için yeni kullanma yerleri bulunabilir mi?

Mevcut Proje Yönünden Yapılması Gereken Ön Çalışmalar İşin tamamına ait proje bir takım bölümlere ayrılabilir mi? Spesifikasyonlarda ve gerek proje gerekse mamule ait toleranslarda değişiklik yapılabilir mi? İmalatı daha ucuz ve daha kolay yapmak ve zayiatı azaltmak yönünden projede değişiklik yapılabilir mi?

İş Akımı Yapılması Gereken Ön Çalışmalar Üretim için yapılan her işlem lüzumlu mudur? Her işlem tam zamanında, lüzumlu olan yerinde ve doğru olarak yapılıyor mu? İş akımı planı en mükemmel şeklini almış mıdır?

Takım ve Teçhizat, Çalışma Sahası Yönünden Yapılması Gereken Ön Çalışmalar Etüt esnasında istenilen iş için seçilmiş olan makine en iyi tipte olan mıdır? Makinenin durumu iyi midir? Makine istenilen süratte çalışmakta mıdır? Makinenin kullanılması kolay ve emniyetli midir? Makine daha otomatik bir duruma sokulabilir mi?

İşçi ve Personel Yönünden Yapılması Gereken Ön Çalışmalar İşçi etüt edilen işi oturarak mı yoksa ayakta durarak mı daha iyi yapar? İşçinin işlem esnasında, tutmak, uzanmak, kıvırmak, döndürmek, yürümek gibi lüzumsuz olabilecek pozisyonları var mıdır? İşçi yapabileceği işe hakim midir, yoksa başkaca izahlara ihtiyacı var mıdır? İşçi bu işte her iki elini de kullanmakta mıdır? İşin yapılması tamamen otomatik midir? Başkaca yardımcı bir işlem var mıdır?

Kronometre Formu

Hareket ve Zaman Etütlerinin Yapılmasına Ait Metotlar İnkıtasız Kronometraj Metodu İnkıtalı Kronometraj Metodu

Kronometraj İşlemleri Takdim Kademesi Elemanların analizi kademesi Kronometraj zamanları ve bunların değerlendirilmesi kademesi Kronometraj zamanlarının hesaplara intikali Çalışma hızı faktörünün tatbiki Müsaade edilen düzeltmelerin yapılması Etüdün değerlendirilmesi için lüzumlu bilgilerin tespiti kademesi Neticelerin föylere işlenmesi karşılaştırma etütlerinin hazırlanması kademesi

İşçinin Çalışma Temposunun Tayini Müessese evvela normal iş derecesinin anlamını tespit etmelidir. İş seviyesi normal bir zaman standardı ile belirtilmelidir. Her derecenin tespitinde normal çalışma derecesine göre makul bir yakınlık bulunmalıdır. Dereceleri tayin edenler çeşitli işlemlerde kabiliyet ve tatbikat açısından rakamla ifade edilebilecek birer faktör tayin edebilmelidirler.

Kronometraj Neticelerinin Değerlendirilmesi Her elemanın zaman etüdü toplam ∑ T ‘dir. ∑T = 0.07+0.07+0.05+0.07+0.09+0.06+0.05+0.08+0.06= 0.68 dk. Her eleman için bulunan ∑T zamanı yapılan zaman etüdü adedine bölünerek ortalama zaman T’ elde edilir. T’ = ∑T / N = 0.68/10=0.068= 0.7 alınır.

Normal Zaman Hesabı NT = RFxT’ = 0.90x0.07 = 0.06 dk.

İlavesine müsaade edilen zamanlar

Müsaade edilebilecek yan zaman hesabı Bazı firmalar önüne geçilmeyen gecikmeleri standart zamanın %10 ‘u olarak alırlar. Yeni makine ve teçhizat ile bu gecikme oranı % 5 olabilir. 100x (Dikkate alınmayan 40 dk.lık gecikme/ İmalatın yapıldığı 440 dakika )= % 9= 0.09’dur.

Yorgunluk Faktörü İçin Tanınacak Gecikme Miktarının Hesabı Yorgunluk faktörü için tanınacak en makul metodun bulunması için her müessesenin yaptığı işlerdeki yorgunluk oranlarını bir cetvel halinde tanzim etmesi en makul bir yoldur.

İŞ DEĞERLENDİRMELERİ

İşin Bünyesi ve Fonksiyonu Bir işin bünyesi, bir grup görevlere ait yetki ve sorumlulukları organize eden, bu suretle bunları birleştiren veya birbirinden ayıran bir fonksiyondur.

İşin Bölümleri Modern teknolojinin karakteristiklerinden birisi de çalışma bölümlerinin büyük ölçüde ihtisaslaştırılmış işleri kapsamasıdır. İşin Tarifi Her işteki görev, yetki ve sorumluluk ilişkilerinin tanzimi ancak bir organizasyonla yerine getirilebilir. İşin mahiyeti ve tanımı İşin Özeti İşe ait görevler

İşin Tanıtımı İşin adı ile ifade edilmektedir. Daha fazla izahat verilebilir. İşin mahiyetini belirten hususlar yazılabilir. İşin Özeti Fiilen yapılan işin özetini ve bu işte çalışanların toplamını ifade eder. İşe Ait Görevler İşe ait görevlerin tespitidir. Bunlar yapılacak işteki sorumluluk ve yetkileri de ortaya koyar.

İşin Vasıfları ve İş Analizi Kalitatif Faktörler Fiziksel Faktörler

Kalitatif Faktörler Eğitim Tecrübe İnisiyatif ve Maharet İş Spesifikasyonunda Fiziksel Faktörler Fiziksel etkilerin tatbiki Çalışma Şartları Tehlikeli şartlar ve önüne geçilmeyen kazalar

Fiziksel etkilerin şu özellikleri kapsadığını görürüz: Bedeni gayret Dimağı gayret ve görme kabiliyeti Çalışma şartları Sorumluluk Faktörleri Hammadde ve malzeme sorumluluğu Makine, takım ve teçhizattan doğan sorumluluklar Başkalarının emniyetinden sorumluluk Tehlikeli şartlar ve önüne geçilemeyen kazalar İş spesifikasyonlarının tatbik şekli

İşin Değerlendirilmesi Sıralama metodu Sınıflandırma metodu Faktör mukayese metodu Puan metodu İşe intibak %50 Gayret %15 Sorumluluk %20 Çalışma şartları %15

İşin Değerlendirilmesinde Puan Metodundan Faydalanma ve Tatbikat Şekilleri

Eğitim faktörü tablosu Ön yetişme ve inisiyatif faktörü tablosu Tecrübe faktörü tablosu Bedeni gayret faktörü tablosu Dimağı gayret faktörü tablosu Üretim sorumluluğu faktörü tablosu Malzeme sorumluluğu faktörü tablosu Makine ve teçhizat sorumluluğu faktörü tablosu Başkalarının emniyetinden sorumluluk faktörü tablosu Çalışma muhiti faktörü tablosu İş kazaları faktörü tablosu

Değerlendirmenin Uygulamaları

Ücret Eğrilerinin Çizilmesi

Ücret Eğrilerinin Anlamı

İş Değerlendirmesinin Sağladığı Faydalar Ücretler adil ve sağlam bir esasa dayandırılmış olur. İşçiler arasında kişisel olan ve objektif olmayan farklar dolayısıyla ortaya çıkan huzursuzluklar önlenir. İşçilerin iş tarifleri ve standartları belli olduğu için üretimdeki aksama asgariye düşer ve üretim hızla artar. Yeni işçi alınırken işin gerektirdiği nitelikte eleman alınmasını kolaylaştırır. Personelle ilgili bütün çalışmalar düzenli ve sistematik bir şekilde yürütülebilir. Liyakat ölçümü daha kolaylıkla yapılabilir.

İş Değerlendirilmesi Yöntemleri Eşleştirme-Kart Uygulaması Değerlendirilecek tüm işlerin isimleri ayrı, ayrı kartlara ikişer ikişer yazılır. İkili Karşılaştırma Matrisi Bu matris düzenlenerek yapılan ikili karşılaştırma ile daha doğru ve daha düzenli bir sonuç alınabilir.

Sınıflandırma Yöntemi Anahtar İşlerin Seçimi ve Tanımlanması İşlemlerin Sınıflandırılması Anahtar İşlerin Ortalama Ücretlerinin Faktörlere Dağıtılması Tüm işlerin ölçeklerinin yerlerinin belirlenmesi Faktörlere göre her işin önem sırasının belirlenmesi

Puan Yöntemi Kullanılacak faktörlerin seçimi Seçilecek faktörler bütün işleri kapsamalıdır. Tam ölçü olmayacak faktörler seçilmemelidir. Faktörler derecelere ayrılabilmeli ve kolay tanınmalıdır. İşin belli bir bölümünün değerlendirilmesi sağlanmalıdır. Faktör sayısı optimum olmalıdır. Faktörler işveren ve işçi tarafından kabul edilmelidir.

Faktörlerin Tanımlanması Derece Sayısının Saptanması Faktörlerin Puan Değerlerine Göre Ücretlerinin Saptanması Ücret Sırası ile İş Önem Derecesinin Karşılaştırılması Faktör Yüzde Oranlarının Saptanması