BİYOCOĞRAFYA 3.DERS EKOSİSTEM

Ekosistem nedir? Ekosistem, belirli bir alanda bulunan canlıların birbirleriyle ve cansız çevreleriyle karşılıklı ilişkileri ile meydana gelen ve süreklilik arz eden ekolojik sistemdir. Karşılıklı olarak birbirine etki yapan canlılarla cansız maddelerin bulunduğu herhangi bir doğa parçası bir ekosistemdir.

Ekosistem nedir? Bir ekosistemin 4 temel bileşeni vardır: Cansız çevre Üreticiler Tüketiciler Ayrıştırıcılar

Ekosistem nedir? Ekosistemin sınırları, ortam özelliğine göre değişir. Küçük bir gölcükten okyanusa, bir taştan dağ sırasına kadar değişik boyutlarda ekosistemler vardır. Dünya, en büyük ekosistemdir (EKOSFER).

Ekoloji Ekoloji (veya çevre bilimi ya da çevrebilim), canlıların birbirleri ve çevreleriyle ilişkilerini inceleyen bilimdir. Ekoloji = Oikos (Yunanca: ev, çevre, yaşanan yer) Logos (Yunanca: bilim)

Bir ekosistemin özellikleri Ekosistemler, hangi boyutta olurlarsa olsunlar, birbirleriyle ilişkilidirler. Ekosistemler bağımsız olamazlar. Büyük bir ekosistemde meydana gelen değişiklikler, daha küçük ekosistemleri etkiler (tersi durumlar da geçerli olabilir). Bütün ekosistemlerde bir madde ve enerji döngüsü (giriş ve çıkış) vardır. Bütün ekosistemler aktiftir. Ekosistemlerde sürekli bir denge olmak zorundadır. Ekosistemler, barındırdıkları cansız ve canlı öğelere göre incelenirler.

ABİYOTİK (CANSIZ) ÖĞELER BİYOTİK (CANLI) ÖĞELER EKOSİSTEMİN ÖĞELERİ ABİYOTİK (CANSIZ) ÖĞELER BİYOTİK (CANLI) ÖĞELER ÜRETİCİLER TÜKETİCİLER AYRIŞTIRICILAR İKLİM Sıcaklık Nem ve Yağış Işık Rüzgar JEOMORFOLOJİ SULAR TOPRAK Bitkiler Algler Kara Yosunları Bakteriler Herbivorlar (Otçullar) Karnivorlar (Etçiller) Omnivorlar (Hem et, hem ot yiyenler) Mantarlar

ABİYOTİK (CANSIZ) ÖĞELER Cansız öğeler; sıcaklık, nem, ışık, oksijen, karbon, azot, mineraller, kayaçlar, yer şekilleri, toprak ve sudan oluşur. Bu öğeler canlıların yaşam alanlarının belirlenmesinde ve yeryüzüne dağılışında önemli rol oynar.

SICAKLIK

SICAKLIK Karalarda ve sulardaki canlılar belirli sıcaklık aralıklarında yaşamlarını sürdürebilirler. Sıcaklığın mevsimlik değişimi, sıcak ve soğuk dönemlerin süresi, maksimum ve minimum sıcaklıklar hayvan ve bitki dağılışını etkileyen önemli faktörlerdir.

SICAKLIK Bazı kuşlar ve memeliler, kış mevsiminde meydana gelen soğuklardan kendilerini koruyabilmek için daha sıcak yerlere göç ederek yaşamlarını geçici olarak burada sürdürürler. Çöllerdeki bazı hayvanlar ise aşırı sıcaklardan kendilerini korumak için oyuk ve sığınaklara çekilirler.

SICAKLIK Hava sıcaklığı ile birlikte toprak sıcaklığı da hayvan ve bitki dağılışı üzerinde etkilidir. Bakı, toprağın rengi, hava hareketleri, bitki örtüsü, su içeriği ve fiziksel ve kimyasal yapı toprak sıcaklığını etkiler. Bitki örtüsünden yoksun topraklarda gece ile gündüz arasındaki ısı farkı fazladır. Humus tabakası ısıyı, taşlara göre yavaş iletir.

NEM VE YAĞIŞ Su, yeryüzündeki canlılar için hayat kaynağıdır. Her canlı türünün su ihtiyacı farklıdır. Karalarda yaşayan canlılar için su kaynağı yağıştır. Yağış, sıcaklıkla birlikte yeryüzündeki hayvan ve bitkilerin fiziki özelliklerini, tür zenginliğini ve yaşam faaliyetlerinin ritmini belirleyen başlıca faktördür.

NEM VE YAĞIŞ Canlılar metabolik aktivitelerini sürdürmek için hücre ve dokularında belirli oranda su bulundurmak zorundadır. Bitkilerin topraktaki mineral maddeleri alabilmeleri ve fotosentez yapabilmeleri su ile mümkündür. Karalardaki canlılar ihtiyaçları olan suyu bulmak ve bu suyu bünyelerinde belirli bir süre tutmak zorundadır.

Su ihtiyacına göre hayvan ve bitkilerin gruplandırılması SU İHTİYACINA GÖRE YAŞAMA ORTAMI HİDROFİL HİDROFİT SUDA YAŞARLAR HİGROFİL HİGROFİT NEMLİ KARASAL ORTAMLARDA YAŞARLAR MEZOFİL MEZOFİT ORTA DERECEDE NEMLİ ORTAMLARDA YAŞARLAR KSEROFİL KSEROFİT KURAK ORTAMLARDA YAŞARLAR

Atmosferdeki nem, yeryüzündeki sularda meydana gelen buharlaşmayı ve canlılardaki terlemeyi doğrudan etkiler.

IŞIK Fotosentez yapan bitkilerin besin hazırlamaları için gereklidir. Öte yandan bir çok hayvan da ışığa karşı duyarlıdır. Ekosisteme fotosentez yolu ile giren güneş enerjisi ekosistemlerin işlemesini sağlar. Yeryüzünde tutulan ve kullanılan güneş enerjisinin sadece %0.1’lik kısmı fotosentez yolu ile kimyasal enerji (bitkilerde karbonhidrat olarak) depolanır.

IŞIK Işığın şiddeti, süresi ve yapısı canlılar için önemlidir. Güneşin doğması ve batması arasında ışınların yeryüzüne ulaştığı toplam süreye fotoperiyod denir.

Türkiye Güneşlenme Haritası

RÜZGAR Basınç farkı nedeniyle oluşan hava kütlesi hareketlerine rüzgar denir. Rüzgârın canlılar üzerindeki etkisi esme yönü, şiddeti ve esme mesafesine göre değişir. Rüzgârın hızı, buharlaşma ve transpirasyonu etkiler. Ayrıca sıcaklık ve nemlilik faktörlerini de etkiler.

RÜZGAR Şiddetli rüzgarlar, ağaçların devrilmesine ve/veya kırılmasına neden olur. Belirli yönden devamlı esen rüzgar, ağaçların belirli şekiller almasına ve rüzgârın esiş yönüne doğru eğilerek şekillenmesine sebep olur. Ayrıca rüzgar, bitki tohumlarının taşınmasına yardımcı olur.

DÜNYA RÜZGAR HARİTASI

Türkiye Rüzgar Haritası

JEOMORFOLOJİ

JEOMORFOLOJİ Jeomorfolojik özellikler; yükselti, eğim ve bakı olmak üzere 3 şekilde ekosistemler üzerine doğrudan etki ederler. Yeryüzü şekilleri; sıcaklık, nem, rüzgâr, ışık gibi faktörlere de etki ederek dolaylı olarak da canlı yaşamını etkilerler. Yükselti arttıkça iklim şartları ön plana çıkarak farklı ekosistemler meydana gelir.

SULAR (Deniz, göl, akarsu vb.)

SULAR (Deniz, göl, akarsu vb.) Su, canlıların coğrafî dağılışı başta olmak üzere gelişme hızı, yaşam süresi, davranış biçimi üzerinde de etkili olur. Yerkürede canlıların dağılışında suyun önemi büyüktür. Sularda yaşayan canlılar (hayvan ve bitkiler), suyun kimyasal ve fiziksel özelliklerine göre dağılış gösterirler. Sıcaklık, tuzluluk, pH değeri bu dağılışta rol oynar.

SULAR (Deniz, göl, akarsu vb.) Yeryüzündeki suyun %98’i okyanus, deniz, göl, akarsu, kayalar ve yeraltında sıvı olarak (bunun %97’si okyanus ve denizlerde); %1.7’si ise buzul şeklinde katı halde bulunur. Yerkürede bulunan su; atmosfer, okyanus ve karalar arasında katı, sıvı ve gaz şeklinde yer değiştirir. Suyun ekosferdeki bu hareketine “hidrolojik dolaşım (döngü)” denir.

Dünyadaki suyun dağılımı

SULAR (Deniz, göl, akarsu vb.) Sular kimyasal özelliklerine göre tatlısu ve tuzlu su olarak ayrılırlar. Tuzluluk oranı %34 üzerinde olursa acısu olarak adlandırılır. Sular, akıntılı (Lotik) veya durgun (Lentik) olmalarına göre de ayrılırlar.

TOPRAK

TOPRAK Toprak, karada yaşayan hayvanlar ve bitkiler için hayat kaynağıdır. Topraklar en önemli doğal kaynaklarımızdan yalnızca biri değil, aynı zamanda ekosistemlerin en önemli taşıyıcı ve çevrimci gücüdür. Bir gram toprağın içerisinde milyonlarca canlı bulunmakta ve ekosistemin devamı için bunların hepsinin ayrı önemi bulunmaktadır. Bitkilerin köklerinin tutunması ve yetişmesi için toprak gereklidir.

TOPRAK Toprağın pH’sı asit ve bazik özelliği belirler ve canlıların yaşamını ve dağılışını etkiler. Bazı bitkiler asidik toprakta daha iyi yetişirken, bazıları ise bazik toprakları tercih eder. Canlıların yaşamı için gerekli olan mineral maddelerin büyük çoğunluğu toprakta bulunur. Mineral maddelerin topraktaki yoğunluğu, bitki ve hayvanların dağılışını etkiler.

BİYOTİK (CANLI) ÖĞELER Ekosistemdeki canlılar, biyotik öğeleri oluşturur ÜRETİCİLER TÜKETİCİLER AYRIŞTIRICILAR

ÜRETİCİLER Ekosistemin en önemli bileşenlerinden birisi olan üreticiler, inorganik bileşikleri kullanarak organik bileşikler dediğimiz karmaşık ve uzun molekül zincirlerini üretebilen ototrof canlılardır. Fotosentez yapanlara foto-ototrof; kemosentez yapanlara kemo-ototrof denir. Bitkiler, algler ve birçok bakteri bu gruba dahildir.

KÜRESEL PRİMER ÜRETİM

TÜKETİCİLER Kendi besinini kendisi üretemeyen, yaşamak için üreticilerden ya da diğer tüketicilerden besin alması gereken heterotrof canlılardır. Hayvan ve mantarların tümü ile birçok bakteri türü bu gruba girmektedir. Tüketiciler beslenme özellikleri yönünden farklıdırlar: a- Herbivor (Otçul, sadece bitkilerle beslenenler) b- Karnivor (Etçil, sadece etle beslenenler) c- Omnivor (hem ot, hem etle beslenenler)

AYRIŞTIRICILAR

AYRIŞTIRICILAR Devamlı olarak ölü organizmaları kokuşturan ve ayrıştıran saprotrof canlılardır. Bu gruba; mantarların çoğu, bakteriler ve protozoalar girer. Bazı hayvanlar (örneğin bok böcekleri ve leş akbabaları) ve fotosentez yapmayan bazı ender bitkiler de saprotrof olarak kabul edilebilir ama bunlar için daha sık olarak saprofaj terimi kullanılır.