EDATLAR E Ü BAĞLAÇLAR ÜNLEMLER B

EDAT(İLGEÇ) Yalnız başına anlamı olmadığı halde kullandığı cümlelere anlam katan ve kavramlar arasında çeşitli anlam ilgisi kurmaya yarayan sözcüklere “edat” denir.

BAŞLICA EDATLARIMIZ MI,Mİ İLE İÇİN ÜZERE YALNIZ,ANCAK GİBİ KADAR DİĞER EDATLAR DOĞRU GÖRE MI,Mİ

YALNIZ,ANCAK Bu sözcükler aslında bağlaçtır;ancak bu sözcükler cümlede “sadece, bir tek” anlamında kullanılırsa edat olur.Bu edatlar birbirinin yerine kullanılabilir. Örnek:Aradığın kitabı yalnız o kitapçıda bulabilirsin. Buraya ancak üye olanlar girer.

MI,Mİ Soru edatı kabul edilmektedir.Cümleye çeşitli anlamlar katar. Örnek:Türkçeden sınava girdin mi? (soru) Bahar geldi mi çiçekler açar. (koşul,zaman) Yağmur yağdı mı trafik tıkanır. (neden-sonuç) Güzel mi güzel bir bahçeydi. (ikilemeli pekiştirme)

İLE Sözcükler arasında “araç,beraberlik,sebep-sonuç”gibi anlam ilgileri kurar.Birlikte kullandığı sözcüğe bitişik yazıldığında i ünlüsü düşerek ünlü uyumuna uyar ve -le ,-la biçiminde kullanılır. örnek:Ekmeği bıçak ile kestim.(araç) ad edat edat öbeği Bu yaz babamla tatile çıktık.(beraber,birlikte) edat Güneşin çıkmasıyla karlar eridi.(sebep-sonuç)

UYARI:1-”ile”edatının oluşturduğu sözcük öbeği eylemde belirtilen işin durumunu bildirir, eyleme soru- lan “NASIL?” sorusuna cevap verirse zarf olur. Örnek:Çocuk yüzüme sevgiyle baktı. zarf 2-”ile” eş görevli sözcükler arasında kullanılırsa bağlaç olur.Bu durumda “ve” bağlacının görevini yapar. İle bağlacının yerine ve bağlacını koyduğumuzda anlam bozulmaz. Örnek:Öykü ile roman en çok okunan türlerdir.cümlesinde ile sözcüğü özneleri bağladığı için bağlaçtır. Öykü ve roman en çok okunan türlerdir.

“ile” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı bir görevde kullanılmıştır? A-)Bu konuyu, uzmanıyla görüşmekte yarar var. B-)Az önce kargoyla bir zarf geldi. C-)Demokrasilerde seçimle gelenler seçimle gider. D-)Bu sınavda en çok yanlışı matematikle fenden yaptım.

GİBİ - Sözcükler arasında “benzerlik ve karşılaştırma” ilgisi kurar. Örnek:Çeşmenin buz gibi suyu var.(benzerlik) Kimse onun gibi cömert değil.(karşılaştırma) Saat üç gibi görüşelim.(yaklaşık) Sesini duydum gibi.(olasılık, sanki) - “-ce, -msi, -si” gibi ekler “gibi” yerine kullanılabilir. Örnek:O, mahkumlara insanca davranırdı. Onun çocuksu davranışı var.

“gibi” ilgeci, aşağıdaki cümlelerin hangisine farklı bir anlam katmıştır? A-)Bu sınıfta, Can gibi yakışıklı bir öğrenci yok. B-)Kış bitmiş, bahar gelmiş gibi. C-)Kimse benim gibi iyi yüzemez. D-)Liseler gibi üniversiteler de değerini kaybetti.

İÇİN Sözcükler arasında “amaç, neden-sonuç, özgülük” gibi anlam ilgisi kurar. Örnek:Köye gitmek için araba bekliyorum.(amaç) Planlı çalıştığı için sınavı kazandı.(neden-sonuç) Bu dergiyi Can için aldım.(özgülük) Benim için ne düşünüyorlar?(hakkında)

“için” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde “neden-sonuç” ilgisi kurmuştur? A-)Çalışmak için masanın başına geçti. B-)Toplantı sadece bugün için ertelendi. C-)Buraya tayin olan kişi için olumlu şeyler söylemiyorlar. D-)Berk ağladığı için amcası dışarı çıkardı.

KADAR Sözcükler arasında “benzerlik, karşılaştırma, aşağı-yukarı (yaklaşık), ölçü” gibi anlam ilgileri kurar. Örnek:Cennet kadar güzel vatanın var.(benzerlik) Onun kadar parası yokmuş.(karşılaştırma) Sizi iki saat kadar bekledim.(yaklaşık) O kadar emek boşa mı gitsin?(ölçü,miktar)

“Kadar” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde “karşılaştırma” anlamı katmıştır? A-)Çocuk iki saat kadar uyudu. B-)Akşama kadar bahçede çalıştım. C-)Onun kadar kitapokumam mümkün değil. D-)Trende İstanbul’a kadar konuştuk.

GÖRE Birlikte kullandığı sözcüğe “karşılaştırma, uygunluk, görüş bildirme” gibi anlamlar katar. Örnek:Buna göre çalışmalarınız yetersiz (görüş bildirme) Fen bilgisi, matematiğe göre daha zordur.(karşılaştırma) Sosyal bilgiler bana göre değil.(uygunluk)

DOĞRU Kendisinden önceki sözcüğe “yönelme” anlamı katar. “-e” durum eki ile sözcüğe bağlanır. Örnek:Eve doğru gideceğim. Kırkına doğru biraz akıllandı.

ÜZERE Genellikle “için” edatıyla özdeş kullanıma sahiptir.Sözcükler arasında “amaç, şart, gibi, yaklaşık” anlam ilişkileri kurar. Örnek:İşe gitmek üzere evden çıktı.(amaç) Bu kitabı geri vermek üzere alabilir miyim?(şart) Zil çalmak üzere.(yaklaşık) Daha önce belirlediği üzere toplantı saat 15:00’te başlayacak.(gibi)

Diğer Edatlar Dolayı:Şımarık çocuklarımızdan dolayı size kırgınım.(neden-sonuç) Başka:Davete sizden başka herkes katıldı.(hariç, dışında) Önce:Sizden önce Ayşeler geldi.(sıra, zaman) Sonra:Sizden sonra kimse gelmedi.(sıra, zaman) Beri:Dünden beri sizi arıyorum.(zaman)

“Başka” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde ilgeç görevinde kullanılmamıştır? A-)Buraya sizden başka kimse girmesin. B-)Başka söze ihtiyaç yok sanırım. C-)Burada duyduklarını başkasına anlatma. D-)Ali bu konuyu bana başka anlattı.

EDATLARIN GÖREVLERİ 1.Edat öbekleri sıfat olur. Örnek:Onun pamuk gibi eli var. sıfat ad Sıfat Tamlaması 2.Edat öbekleri zarf olur. Örnek:O, çocuk gibi ağlıyor. zarf eylem

Örnek:Onun gibisini hiç görmedim. ad tamlaması 3.Edatlar, iyelik ekini aldığı zaman adlaşır ve ad tamlaması kurabilir. Örnek:Onun gibisini hiç görmedim. ad tamlaması 4.Edatlar, ekeylem eki alarak cümlede yüklem olabilir. “Bütün çalışmalar, öğrenciler içindir.” YÜKLEM cümlesinde “için” edatın oluşturduğu öbek, ekeylem alarak cümlenin yüklemi olmuştur.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat öbeği sıfat görevinde kullanılmıştır? A-)Adam sofraya aç kurt gibi saldırdı. B-)Bu çalışmaların hepsi sınav içindir. C-)Araba, uçak gibi ses çıkarıyor. D-)Sakız gibi çamurun içinden geçtik.

BAĞLAÇLAR Eş görevli sözcükleri, sözcük öbeklerini ya da anlamca ilişki cümleleri birbirine bağlayan, onların birlikte görev yapmasını sağlayan sözcük türlerine bağlaç denir. Edatlar gibi bağlaçların da tek başlarına anlamları yoktur.Örneğin “ve,ancak” bağlaçları tek başına bir anlam taşımaz.Bu bağlaçlar, cümle içinde anlam kazanır.Ögeler arasında anlam bağı kuran bağlaç, öge olarak cümlenin yapısına girmez.Bunun için bağlaç çıkarıldığında cümle kuruluşu bozulmaz. Başlıca Bağlaçlarımız Şunlardır: “ve,ile,ama,ancak,fakat,lâkin, yalnız,çünkü,de,dahi,bile,ki,ne,hem,yahut,ya da,veyahut, oysa,oysaki,halbuki, örneğin,hatta,ise,yani...”

ÜNLEMLER İnsanların “duygularını” kimi zamanda “seslenişlerini” anlatan sözcüklere ünlem denir. Ünlemlerin kullanıldığı cümlelere ünlem cümlesi denir. Ünlem cümlelerinin sonuna ünlem işareti (!) konar. Başlıca Ünlemler Şunlardır: “e,a,ah,ey,hey,ya,vah,eyvah,aman,of,oh...”

ŞEYMA BETÜL YENER 6-B