TOPRAĞIN HİKÂYESİ Kara Toprak Ben,sen,o,biz,siz, Anam,babam, Bacım,yavrum, Her varlık toprak... Mal,mülk, Seven,sevilen, Ölen,öldüren, Her canlı toprak... Şehitler toprak,al kanlar toprak, Gönüller toprak,sevdalar toprak... Kâinat yaslı, Evren mahzun, İlk durak topraktı, Son durak kara toprak... Aslımız topraktı,neslimiz toprak, Mazimiz topraktı, halimiz toprak... TOPRAĞIN HİKÂYESİ

2. 1 cm’lik bir toprak oluşumu için sizce ne kadar zaman geçmesi gerekir? Belirtiniz.

Ana kayanın parçalanması, toprak ana materyalinin oluşması Ana materyalin giderek ayrışması Ayrışmış olan ana materyale canlıların yerleşmesi

Soğuk ve kurak bölgelerde daha etkilidir. Nemli-sıcak bölgelerde daha etkilidir.

Fiziksel Ayrışma

Fiziksel Ayrışma Fiziksel Parçalanma

Fiziksel Parçalanma

Sayfadaki resimleri inceleyiniz Sayfadaki resimleri inceleyiniz. Resimlerden hareketle aşağıdaki soruları sınıfta tartışarak cevaplayınız. Aynı olaylar kayaçlar üzerinde farklı etkiye sahip olabilmektedir. Çünkü kayaçların yapıları, kimyasal dokuları ve aşınmaya karşı dirençleri ve içerisindeki mineral yapıları farklıdır. Bazı kayalar kimyasal özelliklerinden dolayı sıcaklık ve suyla eriyebilmektedir. Bazıları ise eriyememektedir.

Fiziksel Parçalanma olmuştur. -Sıcaklık -Yağış www.pal.k12.tr Resim 16 Resim 16’da hangi tür parçalanma olmuştur? Bu parçalanmada, iklimin hangi özellikleri etkilidir? Fiziksel Parçalanma olmuştur. -Sıcaklık -Yağış Şekerin ve tuzun suda çözünmesi hangi olaya örnek olarak verilebilir? Şekerin ve tuzun suda çözünmesi fiziksel çözülmeye örnektir.

Toprak Oluşumunu Etkileyen Faktörler 18 Sıcaklık ve yağış grafiği 19 Sıcaklık ve yağış grafiği Yukarıda farklı iklim bölgelerine ait sıcaklık ve yağış grafikleri verilmiştir. Grafikleri inceleyerek bunların hangi iklim bölgelerine ait olduğunu söyleyiniz. 18 Karadeniz İklimi (Ilıman Okyanusal) 19 Karasal iklim (Orta Kuşak Step) Bu iklim bölgelerinde toprak oluşumunda en çok etkili olan faktörleri sıralayınız. iklim, bitki örtüsü

İklimin toprak oluşumu üzerindeki etkileri hakkında neler söyleyebilirsiniz? Toprak oluşumu etkileyen en önemli faktörler iklimdir. Ayrıntısı aşağıda açıklanmıştır. Grafiklerde verilen iklim bölgesinde hangi ayrışma ön plandadır? Hangi kriterleri kullanarak bu sonuca vardınız? Açıklayınız. Birinci bölge Karadeniz ikliminde kimyasal ayrışma n plandadır. Çünkü burada yıllık sıcaklık farkları az, ayrıca yıl boyu bol yağış vardır. İkici bölgede fiziksel ayrışma fazladır. Çünkü yıllık sıcaklık farkları fazladır. Yağış azdır ve yıla eşit dağılmamıştır.

İklim; toprak oluşumunu etkileyen en önemli faktördür. Yer şekilleri Bitki örtüsü Toprak oluşumunu etkileyen faktörler Zaman İklim Ana kaya

İklimin Etkisi Toprak oluşumunda en önemli faktör iklimdir. Çünkü fiziksel ve kimyasal ayrışma olayları, bitki örtüsünün yerleşip gelişmesi, toprağın yıkanması ve topraktaki organizma faaliyetleri iklime bağlıdır. Nemli, sıcak bölgelerde kimyasal ayrışma ön plandadır ve ayrışma daha hızlıdır. Soğuk ve kurak bölgelerde ise fiziksel ayrışma ön plandadır ve daha yavaştır. Nemli bölgelerde toprakta yıkanma fazla iken kurak bölgelerde azdır.

Humus, toprağın rengini koyulaştırır. Aşırı yıkanma sonucunda toprağın üst kısmındaki besin maddeleri, sızma yoluyla alt katmanlara taşındığından toprak besin maddeleri yönünden fakir kalır. Buna karşılık kurak bölgelerde yıkanma yeterli olmadığı için toprakta kireç ve tuz oranı yüksektir. Topraktaki humus miktarı da iklime bağlıdır. Kurak iklim bölgelerinde bitki örtüsü cılız olduğundan toprak humus bakımından fakir, bitki örtüsünün gür olduğu yerlerde ise zengindir. Ancak bol yağışlı bölgelerde topraktaki humusun bir kısmı suyla taşındığı için toprak humus bakımından fakirdir. Humus, toprağın rengini koyulaştırır.

Ana Kayanın Etkisi Ayrışmada ana kayanın direnci önemlidir. Sert kayaçlar zor ayrışırken yumuşak kayaçlar daha kolay ayrışmaktadır. Ayrıca ana kayanın cinsi ve bileşimi toprağın yapısını doğrudan etkilemektedir. Kayacın cinsine bağlı olarak toprak; kireçli, fosforlu, killi, kumlu veya milli olur. Ana Kaya

Zamanın Etkisi Ana kayanın çözülmesi, çözülen maddenin giderek ayrışması ve bu ayrışan madde üzerine bitkilerin ve diğer canlıların yerleşmesi, organik maddelerin parçalanarak humusa dönüşmesi ve toprağın horizonlaşması için yüzlerce, hatta bazı iklim bölgelerinde binlerce yıllık bir sürenin geçmesi gerekir. 1 cm kalınlıktaki toprağın oluşabilmesi için en az 100-150 yılın geçmesi gerektiğini biliyor musunuz?

Yer Şekillerinin Etkisi Yer şekillerinin eğim, yükselti ve bakı özellikleri toprak oluşumunu etkiler. Yükseltinin artmasıyla sıcaklık düşer ve yağış artar. Bu nedenle bir dağın yamacı boyunca farklı karakterde topraklar oluşur. Genel olarak eğimli yüzeylerde ayrışan malzeme dış kuvvetlerin ve yer çekiminin etkisiyle sürekli olarak taşınır. Böyle alanlarda toprak ancak bitki örtüsü altında oluşabilir. Bitki örtüsünün olmadığı alanlar topraksızdır. Bakı, bir yamacın güneşlenme ve nemlilik bakımından farklı olmasına neden olur. Bu farklılık ise değişik toprak türlerinin oluşmasına yol açar.

Yandaki şekilde yamaç üzerinde A’dan B’ye toprak tanelerinin inceldiği görülmektedir. Bunun nedenini açıklayınız. Bir yamaç boyunca toprak oluşumu Yamacın A kısmında toprak oluşumu başlangıç safhasında ve toprak kalınlığı azken yamacın B kısmında toprak kalınlığının fazla olmasının nedenleri nelerdir? A bölgesi eğimli ve ayrışan iri parçalar bitki ve canlılar tarafından yeterince ufalanamadan taşınmaktadır. B bölgesinde ise arazi düz toprak sabit taşınamamakta, canlı ve bitkiler daha fazla ayrıştırmakta ve ince malzemelerden oluşmaktadır. A bölgesinde fiziksel ayrışma ön plandayken B bölgesinde kimyasal ayrışmanın yaygın olmasının nedenlerini açıklayınız. A bölgesinde eğim fazla ayrışma yeterince olamamakta, bitkilerin tutunması zor olmakta, B bölgesi ise düz bir yapıda ayrışan malzeme taşınmamakta yerinde kalmakta ve daha kalın kalmaktadır.

Yeryüzünde dağların kuzey ve güney yamaçları nemlilik ve sıcaklık bakımından birbirinden farklı özellikler göstermektedir. Bu durum toprak oluşumunu nasıl etkilemektedir? Topraktaki humus miktarı bu durumdan etkilenmektedir. Ülkemizde dağların kuzeye bakan yamaçları güneye göre daha az ısınmaktadır. Bu durum mekenik ve kimyasal çözülmeyi etkilemektedir.

Canlıların ve Bitki Örtüsünün Etkisi Toprak oluşumundaki en önemli olaylar, ayrışmış olan ana materyal üzerine bitkilerin yerleşmesi, bitki köklerinden çıkan asitlerle ana materyalin giderek daha fazla ayrışması ve bitki artıklarının humusa dönüşüp toprağa karışmasıdır. Bu olaylar meydana gelmediği taktirde gerçek anlamda toprak oluşumundan söz etmek mümkün değildir. Toprak yüzeyine düşen dal, yaprak ve meyve gibi bitki kalıntıları, (iklim şartlarına göre birkaç ay ile birkaç yıl içerisinde), mikroorganizmalar tarafından parçalanarak humusa dönüştürülür. Bu humus, toprak canlıları sayesinde toprağa karışır. Tavşan, tarla faresi ve köstebek humusça zengin üst toprağı derinlere taşır. Bu canlılar, derinlerdeki toprağı ise yüzeye çıkarmak gibi önemli bir karıştırma görevi de yaparlar.

Toprak Katmanları D Horizonu: Ana kayanın bulunduğu kattır. Yandaki şekilde görüldüğü gibi oluşumunu tamamlamış bir toprak kesitinde yüzeyden derine doğru birbirinden farklı özellikler gösteren katlar vardır. Bu katlar horizon olarak isimlendirilir. Toprak Katmanları A Horizonu: Toprağın en üst katı olup organik madde bakımından zengindir. Bitkiler burada tutunur ve yaşar. B Horizonu: Toprağın en üst katının yıkanması ile sızan minerallerin biriktirildiği kattır. C Horizonu: Ana kayanın iri unsurlar şeklinde parçalandığı kattır. D Horizonu: Ana kayanın bulunduğu kattır.

ETKİNLİK SAYFA 42 Toprağın üst kısmı neden daha koyudur ? Toprağın üst kısmında organik madde (Humus) olmasından dolayı. Çiçek yetiştirmek isterseniz hangi kattaki toprağı kullanırsınız? Neden? A katmanı, Çünkü burası besin maddesi yönünden zengin, bitkilere zararlı olabilecek tuz kireç vb. maddelerce yıkanmış, geçirgen kısımdır. İnşaat temellerinden çıkarılan toprağın bitkilerin yetiştirilmesinde kullanılmamasının nedeni ne olabilir? Çünkü bu derinlerden çıkmakta ve toprağın alt katlarından oluşmaktadır. Bu topraklar organik ve besin maddesince fakir ve üstten yıkanan zararlı maddelerin biriktiği kısımlardır.

Başlıca Toprak Tipleri

Başlıca Toprak Tipleri

Başlıca Toprak Tipleri Kırmızı Topraklar (Terra-rossa): Akdeniz iklim bölgesinde kalkerler üzerinde oluşan topraklardır. Bünyesinde demir oksit oranı fazla olduğundan renkleri kırmızıdır.

Başlıca Toprak Tipleri Kahverengi Orman Toprakları: Nemli orta kuşağın yayvan yapraklı orman sahasında oluşan topraklardır. Humus bakımından zengindir Podzol Topraklar: Soğuk nemli bölgelerin iğne yapraklı orman sahasında oluşan topraklardır. Yıkanma fazla olduğundan mineral bakımından fakirdir.

Başlıca Toprak Tipleri Tundra Toprakları: Tundra iklim bölgesinin topraklarıdır. Kışın donmuş olan toprak, yazın çözülerek bataklık hâlini alır. Tarıma elverişli değildir.

Başlıca Toprak Tipleri Çöl Toprakları: Çöllerde oluşan topraklardır. Yağış azlığı ve şiddetli buharlaşma nedeniyle kireç, toprak yüzeyinde birikerek sert bir tabaka meydana getirir.

Başlıca Toprak Tipleri Kahverengi ve Kestane Renkli Bozkır Toprakları: Orta kuşağın yarı kurak alanlarında bozkırların görüldüğü yerlerde oluşan topraklardır. Yağış azlığı nedeniyle kireç daha derine taşınamayıp A horizonunun alt kısmında birikmiştir.

Başlıca Toprak Tipleri Çernezyom Topraklar (Kara topraklar): Karasal iklimin yarı nemli sahalarında, çayır bitki örtüsü altında oluşan topraklardır. Zonal topraklar içinde en verimli olanıdır.

B. İntrazonal Topraklar Bu toprakların oluşumunda topoğrafya ve ana materyal etkilidir. Bu nedenle topraktaki bütün horizonlar gelişmemiş olup toprak genellikle A, C horizonludur. Halomorfik Topraklar: Bu topraklar kurak ve yarı kurak bölgelerde, suyla eriyik hâldeki çeşitli tuz ve karbonatların suyun buharlaşmasıyla toprağın yüzeyinde veya çeşitli derinlikler de birikmesiyle oluşmaktadır. Bunlar “tuzlu topraklar” ve “tuzlu-sodik (alkali) topraklar” olarak iki gruba ayrılır.

İntrazonal Topraklar Hidromorfik Topraklar: Bataklık alanlarında veya taban suyu seviyesinin yüksek olduğu sahalarda oluşan topraklardır. Kalsimorfik Topraklar: Yumuşak kireç taşı ve killi kireç taşı (marn) depoları üzerinde oluşan topraklardır. Kireç yönünden zengindir. Bu topraklar ikiye ayrılır. 1. VertisoL 2. Rendzina

Başlıca Toprak Tipleri 1. Vertisoller: Eski göl tabanlarındaki killi ve kireçli depolar üzerinde oluşan topraklardır. Toprak killi olduğu için kurak mevsimde çatlar ve bu çatlaklara üst kısımdan sürekli toprak dökülür. Yağışlı mevsimde ise toprak su ile doygun hâle geldiği için şişerek çatlaklardan dökülen toprak tekrar yukarı itilir ve âdeta yerinde döner. Olayla bağlantılı olarak bunlara dönen toprak anlamına gelen “vertisol “ismi verilmiştir. 2. Rendzinalar: Yumuşak kireç taşları üzerinde oluşan bu topraklar, genellikle koyu renkli olup alt kısmında kireç birikimi mevcuttur.

C. Azonal Topraklar Dış kuvvetler tarafından taşınan malzemelerden oluşan topraklardır. Bu toprakların horizonları yoktur. Alüvyal Topraklar: Akarsuların taşıyıp biriktirdikleri malzemelerden oluşan topraklardır. Verimli olan bu topraklar her türlü ürün için oldukça elverişlidir. Kolüvyal Topraklar: Dağlık sahalarda eğimli yamaçlar boyunca ufalanan malzemenin dağların eteklerinde birikmesi ile oluşan topraklardır. Özellikle bitki örtüsünden yoksun yamaçlarda çözülen malzeme, yağmur ve sel suları tarafından taşınarak etekte biriktirilir. Yamaçlarda aşınma devamlı olursa ince malzemeler sürekli taşındığından geriye sadece iri malzeme kalır ve bu iri malzemenin hâkim olduğu taşlı (litosol) topraklar meydana gelir.

Başlıca Toprak Tipleri Regosoller: Volkanlardan çıkan kum boyutundaki malzeme ve akarsuların biriktirdiği depolar veya yamaç eteklerindeki kumlu kolüvyal depolar üzerinde oluşan topraklardır. Lösler: Rüzgârların taşıyıp biriktirdiği malzemelerden oluşan topraklardır. Morenler: Buzulların taşıyıp biriktirdiği malzemelerden oluşan topraklardır.

Terra Rossa Podzol Tundra toprakları Kahverengi orman Çöl toprakları Kahverengi ve kestane renkli Kahverengi orman Çöl toprakları Çernezyom

Aşağıdaki toprak tipleri ve oluşum özelliklerinden yararlanarak tabloyu doldurunuz. Lös Halomorfik Kolüvyal Litosol Regosol Holomorfik

Hidromorfik Kalsimorfik Laterit Terra-rossa Tundra Çernezyom Podzol Aşağıdaki toprak tipleri ve oluşum özelliklerinden yararlanarak tabloyu doldurunuz. Hidromorfik Kalsimorfik Laterit Terra-rossa Tundra Çernezyom Podzol

Test 1. Genel olarak çöl alanları, mekanik çözülmenin etkisi altındadır. Çöllerde mekanik çözülmenin fazla olmasının nedenleri arasında, aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? A) Deniz etkisinden uzak olmaları B) Nem bakımından fakir olmaları C) Yağış rejimlerinin düzensiz olması D) Dinamik yüksek basınç etkisinde kalmaları E) Günlük sıcaklık farkının fazla olması 2. Bir yerdeki toprakların oluşumunda aşağıdakilerden hangisi etkili değildir? A) Sıcaklık B) Nemlilik C) Bitki örtüsü D) Toprak kayması E)Kimyasal çözünme

Test 3. Aşağıdaki şekilde, bir yöredeki yer şekli ile toprak arasındaki ilişki gösterilmiştir. Şekil incelendiğinde, toprak oluşumuyla ilgili aşağıdakilerden hangisinin söylenmesi en doğru olur? A) Toprağın su tutma kapasitesi fazladır. B) Kahverengi orman toprağı oluşmuştur. C) Eğim azaldıkça toprağın kalınlığı artmaktadır. D) Eğimli bölgelerde verimli topraklar oluşmaktadır. E) Yükselti arttıkça topraktaki kimyasal ayrışma artmaktadır.

Test 4. Toprak ilk oluştuğunda fiziksel ve kimyasal özellikleri ile rengini, ayrıştığı ana kayadan alır. Buna göre, aşağıdaki ana kaya ile toprak eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır? Ana Kaya Toprak adı A) Kil taşı Killi toprak B) Kaya tuzu Çorak toprak C) Kireç taşları Kırmızı toprak D) Granit kayaçlar Kumlu toprak E) Bazaltik kayaçlar Kara toprak - Akdeniz iklim bölgelerinde görülür. - Rengi demiroksitten dolayı kırmızımsıdır. 5.Yukarıda özellikleri verilen toprak aşağıdakilerden hangisidir? A) Lös B) Laterit C) Terra - rossa D) Podzol E) Tundra

Test I. Terra-rossa II. Alüvyon III.Laterit IV.Çernezyom V. Tundra 6. Yukarıdakilerden hangileri, Dünya'daki en ve rimli topraklardandır? A) I ve II B) I ve III C) II ve IV D) III ve IV E) IV ve V Aşağıdaki topraklardan hangisi, oluşum yönüyle diğerlerinden farklıdır? Vertisol B) Alüvyal C) Regosol D) Kolüvyal E) Los

Test Fiziksel (mekanik) çözülme, taşların sıcaklık farkları, akarsular, rüzgârlar ve donma - çözülme gibi dış kuvvetlerin etkisiyle ufalanmasıdır. Haritada numaralandırılan yerlerin hangisinde, donma ve çözülmeden dolayı taşlarda meydana gelen fiziksel çözülmeler daha fazladır? A) I B) II C) III D) IV E) V

Test Sıcak ve yağışlı iklim bölgelerinde kimyasal çözünme, kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde fiziksel çözülme daha belirgin olarak görülür. Buna göre, haritada numaralandırılan alanların hangilerinde fiziksel çözülme ve kimyasal çözünme daha belirgin olarak görülür? Fiziksel çözülme Kimyasal çözünme A) I II B) IV I C) II III D) III IV E) V V

Test Kurak bölgelerde toprak oluşumunu engelleyen faktör aşağıdakilerden hangisidir? A) Arazinin düz olması B) Rüzgârların fazla etkili olması C) Nüfus yoğunluğunun az olması D) Fiziksel parçalanmanın fazla olması E)Kimyasal çözünmenin yetersiz olması Yağışın az olduğu kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde oluşan topraklarda, tuz ve kireç birikimi çok olur. Buna göre, aşağıdaki topraklardan hangisinde tuz ve kireç birikimi fazladır? A) Çernezyom B) Çorak topraklar C) Kırmızı topraklar D) Alüvyal topraklar E)Orman toprakları

Test Alüvyon, lös ve moren topraklarının ortak özellikleri arasında; I. Verimli olma, II. Eski oluşumlu olma, III.Taşınmış olma, IV.Platolarda bulunma faktörlerinden hangileri bulunur? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV Toprağı oluşturan horizonlardan A horizonu için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Ayrışmanın başladığı kattır. B) Genellikle kil ve kireç içerir. C) Bitkilerin tutunup geliştiği kattır. D) Erozyonun en çok zarar verdiği kattır. E) Organik maddenin en çok bulunduğu kattır.

Yıllık yağış miktarı (mm) Test Humus, bitki kalıntılarının toprakta ayrışması sonucu oluşan koyu renkli organik maddedir. Aşağıdaki toprak türlerinin hangisi humus bakımından daha zengindir? A) Çernezyomlar B) Kireçli topraklar C) Çorak topraklar D) Killi topraklar (vertisol) E) Kırmızı topraklar (terra - rossa) Merkez En yüksek sıcaklık (°C) En düşük sıcaklık (°C) Yıllık yağış miktarı (mm) I 20 -4 417 II 24 -1 380 III 28 10 630 IV 23 7 2030 V 19 -12 460 Kimyasal çözünme sıcak ve nemli iklim bölgelerinde etkilidir. Aşağıdaki tabloda, beş ayrı merkezin sıcaklık ve yağış değerleri verilmiştir. Buna göre, merkezlerden hangisinde kimyasal çözünme en fazladır? A) I B) II C) III D) IV E) V

TOPRAĞIN HİKÂYESİ BİTTİ