Yrd. Doç. Dr. A. Özgür KARAGÜLLE Arş. Grv. Gültekin ALTUNTAŞ LOJ436 Lojistik Yönetimi Ders - VI Yrd. Doç. Dr. A. Özgür KARAGÜLLE Arş. Grv. Gültekin ALTUNTAŞ

Tanımlar Stok Envanter Üretilen ve/veya satın alınan ve kullanılmak üzere bekletilen malzemedir. Ekonomik açıdan değerlidir. Kullanılmayı ve satılmayı beklemesi nedeniyle atıl kaynaktır. Envanter Stok somut olarak belirli bir sınıra sahip birikmiş düzeydir. Envanter ise bir birime ait ölçülmüş stok büyüklüğüdür. Envanter muhasebe açısından sıklıkla yıl sonlarında yapılan fiziksel sayım yoluyla stok tespiti anlamına gelir. Envanter aynı zamanda işletmenin sahip olduğu malların ve servetin gerekli özellikleri ile birlikte gösterildiği ayrıntılı bir listenin hazırlanmasıdır. 2

Stok Tutma Nedenleri Stok, ortalama talebin üzerindeki taleplere karşı bir sigortadır. Stok, ortalama mal teslim süresinden uzun sürelere karşı bir sigortadır. Satınalma ve taşıma maliyetleri en aza indirmek için gereklidir. Stok, indirim ve ıskontolardan yararlanmak için bir araçtır. Stok mevsimsel etki ve fiyat dalgalanmalarına karşı bir avantaj sağlama aracıdır. Fiyat artışı beklentisi durumunda avantaj sağlar. Parça eksikliği nedeniyle üretimdeki gecikmeleri engellemenin bir yoludur. 3

Stok Tutmanın Yararları Üretim faaliyetlerinin düzgün bir biçimde ilerlemesini sağlar. Stok tutulan parça tam ihtiyaç doğrultusunda konumlandırılacağından sağlıklı bir finansal yönetim imkanı doğurur. Tedarik ve satış masrafları azalır. Üretim programlarının kolay ve gerçeğe uygun olmasını sağlar. Etkin bir maliyet muhasebesi sisteminin gereksinim duyduğu bilgileri sağlar. Dikkatsizlik yüzünden oluşan aksaklıklara anında müdahale imkanı doğurur. 4

Stokun Önemi Stoklar, belirli iş kollarında toplam aktiflerin çok önemli bir bölümünü oluşturur. Coğrafik uzmanlaşma sağlar. Stokların likiditesi, diğer dönen varlıklara göre daha düşük olduğundan stok yönetiminde yapılan hataların düzeltilmesi zaman alır ve maliyeti yüksek olur. Tedarik zinciri yönetimi açısından stok problemi en basit tanımıyla tedarik zincirinde bir aşama geride bulunan üyeden (işletmeden) ne zaman ve ne kadar sipariş edilmesi gerektiğine ilişkin problemi içerir. 5

Stok Çeşitleri Mamul Stoklar Hammadde Stokları Yarı Mamul Stoklar Fabrika veya imalathane içerisinde yapılan işlemlerin tümü bittikten sonra müşteriye teslim edilmek üzere depoya/ambara konulan stoklardır. Hammadde Stokları Mamulün üretimi için gerekli olan hammadde stoklarıdır. Yarı Mamul Stoklar Üretim işlemine giren, üzerinde üretim işlemleri tamamlanmamış olan ve üretim akışına göre belirli bir takım işlemlere tutulmak üzere iş istasyonlarında bekletilen maddelerdir. 6

Stok Çeşitleri İşletme Malzeme Stokları Yardımcı Madde Stokları Üretim faaliyetlerinin yürütülmesine yardımcı olan belirli bir mamulün meydana getirilmesinde doğrudan kullanılmayan malzemedir. Yardımcı Madde Stokları Hammaddelerin tamamlanmasına yardımcı olan ve üretimde mamulün meydana getirilmesinde kullanılan fakat mamulün esasını oluşturmayan maddelerdir. Emniyet Stokları Talepteki belirsizliği ve tedarik sürelerindeki gecikmeleri karşılamak amacıyla elde bulundurulan stoklardır. 7

Stok Maliyetleri Satınalma / Üretim Maliyeti Sipariş verilen malın alındığı kaynağa fiilen ödenen fiyattır. Stok kaleminin birim maliyeti, Taşıma maliyeti, Ürünlerin miktar ve kalite kontrolünün maliyeti, Depoya taşıma maliyeti. Birim başına parasal tutar... 8

Stok Maliyetleri Hazırlık / Sipariş Maliyeti Stokları sipariş verme / üretme ve teslim alma maliyetidir. Ne kadar ihtiyaç olduğunu belirleme, Uygun satıcıları bulma, Siparişi verme maliyeti. 9

Stok Maliyetleri Elde Bulundurma (Stok) Maliyeti Stokların fiziksel olarak depoda tutulması esnasında katlanılan maliyetlerdir. Birim fiyatın bir oranı veya parasal tutarı olarak ifade edilebilir. Faiz, Sigorta, Vergi, Değer düşüklüğü, Modasının geçmesi, Bozulma, Çürüme, Çalınma, Kırılma, Depoya ilişkin ısıtma, aydınlatma, kira, güvenlik, vb.), Fırsat maliyeti 10

Stok Maliyetleri Elde Bulundurmama (Stoksuzluk) Maliyeti Talebin arzı aşması durumunda ortaya çıkan maliyetlerdir. Satış yapamamanın fırsat maliyeti, Ticari itibarın zarar görmesi, Gecikme cezası, Üretim kaybından doğan maliyet, vb. Genellikle stok bulundurmama maliyetini belirlemek zordur. 11

Stok Maliyetleri Toplam Maliyet Satınalma / Üretim Maliyeti Hazırlık Sipariş Maliyeti Elde Bulundurma Maliyeti Elde Bulundurmama Maliyeti Toplam Maliyet Stok Yönetiminin amacı toplam maliyeti en aza indirmektir. 12

Stok Kontrolünün Amaçları Stok yatırımını minimize etmek, Depolama giderlerini minimize etmek, Üretimin hammaddesiz ve yarı mamulsüz kalmasını engellemek, Etkin bir stok kayıt sistemi kurmak, Muhasebeye stok konusunda doğru ve yeterli bilgi vermek, Ekonomik sipariş için satınalma birimi ile işbirliği yapmak. 13

Az Stok Tutmanın Dezavantajları Müşteri talebinin karşılanamaması, Talebin karşılanamaması şimdi ve gelecekteki kârlardan feragattir. Müşteri nezdinde itibarı korumak için özel imalat usulleri ve program dışına çıkma gibi pahalı yöntemlere başvurulması zorunlulukları doğabilir. Kabul edilebilir bir hizmet sunmak için sık sipariş vermek gereği nedeniyle daha yüksek tedarik maliyetine katlanmak, Üretim darboğazları (Boşduran işçi ve makineler). 14

Çok Stok Tutmanın Dezavantajları Çok yüksek depolama maliyetleri gerektirmesi, Stoklara bağlanan sermayenin fırsat maliyeti, Depolanan ürünlerin modasının geçmesi tehlikesi, Stoklara bağlanan sermayenin diğer işlere daha az kaynak ayırmayı gerektirmesi, Fiyat dalgalanmalarına karşı duyarlılığın artması. 15

Stok Kontrolünün Önemini Arttıran Unsurlar Üretim tekniklerindeki gelişmeler Çalışma sermayesinin daha rasyonel kullanılması gerekliliği İşletmelerin sayıca artması ve büyümesi İşletme zararları 16

Stok Kontrol Yöntemleri Temel olarak, Ne zaman, Ne kadar sipariş verilmesi gerektiğine odaklanır. Yöntemler, ABC Analizi, Deterministik Modeller Talep Kadar Sipariş Modeli Ekonomik Sipariş Miktarı (EOQ) Modeli Ekonomik Üretim Miktarı (EPQ) Modeli Bekleyen Sipariş Modeli 17

ABC Analizi Stok kalemlerinin sınıflandırılmasını sağlar. Stok kontrol yönetimine, hangi noktalarda yoğunlaşılması gerektiğini gösterir. A Sınıfı Kalemler Stok kalemlerinin %15-20’si, stok değerinin %75-80’i… B Sınıfı Kalemler Stok kalemlerinin %20-25’i, stok değerinin %10-15’i… C Sınıfı Kalemler Stok kalemlerinin %60-65’i, stok değerinin %5-10’u… 18

ABC Analizi

ABC Analizi - Örnek

Stok Kalemlerinin Sınıflandırılması Sınıflandırmada, temel olarak, Kullanım (Satınalma Harcaması) Değeri Kullanım (Harcama) Miktarı Kullanım Ömrü Tedarik Süresi (Siparişin Verilmesi ile Alınması Arasında Geçen Süre) Birim Fiyatı Kritikliği (Yokluğunun Etkisi) İkame Edilebilirliği Boyutu (Hacim, Alan) önemli kriterlerdir. 21

Talep Kadar Sipariş Modeli En kolay yöntemdir. Dönemin her periyodu için yalnızca o periyotta ihtiyaç duyulan talep miktarı kadar sipariş verilir. Stok devri yoktur, elde bulundurma maliyeti ortadan kalkmış olur. Her bir periyot için sipariş verildiğinden sipariş maliyeti artar. Özellikle pahalı ürünler için uygundur. 22

Ekonomik Sipariş Miktarı (EOQ) Modeli Bu modelde stok, sabit bir talep hızına bağlı olarak azalır. Talep bilinir ve zaman üzerinde sabittir. Tedarik süresi sonunda sipariş bir seferde teslim alınır. Tedarik süresi bilinir ve sabittir. Stok miktarı yeniden sipariş verme düzeyine indiğinde sipariş verilir. Stok yokluğuna izin verilmez. Yeniden sipariş verme düzeyi, tedarik süresine karşılık gelen miktar ile emniyet stoku toplanarak bulunur. 23

Ekonomik Sipariş Miktarı (EOQ) Modeli Her bir sipariş anında değişken sipariş verme yerine toplam stok maliyetlerini en az yapan miktar sipariş edilir. Emniyet stoku miktarına söz konusu ekonomik sipariş miktarı eklenerek en çok miktar düzeyi belirlenir. Bağımsız talep söz konusudur. Sabit fiyat garantisi vardır. Miktar indirimi yoktur. 24

Ekonomik Sipariş Miktarı (EOQ) Modeli

Ekonomik Sipariş Miktarı (EOQ) Modeli Ekonomik Sipariş Miktarı şu şekilde hesaplanır: EEQ – Ekonomik Sipariş Miktarı Co – Sipariş Maliyeti Cc – Yıllık Birim Başına Elde Tutma Maliyeti D – Yıllık Talep 26

Ekonomik Üretim Miktarı (EPQ) Modeli Üretim parçaları için ekonomik üretim miktarları, üretime hazırlık ve elde bulundurma maliyetleri dikkate alınarak belirlenir. EPQ – Ekonomik Üretim Miktarı D – Planlama Dönemi Talebi S – Her Bir Partinin Hazırlık Maliyeti H – Elde Bulundurma Maliyeti p – Üretim Hızı d – Tüketim Hızı 27

Bekleyen (Karşılanmamış) Sipariş Modeli Bu modelde sipariş müşteriye zamanında teslim edilmez. Talep bekletilerek daha sonra karşılanır. Müşteri de siparişin daha sonra karşılanmasına razı olur. Bu nedenle, ancak sâdık ve işletmeye bağımlı müşterilerle gerçekleştirilebilir. Stok dışı durumların sonlu olduğu hâllerde ekonomik bir üstünlük kazanmak amacı ile bu şekilde stok dışı kalmalara izin verilebilir. 28

Bekleyen (Karşılanmamış) Sipariş Modeli

Bekleyen (Karşılanmamış) Sipariş Modeli Ekonomik sipariş miktarı ve yeniden sipariş periyodu şu şekilde belirlenir: BOQ – Ekonomik Sipariş Miktarı C – Sipariş Partisi Başına Sipariş Maliyeti D - Planlama Dönemi Talebi H – Birim Başına Elde Bulundurma Maliyeti K – Dönemsel Birim Başına Bekleyen Sipariş Maliyeti N – Dönemsel Çalışma Günü Sayısı L – Gün Cinsinden Tedarik Süresi R – Yeniden Sipariş Periyodu 30

Belirsiz Talep – Sabit Tedarik Süresi Emniyet Stokunun Belirlenmesi Eğer, bir ürünün ortalama kullanım miktarı ve standart sapması hesaplanabiliyorsa, emniyet stoku da hesaplanabilir: Emniyet Stoku R – Yeniden Sipariş Verme Düzeyi s – Emniyet Stoku L – Tedarik Süresi D – Talep Hızı z – Z Değeri σ – Talebin Standart Sapması 31

Stok Performans Ölçütleri ve Takip Sistemleri Müşteri Memnuniyeti Tip I – Talebin kaç kez karşılandığı Tip II – Karşılanan talep oranı Stok Devir (Çevrim) Hızı STH = Satılan Mamul Maliyeti / Ortalama Stok Yatırımı Periyodik Envanter Sürekli Envanter Çift Kutu Sistemi Barkod Sistemi 32