ETKİLİ AİLE İLETİŞİMİ İZMİR YÜKSEK TEKNOLOJİ ENSTİTÜSÜ PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK SERVİSİ

Aile ,bireyin yaşamında çok önemli bir yer tutan beslenme , bakım , sevgi ihtiyacı , duygusal gelişim  , psikolojik gelişim , eğitim ,kültürel değerleri kazanma , sağlıklı zeka gelişimini sürdürme gibi temel ihtiyaçlarını karşıladığı birincil yer ve çevredir.

    Aile üyeleri arasındaki ilişkiler ve aile ortamı , psiko-sosyal yönden gelişen bireyin en çok etkileşime uğradığı yerdir.  Bu ilişkiler , bireyin kendine güvenmesini , kendine ve diğer bireylere sevgi duymasını , kimlik kazanmasını , kişilik gelişimini  , sosyal beceriler geliştirmesini ve topluma adaptasyon sürecini  olanaklı hale getirir.

    Aileyi bir organizma olarak ele alırsak, bu organizmada bir denge hali söz konusudur. Aile bireylerinin etkileşim ve iletişimindeki problemler, rollerdeki karmaşa , yetkilerin yersiz ve yanlış kullanılması ,bu yapı içerisindeki kuralları çiğnemek  , yerleşmiş olan   mevcut dengeyi bozar.

Aile fonksiyonelliğinde , sağlıklı aile için bir diğer önemli husus , aileyi oluşturan bireylerin aile adına verilen kararlara katılmasıdır. Bu durumda herkesin makul derecede , ihtiyaç ve isteklerine saygı gösterilmesi çok büyük önem taşır.Bu durum karşılıklı güven ortamının devamını sağlar.

Bir diğer  önemli husus da; aile içindeki bireylerin duygu ve düşüncelerini rahat bir şekilde ifade etmeleri ile ailenin sağlıklı fonksiyonları arasında çok büyük bir bağ olmasıdır.

Sınırları kapalı  aileyi oluşturan bireylerin , duygu ve düşüncelerini rahat ifade etmemeleri ile  herkesin kendi dünyasında yaşadığı  bir aile yapısında ise  bireylerde değişik sıkıntılar zamanla oluşmaya başlar

Bu sıkıntılar arasında ; -Depresyon , endişe ve huzursuzluklar , düşmanlık duyguları , suçluluk hisleri gibi duygulara çok sık rastlanır - Sınırları açık ve herkesin rahatça kendini ifade edebildiği ailelerde ise bunun tam tersi olarak , iyi niyet , karşılıklı anlayış ve işbirliği , ortak düşünceler, birbiri için fedakarlık , birbirine karşı samimiyet ve sevgi,   geleceğe güven ile bakma  gibi durumlara rastlanır.

    Ailede iletişim ve bununla beraber etkileşim en önemli konudur. Yanlış iletişim ve etkileşim durumu veya yetersiz iletişim durumu ailelerdeki sorunlara yol açan nedenlerin başında gelir. Aile bireyleri birbirleri ile sözlü yada jest ve mimikler ile anlaşırlar ve bu durumdaki aksamalar aileyi oldukça olumsuz etkiler

Ailedeki normal iletişim ve etkileşimi engelleyen faktörler: -Aileyi ve bireyleri   ilgilendiren konular üzerinde , yüzeysel konuşma -Aşırı soru sorma, yersiz şüphe ve tereddütler -Yapay ilgi gösterme -Konuşma ve izah etme olmadan , karşı tarafın hareketlerini , düşüncelerini  yorumlamaya ve tahmin etmeye çalışma

-Geçmişteki üzücü ve tatsız olayların sık sık gündeme getirilmesi -Sorulan soruları cevapsız bırakma -Bireylere söz ile baskı kurmaya çalışma -Abartılı bir şekilde onaylama veya reddetme -Sık sık öneride bulunma veya kişisel düşünceleri kabule zorlama -Suçlama , eleştirme , olumsuz değerlendirmeler yapma -Emir verme , tehdit etme

-Samimiyetten uzak kalma , yalan söyleme -Alay etme , küçük düşürmeye çalışma , fikirlere değer vermeme -Olayların olumsuz yönlerini çıkarmaya çalışma -Küçük hataları çok abartma -Fedakarlığı devamlı karşı taraftan bekleme -Ortak faaliyetlere gereken önemi vermeme -Karşıdakini ifade etme imkanı tanımama

AİLE ÇEŞİTLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ     İdeal Aile: İster yalnız baba çalışsın , ister anne baba birlikte çalışsın ,isterse göç etmiş olsun , evde rol dağılımı ve yetkilerin ortak olduğu , kurallara sonuna kadar bağlı, ortak kararlarda ortak söz sahibi olan , birbirinin hak ve hukukuna saygılı , çocukları ve evdeki diğer bireyler  ile her yönden yakından ilgili , kişilerin aile ortamında kendini huzurlu hissettiği , karşılıklı anlayış ve hoşgörü içerisinde yerleşmiş yapısı ile tamamen fonksiyonel olan  aile yapısıdır.

Sorunlu Olabilecek Aile Tipleri: 1-Babanın çalıştığı , daha çok  ev hakkında  annenin söz ve kurallarının geçerli olduğu , Çocuklarının bakımının tamamen anne üzerinde olduğu , babanın çoğu zaman çocukları ile mesafeli olduğu aile

2- Anne babanın deneyimsiz olması , genç yaşta evlenmeleri, istemeyerek çocuk sahibi olmaları , çocuk konusunda anlaşamamaları ve çeşitli nedenler ile sürekli anlaşmazlık göstermeleri ile kendini gösteren  aile tipidir.

3- Anne ve baba  daha çok kendi işleri ile yüklü , çocuk küçükse büyük anne baba veya dadıya bakımının bırakıldığı , büyükse kendi haline bırakılan aile tipidir. Bu çocuktan sürekli düzen ve disiplin istendiği aile tipidir.

4-Aile daha çok atadan gelen geleneklere bağlıdır 4-Aile daha çok atadan gelen geleneklere bağlıdır . Çocuğa davranışın önemi konusunda çok fazla bilgili olmayan aile yapısıdır. 5-Kırsal bölgelerden kente göç eden ,  sosyal , ekonomik ve uyum açısından bazı problemler ile karşılaşan aile yapısıdır

ANNE BABANIN VE AİLE ORTAMININ ÇOCUĞA ETKİLERİ     Anne babanın ve aile ortamının çocuğun ilk doğduğu andan itibaren devam eden süreç içerisinde çocuğa etkisi büyük olmaktadır. Anne babanın kişilik yapıları , eğitim durumları , meslekleri , zeka düzeyleri, bedensel ve ruhsal hastalıkları , psiko-sosyal durumları , sosyokültürel statüleri , yetişme tarzları ve kendi anne babalarından gördükleri  muamele ,çocuğa yaklaşım tarzları , çocuk için ayırdıkları zaman gibi durumlar, çocuğu birinci planda etkiler..

İdeal davranış ve ideal aile ortamı çocuğun sağlıklı bedensel ve ruhsal gelişmesini sağlayacaktır. Aksi takdirde aile fonksiyonelliğindeki arızalar çocuklarda ve aile bireylerinde psiko-sosyal rahatsızlıklar şeklinde kendini gösterebilecektir.

İsterseniz bazı etki -tepki örnekleri verelim: Etki-1-:Çocuğu sevmek , değer vermek , kabul edip onaylamak , ailede güven ortamı oluşturmak, sevdiğini ve kabullendiği söz ve davranış olarak aktarmak , yeri geldiğinde sabırlı ve ilgili olmak Tepki-1-:Normal gelişim , kendine güven, insana ve topluma sevgi , başarılı bir sosyal adaptasyon

Etki-2-:Çocuğu kabullenmemek , açıkça istememek ,bu durumu  yeri geldiğinde söz ve davranışlar ile belli etmek , bazı gereksinimleri ( sevgi , bakım , gelişime ait vb.) ihmal etmek Tepki-2-:Kendine , aileye ve topluma güvensizlik , sınırlı duygusal yapı , yalnızlığa ve suça eğilimli olma , aynı patolojik davranışı toplum içerisinde sergileme

Etki-3-: Çok aşırı titiz olma , aşırı kıyaslama , sık sık eleştirilerde bulunma , hep daha iyisini isteme , başarılardan tatmin olmama ve onaylamama , uyumsuzluk içinde olma ,kendini ifade etmesine izin vermeme Tepki-3-: Çekingen , kararsız, başkaları tarafından yargılanma korkusu içinde bulunma , kendine güvensiz olma,  kabiliyetleri ve becerileri olmasına karşın onları  ortaya koyamama

Etki-4-: Aşırı müdahaleci , aşırı koruyucu kollayıcı olma , çocuğun kendini ortaya koymasına izin vermeme , çocuğun yerine bazı görevleri üstlenme ,ona olduğu yaştan daha küçükmüş gibi muamelede bulunma , sınırları aşırı gevşetme, aşırı şımartma , kuralsızlık   Tepki-4-:Kabiliyet ve becerileri  gelişmemiş , sosyal gelişimi yetersiz , devamlı talepkar , başkalarına bağımlı , beklenen olgunluğa ulaşamamış  , çok çabuk karşı gelme , sosyal çevresine adaptasyonda zorlanan ,   engellenmeye tahammülsüz olma

OLUMLU ANABABALIK Anababalık genellikle çok zor görünür. Bu yüzden uzmanlardan tavsiyeler isteriz ve böylece anababalığın "kutsal" kurallarını izleyebiliriz. Bu uzman tavsiyeleri kadar, belki de daha değerli olan şey, kendi deneyimlerimizi kullanmayı bilmektir. Yani "İçimizdeki uzmanın" tavsiyelerini duyabilmek. Çocuklarımızın durumları hakkında bildiğimizden daha fazla bilgiye sahibizdir. Bildiğimizi bilmediğimiz bilgileri kullanabilmek, problemlere çözüm bulmamıza yardımcı olabilir.

Kendi Anababalık Erdemlerimize Erişmek: Önce rahatsız edilmeyeceğiniz sessiz ve rahat bir yere oturun. Biraz sakinleşin ve kendinizi rahatlatın. Böylece bu alıştırmadan daha fazla yararlanabilirsiniz

Basamak 1. Çocuğunuzla ilgili zor bir durum düşünün: Belki çocuğunuz nasıl baş edeceğinizi bilmediğiniz bir şey yapmıştır, belki bu durum sizi "çıldırtıyordur". Çocuğunuzun bu durumu sizi kaygılandırıyor olabilir. Çocuğunuzun yaptığı veya çocuğunuzun hisleri ile ilgili bir şey olabilir. Tekrarlayıcı bir durum seçerseniz, bu alıştırmadan daha fazla şey kazanırsınız

Basamak 2. Kendi bakış açınızdan bu durumu zihninizde canlandırın: Kendi gözlerinizden bakarak, tüm olan biteni başından itibaren tekrar yaşayın. O sırada ne yaşadığınızın farkında olun. Ne hissediyorsunuz? Ne görüyorsunuz? Ne duyuyorsunuz? Eğer gözünüzde canlandıramıyorsanız da sorun yok, kendi bakış açınızdan bu durumu tekrar yaşarken sadece yaşadıklarınızı hissedin. Bu durumun başka örneklerini de yaşayabilirsiniz.

Basamak 3 Bu sefer "çocuğunuzun yerine geçerek" bu durumu tekrar yaşayın: Bir önceki basamakta tekrar yaşadığınız olayı/ olayları bu sefer çocuğunuzun gözünden yaşayacaksınız. Bu "filmi" tekrar oynatmadan önce çocuğunuza dikkatlice tekrar bakın. Duruşuna, hareketlerine, nefes alışverişine dikkat edin. Sesini dinleyin. Ve artık çocuğunuzun gözünden bakmaya başlayabilirsiniz. "Çocuğunuz olmak" için biraz zaman ayırın.

Artık çocuğunuz gibi hareket ediyor, davranıyor, nefes alıyor olacaksınız. Çocuğunuz gibi ses çıkarıyor, onun gözünden görüyorsunuz ve onun gibi hissediyorsunuz. Artık bu filmi çocuğunuzun gözünden oynatmaya başlayabilirsiniz. Tam olarak onun yerinde olamadığınızı düşünürseniz de sorun yok. Sadece o role kendinizi bırakın ve neler öğreneceğinizin farkına varın

Bu durumu çocuğunuz olarak yaşarken istediğiniz kadar zaman harcayabilirsiniz, ve bu açıdan bu olayı yaşarken gördüğünüz, hissettiğiniz yeni bilgileri fark edin... ...Erişkin bakış açısından bakarken fark edemediğiniz, ancak çocuğunuzun hissediyor olabilecekleri hakkında farkındalığınız arttı mı? Çocuğunuzun yerindeyken onun istediği veya ihtiyacı olduğu yeni şeyleri fark ettiniz mi?

Çocuğunuzun yerindeyken başka neler öğrendiniz Çocuğunuzun yerindeyken başka neler öğrendiniz? Kendi dünyasında ne gibi hisler yaşıyor olabilir ve bunlarla nasıl başa çıkıyor olabilir? Çocuğunuzun açısından baktığınızda, kendi davranışlarınız hakkında neler fark ettiniz? Bu açıdan bakıldığında davranışınız daha değişik görünüyor mu? Şimdi bu süreçte öğrendiklerinizi not alabilirsiniz. Eğer davranışlarınızın bir kısmını çocuğunuzun açısından çok uyumsuz olduğunuzu fark ettiyseniz, yeni ve yararlı bir bilgi edindiğiniz için mutlu olabilirsiniz. Eğer çocuğunuzun hissettikleri konusunda daha fazla şeyler öğrendiyseniz, benzer şekilde, bu da bir aydınlanmadır

Basamak 4 Bu durumu "gözlemci" olarak tekrar yaşamak: Bu sefer hem çocuğunuzu, hem de kendinizi görebileceğiniz bir açıdan, bu durumu baştan itibaren tekrar canlandırın. Sanki başka birisinin yaşantısını seyreder gibi tüm durumu gözlemleyin. Bu açıdan baktığınızda ne öğrendiğinize dikkat edin. Çocuğunuzun ve sizin birbiriyle davranış biçimi hakkında yeni şeyler fark ediyor musunuz? Dışarıdan bir gözlemci olarak geçen olaylar size daha değişik görünüyor mu? Daha değişik duyuluyor mu? Kendiniz ve çocuğunuza ait, şimdi size daha net görünen şeyler var mı?

Basmak 5 Yeni bilgilerinizi kullanmak: Sorun yaratan durumu çok yeni ve çok önemli üç açıdan yaşadınız. Daha önce bilmediğinizi fark etmediğiniz neler öğrendiniz? Bu bilgiler ışığında çocuğunuza ne yapabilecekleriniz hakkındaki düşünceleriniz nelerdir?

Pek çok anababa 3. Basamakta, çocuğun açısından yaşayarak ilginç pek çok bilgi sahibi olurlar. Daha önce fark etmediğiniz, çocuğunuzun istek ve ihtiyaçları hakkında yeni bir hissiniz olur. Bu bilgi ebeveynler için altın değerindedir. Kimse başkasının ne hissettiğini ve yaşadığını tam olarak bilemez. Bu yüzden yeni bilgilerinizi sezgisel olarak aldığınızı unutmayın. Bu süreç bize bir başkasının yaşantısı hakkında daha çok şey fark etmemizi sağlar, fakat herkes kendi yaşadığını en iyi bilir.

Örneğin çocuğunuzun kendini daha güvende hissetmek istediğini fark ettiyseniz, çocuğunuza güven verecek durumlar sağlayabilirsiniz. Her akşam çocuğunuzu yatırırken, ona biraz daha zaman ayırabilirsiniz. Ve ardından çocuğunuzun tepkisine bakarsınız. Bu sefer daha rahatlamış ve sakin mi davranmaktadır? Ertesi günlerde davranışları istediğiniz gibi etkileniyor mu? Eğer olumlu ise, çocuğunuz bu "yeni geleneğe" ilgisini kaybedene kadar devam edebilirsiniz. Ancak eğer fayda görmüyorsanız, başka bir şey deneyebilirsiniz. Unutmayın, bir şeyi hep aynı yaparsanız, hep aynı sonucu alırsınız.

Çocuğunuzun hissettiğini düşündüğünüz şeyi ona anlatmak neredeyse tamamen yararsızdır. Haklı bile olsanız, bir başkasının ona ne hissettiğini onun adına söylemesi sıkıntı vericidir. (Bu durum yetişkinler için de böyledir).

UNUTMAYALIM! Olumlu ilgi , çocuğunuzu mutlu eder, kendine olan güvenini artırır. Övme, teşekkür, iftihar ve hayranlık gibi olumlu ilgi gösterme şekilleri kişinin moraline gerçek bir katkıda bulunur. Olumsuz ilgi ise üzer ve yenik düşürür. Eleştiri ve gülünç bulma, hayal kırıklığı ve güvensizlik kişiyi üzer ve yıpratır. İster olumlu ister olumsuz tüm etkiler ya fiziksel ya da psikolojiktir. Etkiler: Fiziksel, Psikolojik Olumlu: Öpme, kucaklama, okşama, sırtını sıvazlama, övme, teşekkür, göz kırpma, takdir eden bir bakış Olumsuz: Dayak, eleştiri, küçümseme, tepeden bakma

ÇOCUKLARIMIZLA ARAMIZA DUVARLAR ÖRMEYELİM, KÖPRÜLER KURALIM. ONA SIK SIK SÖZ HAKKI VERİN. KENDİNİ VE DUYGULARINI NE “NE DÜŞÜNÜYORSUN, NASIL HİSSEDİYORSUN” GİBİ SÖZLERLE ANLAMAYA ÇALIŞIN. ONUN FİKİRLERİNE DEĞER VERDİĞİNİZİ HİSSETTİRİN. ONUN OLUMLU DAVRANIŞLARINI KESİNLİKLE TAKDİR EDİN.

O KONUŞURKEN ONUN YÜZÜNE BAKIN VE CİDDİYE ALINDIĞINI HİSSETTİRİN. ONUN İÇİN ZAMAN AYIRIN. YAŞINA UYGUN GÖREVLER VERİN VE DAHA SONRA BAŞARISINI TAKDİR EDİN. ONUNLA DEĞİŞİK KONULARDA SOHBET ETME ORTAMI OLUŞTURUN. ONUN KORKU VE ENDIŞELERİNE SAYGI DUYUN. AŞIRI ELEŞTİRİCİ OLMAKTAN VE YARGILAYICI OLMAKTAN ÇEKİNİN.

HATALI DAVRANIŞLARINI KONUŞARAK UYARIN VE ONA DOĞRU OLANI ANLATIN. BAŞKALARININ YANINDA ONU KÜÇÜK DÜŞÜRMEYİN. ONUN BAŞARISIZLIKLARINI BÜYÜTMEYİN. BAŞKALARI İLE KIYASLAMAYIN. KABİLİYETLERİNİ FARKEDİN VE TEŞVİK EDİN. TOPLULUK İÇERİSİNDE SÖZ ALMASI İÇİN TEŞVİK EDİN.

ONU SIK SIK SEVDİĞİNİZİ SÖYLEYİN. ONUN İÇİN ÖNEMLİ OLAN ŞEYLERE SİZ DE ÖNEM VERİN. ONUN ÖNEMLİ GÜNLERİNİ UNUTMAYIN SADECE ONUN İÇİN AYIRDIĞINIZ ZAMANLAR OLSUN. YANLIŞ VE UYGUNSUZ CEZALANDIRMADAN KAÇININ.

ONDAN BEKLENTİLERİNİZ ÇOK AŞIRI OLMASIN. ONA YAŞINDAN VE OLDUĞUNDAN KÜÇÜKMÜŞ GİBİ DAVRANMAYIN ONUNLA BİRLİKTE SOSYAL AKTİVİTELERDE BULUNUN.

İLGİNİZE TEŞEKKÜR EDERİZ UZM.PSK.DAN. ELİF ÜNAL