HACI BEKTAŞ,SEYYİD NESİMİ,HALLACI MANSUR VE PİR SULTAN ABDAL

1.HACI BEKTAŞ VELİ

Anadolu Aleviliği’nin oluşumunda büyük çabalar harcayan, daha sonraki yıllarda “Horasan Erenleri” diye anılanlar arasında Hacı Bektaş Veli önemli bir yer tutar.

Hacı Bektaş-i Veli kendisinin de bağlı olduğu ‘’Ahilik Teşkilatı’’ile kuruluş devrinde Anadolu ‘da sosyal yapının gelişmesinde önemli katkılarda bulundu.

ESERLER..

Velayetname Kitab’ül Fevaid Şerh-i Besmele Şathiyye Makalat

MAKALAT.. Makalat,İslam dininin genel hükümlerini Türklerin anlayabileceği bir biçimde işler.

Tasavvuf konularını işleyen makalelerden meydana gelir. Din,ahlak kuralları ve hoşgörü işlenmiştir. Didaktik türde yazılmıştır. Nazım birimi beyittir. Manzumedir.

SEYYİD NESİMİ

14. yy’da yaşamıştır.Nesimi,Naimi'den öğrendiği Hurufiliği kabul etmiş ve bu tarikat uğrunda mücadele etmiştir. Diğer hurufilere olduğu gibi Nesimi de takip edilmiş ve 1417'de Halep'de derisi yüzülerek öldürülmüştür.

‘’ENEL-HAK’’demesi ölümüne sebep olmuştur.

Dili ahenkli,anlatımı liriktir. Şiirlerini Azeri Türkçesi ile yalın bir dille yazmıştır. Harflere ve sayılara gizemli anlamlar yükleyerek anlatımını estetikleştirmiştir. Tuyuğları ile tanınmıştır. Farsça ve Türkçe Dinanları vardır.

HALLACI MANSUR..

Hallacı, diğer sûfîlerin halkla paylaşmayı uygun bulmadığı sûfî öğretilerini halkın önünde ve yazılarında açıkça ifade etmekten çekinmezdi. Bu tavrı düşman kazanmasına yol açtı ve yöneticiler tarafından varlığı tehdit olarak algılandı.

. Yaşadığı vecd hallerinden birinde "Enel Hakk" ‘’Ben Hakkım" anlamına gelen (أنا الحق) ifadeler sarfetti. Enel Hakk ifadesindeki Hakk'ın Allah’ın doksan dokuz isminden biri olması onun ilahlık iddiasında bulunduğu kanaatini doğurmuştu.

Abbasi yöneticileri Hallac'ın sözlerinin devletin güvenliğini tehdit ettiğini düşündüklerinden uzun bir mahkemeden ve onbir yıl Bağdat'da bir hapishanede tutulduktan sonra halkın gözü önünde işkence edilip öldürüldü. Bazı kayıtlar elleri ve ayaklarının kesildiğinden söz ederler. Yine bazı kaynaklarda Hallac'ın işkence sırasında bile sükûnetini bozmadığı ve kendisine işkence yapanlar için af dilediği yazılıdır.

”Aşk nedir. dediler Mansur’a. Sabredip bekleyin dedi ”Aşk nedir? dediler Mansur’a. Sabredip bekleyin dedi. Üç güne varmaz görürsünüz. Önce kollarını ayaklarını kestiler. Her uzvu Aşk dedi. Astılar, bedenini o yine Aşk dedi. Yakıp küllerini nehre saçtılar. Her bir zerresi Aşk ile Enel-Hak dedi.”

PİR SULTAN ABDAL..

Alevi gelenekleri ile dergah ortamında yetişti Alevi gelenekleri ile dergah ortamında yetişti. Hak Muhammed Ali izinde yürüdü. Ana konuları, deyişler,nefesler,Halk sevgisi, Ehl-i Beyt sevgisi duaziamam ilahi aşk tasavvuf ve sosyal uyarı niteliğindedir. Dolayısıyla bir derviş olarak toplumu irşat (İlmiyle ve aklıyla toplumu bilgilendirmiştir) etmiştir.Tekke ve tasavvufun kalıplarını aşıp geniş bir halk kesimine seslenebildi.Medrese öğrenimini Erbil’de görmesine rağmen, diğer bazı halk şairlerinin tersine Divan Edebiyatı'ndan hiç etkilenmedi.