METOT VALİDASYON EĞİTİMİ Dr.Gülendem GÜNENDİ

İZLENEBİLİRLİK Bir ölçüm sonucunun veya bir standardın değerinin belirli bir referans ile, genellikle ulusal/uluslararası standartlarla, ölçüm belirsizliği belli ve kesintisiz bir karşılaştırmalı ölçüm zinciri ile ilişkilendirilebilmesidir.

Metrolojik izlenebilirlik

Analizlerde İzlenebilirlik

Doğru Tekrarlanabilir Güvenilir Belirlenen amaca uygun Ulusal ve uluslararası boyutta karşılaştırılabilir olmalıdır. Kimyasal analiz prosedürünün bileşenlerine bakıldığında en önemli bileşenlerin; Kullanılan analitik metot Ölçüm cihazı veya sistemi Örnek alma ve hazırlama Reaktif kimyasallar ve Operatör olduğu söylenebilir

METOT VALİDASYONUNU NEDEN YAPARIZ? Ticari Nedenler; Ürünün yükümlülük veya sorumluluğu Yasal Nedenler; Yasal gereklilikler Metodun uygulanabilirliğinin uygunluğu Karşılaştırılabilirlik operatörler/ laboratuvarlar/ülkeler

METOT GEÇERLİ KILMA PARAMETRELERİ

kesinlik Ölçülen büyüklük için alınan bağımsız ölçüm sonuçlarının birbirine yakınlığının ölçüsüdür. Standart sapma (s) veya bağıl standart sapma (%RSD) ile ifade edilir. gerçeklik Ölçülen büyüklüklüğün gerçek veya doğru değere yakınlık derecesinin ölçüsüdür. Geri kazanım ve hata değerleri ile ifade edilir.

SEÇİCİLİK/SEÇİMLİLİK (SPECİFİTY/ SELECTİVİTY Seçicilik, “Seçimli bir metotla karışım veya matriksin içindeki analitin, diğer bileşenler ve girişimlerden etkilenmeden tayin edilebilme durumudur”. (EURACHEM Guide, Fitness for Purpose of Analytical Methods, 2014) Metodun uygulanabilirliği standart ve gerçek örneklerle gösterilmelidir.

NORMAL DAĞILIM Evrende gözlenen değişkenlerin büyük çoğunluğunun çan eğrisine benzer bir dağılım gösterdikleri kabul edilmektedir.

Sonuçların Dağılımı ( Normal dağılım)

Sonuçların Dağılımı ( Normal dağılım) Normal dağılım eğrisinde sonuçlar ortalama değer etrafında kabaca simetrik olarak dağılır ve merkeze doğru gruplaşır.

t-Test Bir metotla elde edilen sonucun referans değerle karşılaştırılmasında İki farklı analiz sonucunun ( farklı metotla veya farklı laboratuvarda yapılmış) karşılaştırılmasında

F-test F Testi (İki Farklı Varyansın Karşılaştırılması) İki standart sapma arasındaki farkın önemli olup olmadığını test etmek için kullanılır. Bir diğer ifadeyle sonuçların kesinliklerinin birbirinden farklı olup olmadığını kontrol etmek için kullanılır. Varyans=Standart sapmanın karesidir

F-testi EXCEL ile hesaplama

ANOVA TESTİ F-test sadece 2 farklı standart sapmanın karşılaştırılması için kullanılabileceğinden, 3 farklı personel ve 3 farklı seviye gibi uygulamalarda sonuçlar karşılaştırılırken ANOVA testi kullanılabilir. ANOVA Testi, bir çalışmada ikiden fazla sayıdaki veri gruplarının karşılaştırılması için kullanılır. Gruplar arasında fark olup olmadığını gösterir.

F<Fkrit

DEDEKSİYON LİMİTİ –LOD (LİMİT OF DEDECTION) Analizi yapılan maddenin blank değerinden büyük, tespit edilebilen en düşük konsantrasyon değeridir. Üç farklı şekilde tespit edilebilir:

TAYİN LİMİTİ– LOQ (LİMİT OF QUANTIFICATION) Raporlama Limiti olarak da tanımlanır. Belirlenmiş koşullar altında kabul edilebilir kesinlik (tekrarlanabilirlik) ve doğrulukla tespit edilebilen en düşük konsantrasyon değeridir. LOD LOQ

LOD ve LOQ hESAPLAMALARINDA EN SIK KULLANILAN METOT STANDART SAPMAYA DAYALI TESPİTTİR. LOD=3*s LOQ=10*s

LOD değerinin doğrulanması Boş bir numuneye, önceden tespit edilen LOD derişim seviyesinde analit eklenir. Boş numune ve analit eklenmiş numune tüm ölçüm prosedürü izlenerek analiz edilirler. Analit eklenmiş numunelere cihazın verdiği yanıtın ortalaması, boş numunelere cihazın verdiği en yüksek yanıttan büyük ise hesaplanan/önceden tespit edilen LOD değerinin doğruluğu kanıtlanmış olur.

LOQ değerinin doğrulanması Hesaplanan tayin sınırının (LOQ) kontrolü için; önceden hesaplanan LOQ seviyesinde analit içeren bir numune veya analit eklenmiş boş numune tüm ölçüm prosedürü izlenerek analiz edilir LOQ seviyesi için hedeflenen kesinlik ve gerçeklik değerleri varsa ve LOQ seviyesinde yapılan ölçümlerde elde edilen veriler hedef değerlerle uyumlu ise hesaplanan LOQ değerinin doğruluğu kanıtlanmış olur

Diğer bir yöntemde ise hesaplanan LOQ seviyesinde analit içeren bir numune veya analit eklenmiş boş numune 3 ile 5 tekrarlı olarak tüm ölçüm prosedürü izlenerek analiz edilir. Bu çalışmadan elde edilen standart sapma, aşağıdaki denkleme göre hesaplanan standart sapmadan küçük veya eşit olması gerekmektedir

DOĞRULUK (ACCURACY) Doğruluk nitel bir kavramdır, rakamsal olarak ifade edilemez. Ölçülen büyüklük değeri ile ölçülenin gerçek büyüklük değeri arasındaki uyuşmanın yakınlığıdır (VIM,2014). ‘Doğruluk’ ölçüm sonucunun doğru değere yakınlığını ifade eder.

Tekrarlanabilirlik Aynı ölçüm şartlarında gerçekleştirilen, aynı ölçülen büyüklüğe ait birbirini izleyen ölçüm sonuçları arasındaki yakınlık derecesidir. Tekrarlanabilirlik koşulları: Aynı ölçüm prosedürü Aynı laboratuvarda Aynı operatör Aynı cihaz kullanılarak Kısa zaman aralığı içinde gerçekleştirilen ölçümlerdir.

Standart sapma hesabı

TEKRARLANABİLİRLİK

Laboratuvar İçi Yeniden Üretilebilirlik (Uyarlık) Farklı ölçüm koşullarında gerçekleştirilen aynı ölçülen büyüklüğe ait ölçüm sonuçları arasındaki yakınlık derecesidir. Standart sapma SD olarak ifade edilir. Yeniden üretilebilirlik koşulları : Farklı ölçüm cihazı Farklı operatör Farklı referans madde Farklı zaman dilimi Farklı cihaz kullanılarak gerçekleştirilen ölçümlerdir.

Laboratuvar İçi Yeniden Üretilebilirlik Tekrar üretilebilirlik testi için 2 operatör, 10 gün süresince Ni, Cr, Co, Cu ve Cd için 0,050 mg/L konsantrasyondaki aynı örneği analiz etmişlerdir. Tekrar üretilebilirlik çalışmaları sonucu elde edilen RSD değerleri karşılaştırılmıştır. Elde edilen değerler aşağıda verilmektedir.

GERÇEKLİK (Doğruluk) - GERİ KAZANIM Referans değer ile tekrar ölçümlerinin ortalamasının arasındaki yakınlık derecesidir. (VIM 3, 2.14) Sistematik Hata hakkında bilgi verir ve hatanın diğer bir ifadesidir (bias). Gerçekliğin belirlenmesi: CRM RM Spike numuneler Yeterlilik testi sonuçları

GERÇEKLİK (Doğruluk) - GERİ KAZANIM Bir ölçüm cihazının veya metodun ölçüm sonucunun gerçek değere ve birbirlerine yakınlığını ifade etmek için kullanılır.  Hesaplanan geri kazanım değerleri %90-%110 arasında olduğundan sonuçlar doğru olarak kabul edilir. Bulduğumuz ortalama değerler ile sertifika değerleri arasındaki fark toplam belirsizlik değerinden küçük olduğundan sonuçlar doğru olarak kabul edilir.

DOĞRUSALLIK VE ÇALIŞMA ARALIĞI Ölçüm Aralığı Metodun uygulanabildiği aralıktır. Validasyon deneyleri bu aralık göz önünde bulundurularak planlanır. Metot uygulandığında bu aralık uygun kesinlikte ve doğrulukta olmalıdır. Örneğin tekrarlanabilirlik çalışması tüm ölçüm aralığını kapsayacak şekilde farklı derişimlerde belirlenmelidir. Bu aralığın en düşük noktası LOD ve/veya LOQ değeridir. En üst nokta, kullanılan ekipmana bağlıdır.

Doğrusallık: Metodun analit konsantrasyonuyla orantısal olarak test sonuçları elde etme yetisidir. Korelasyon katsayısı değeri ile ölçülür, Örneğin; R > 0.999 olmalıdır. Kalibrasyon grafiğinin doğrusal olduğu derişim aralığıdır. Bu aralık hesaplanırken 6 veya 10 farklı derişimde ölçüm yapılır. Her derişimden 3 veya 6 tekrar yapılır.

Doğrusallık

SAĞLAMLIK (RUGGEDNESS / ROBUSTNESS Ölçüm prosedürünün sağlamlığı, prosedürde tanımlanan deneysel koşullarda küçük değişiklikler yapıldığında sonucun değişmesine karşı direncidir. (IUPAC, 2002) Sağlamlık testi için parametre değişimi örnekleri: Farklı reaksiyon sıcaklıkları Farklı cihaz Farklı tedarikçiden alınmış reaktifler Farklı reaktif konsantrasyonu Farklı operatör Farklı pH değerleri Farklı reaktif süresi

ELDE EDİLEN SONUÇLARIN ELE ALINMASI Ortalama, Standart sapma, RSD % hesaplanması Geri kazanım ve hata değerlerinin hesaplanması Serilerin karşılaştırılması için t- testi ve F-testi veya ANOVA testi Kalibrasyonda regresyon analizi – doğrusallık Dışarıda kalanların değerlendirilmesi – çıkarılmaları

METOT GEÇERLİ KILMA RAPORU Metodun kapsamı Numune matriksleri ve girişimler Cihazlar ve ekipmanlar Reaktifler ve standartlar Numune hazırlama Metot geçerli kılma parametreleri Metot geçerli kılma verileri ve değerlendirilmeleri Metot geçerli kılma sonuçlarının amaca uygunluğunun beyanı Belirsizlik hesapları Çalışmaya katılan operatörler

PERFORMANSIN İZLENMESİ 1. İç Kalite Kontrol Kör numuneler, kontrol numuneleri, geri kazanım kontrolü. 2. Dış Kalite Kontrol Yeterlilik Testi veya Laboratuvarlararası Karşılaştırma çalışmalarına katılım

KALİTE KONTROL TABLOLARI

Teşekkür ederim