MALİYET MUHASEBESİ

Maliyet Muhasebesi : Yönetim Muhasebesi: Mal veya hizmet üretiminde bulunan işletmelerde, işletme içi değer hareketlerini izleyerek, kullandığı yöntemlerle üretilen mal ve hizmetin maliyetini tespit ve kontrol etmeyi konu edinen muhasebe dalıdır. Yönetim Muhasebesi: Genel muhasebe ve maliyet muhasebesinin ürettiği bilgileri, yönetim kararlarına yönelik olarak derleyen ve kullanan muhasebe dalıdır

MALİYET MUHASEBESİNİN TANIMI VE KAPSAMI Maliyet muhasebesi, işletmede yapılan her türlü faaliyetin, belli bir işletme biriminin ve üretim konusu mamul veya hizmetin fiili veya standart maliyetinin hesaplanması, kaydedilmesi, sonuçların raporlanması ve analiz edilmesini kapsayan bir süreçtir. İşletme yönetimi, maliyetleri bütçelemek, kontrol etmek, başarı değer­lemesi yapabilmek ve çeşitli kararları oluşturabilmek için maliyet muhasebe­sinin ürettiği bilgilere ihtiyaç duyar. Maliyet muhasebesi tarafından üretilen bilgilere dayanarak karar ve politika üretmek genel olarak Yönetim Muhasebesi kapsamındadır. Bu nedenle, maliyet muhasebesi, işletmenin iç finansal bilgi sisteminin temelini oluşturur ve yönetim muhasebesi için veri hazırlar.

Maliyet Muhasebesinin Amaçları 1. Mamullerin maliyetini saptamak 2 Maliyet Muhasebesinin Amaçları 1. Mamullerin maliyetini saptamak 2. Maliyet kontrolüne yardımcı olmak 3. Planlamaya yardımcı olmak 4. Özel yönetim kararlarına yardımcı olmak

MALİYET MUHASEBESİNİN AMAÇLARI Üretilen Mamul maliyetinin belirlenmesi; Üretilen mamul maliyetinin, satılan mamullerin maliyetinin hesaplanarak brüt satış karı veya zararının, henüz satışı yapılmamış mamul stokları tutarının ve mamul satış fiyatının ne olması gerektiği sorularının cevaplandırılmasına yardımcı olacaktır.

MALİYET MUHASEBESİNİN AMAÇLARI Maliyet Kontrolü ve Maliyet Azaltılmasına Katkı Sağlamak Maliyet kontrolünde, gerçekleşen fiili maliyetler, önceden belirlenen maliyetlerle karşılaştırılarak sapmalar belirlenir. Bu sapmaların nedenleri araştırılır ve düzeltici önlemler alınır. Maliyet azaltılması ise, aynı çıktıyı daha düşük maliyetle üretme yolla­rının bulunmasıyla ortaya çıkar. Bir mamulün daha az işlemle yapılması için yeni yöntem geliştirilmesi veya üretimde daha düşük maliyetli alternatif malzeme kullanılması, maliyet azaltılmasına örnek oluşturabilir.

MALİYET MUHASEBESİNİN AMAÇLARI Planlamaya yardımcı olmak Amaçlar ile bu amaçlara ulaşmada izlenecek yol ve yöntemlerin belirlenmesi şeklinde tanımlanan planlama işlevi, planların uygulanması ve geri bildirimden oluşan kontrol işleviyle birleştirildiğinde yönetim sürecini oluşturur. İşletme yönetiminin planlarının muhasebede rakamsal olarak ifade edilmesiyle bütçeler oluşturulur. Planların uygulanması sırasında gerçekleşen faaliyet sonuçları muhasebede kayıtlanır, sınıflanır, özetlenir ve bütçelerle mukayese edilerek başarı raporları halinde yine komuta yetkisindeki yöneticilerin bilgisine sunulur.

MALİYET MUHASEBESİNİN AMAÇLARI Özel yönetim kararlarına yardımcı olmak Maliyet muhasebesinin işletme yöneticilerine, rutin kararlar yanı sıra özel yönetim kararlarında da gereksinme duyacağı konularda zamanlı, yeterli ve sağlıklı bilgileri sunma amacı olmaktadır

MALİYET MUHASEBESİNİN AMAÇLARI Maliyet sisteminden sağlanan bilgi Örnek kullanım alanları Birim maliyetin hesaplanması Fiyatlama ve karlılık Gider yeri maliyetinin hesaplanması Bütçeleme ve maliyet kontrolü Standarttan sapmanın hesaplanması Başarı değerleme Firelerin hesaplanması Verimlilik Sabit ve değişken maliyetleri ayırmak Kar planlaması ve kapasite kullanımı

MALİYET MUHASEBESİNİN DİĞER MUHASEBELER İLE İLİŞKİSİ

MALİYET MUHASEBESİ VE GENEL MUHASEBE İLİŞKİSİ Genel muhasebe, işletmede oluşan değer hareketlerini izleyerek, işletmenin faaliyet sonuçlarını, varlık ve kaynak yapısını işletmeyle ilgili taraflara sunar. Maliyet muhasebesi ise, genel muhasebe verilerini kullanarak işletme içinde oluşan değer dönüşümlerini maliyet açısından izleyerek gerekli maliyet raporlarını hazırlar. Maliyet muhasebesinin oluşturduğu söz konusu bilgiler genel muhasebe tarafından kullanılarak varlık kayıt ve değerleme­lerinde kullanır. Böylelikle, maliyet ve genel muhasebe birbirine entegre olarak işletmede hesap sistemini oluştururlar

MALİYET MUHASEBESİ VE YÖNETİM MUHASEBESİ İLİŞKİSİ Yönetim muhasebesi, yöneticilerin karar vermek için ihtiyaç duyduğu muhasebe bilgilerinin sağlanması ile ilgilenir. Maliyet muhasebesi ise gerek iç ve gerekse dış raporlama amacı ile üretilen mamul veya hizmet maliyetini belirler ve raporlar. Maliyet muhasebesinin yönetim muhasebesine sağladığı bu önemli katkı nedeniyle, maliyet muhasebesi yönetim muhasebesinin bir parçası olarak görülebilir.

İŞLETME TİPLERİNE GÖRE MALİYET MUHASEBESİ

İŞLETME TİPLERİ AÇISINDAN MALİYET MUHASEBESİ Sanayi İşletmeleri: Maliyet muhasebesinin geniş uygulama alanı bulduğu bu işletmeler, belli bir mamul üretimi yapar. Sanayi işletmelerinde belli bir ilk maddenin mamule dönüştürme süreci yaşanır. Maliyet muhasebesi izlenen üretim süreci ve üretim yapısını dikkate alarak gerek mamul, gerekse gider yerleri itibariyle oluşan maliyetleri izleyerek ilgili yöneticilere sunar

İŞLETME TİPLERİ AÇISINDAN MALİYET MUHASEBESİ Ticaret İşletmeleri: Bu tip işletmeler, herhangi bir malı olduğu gibi alıp sattıklarından, maliyet muhasebesinde kullanılan maliyet hesaplama yöntemlerini kullanmazlar. Ancak, bu işletmeler de, faaliyet ve finansman giderlerini, tekdüzen hesap planı açısından, maliyet hesaplarında izleyerek, dönem sonunda gelir tablosu hesaplarına aktarırlar.

İŞLETME TİPLERİ AÇISINDAN MALİYET MUHASEBESİ Hizmet İşletmeleri: Bu tip işletmelerde de hizmet maliyetinin hesaplanması için, maliyet muhasebesi yöntemleri kullanılır.

MALİYET GİDER HARCAMA KAVRAMLARI

MALİYET – GİDER – HARCAMA Geniş anlamıyla maliyet, bir amaca ulaşabilmek için katlanılan fedakarlıklar toplamı olarak tanımlanır ve bu tanımda, aşağıdaki özellikler bulunur: Katlanılan fedakarlık, işletmenin faaliyet konusuyla ilgili olmalıdır. Söz konusu üretim faktörünün para ile ifade edilebilen ekonomik bir değeri bulunmalıdır.

MALİYET – GİDER – HARCAMA İşletmede; maliyet ve gider kavramları arasında ekonomik bir fark olmamakla birlikte dönem karının bulunabilmesi amacıyla bu iki kavram birbirinden ayrılır. Bu ayırıma göre maliyet, bir muhasebe döneminde üretim faktörleri için yapılan harcamaların toplamı olarak tanımlanır. Burada harcama kavramı, elde edilen bir varlık veya hizmet karşılığında, işletmenin ödemelerini, transfer ettiği varlığı, borçlan­masını ve verdiği hizmetlerin para cinsinden değerini ifade eder.

MALİYET MUHASEBESİNDE GİDERLERİN SINIFLANDIRILMASI

GİDERLERİN SINIFLANDIRILMASI Maliyet muhasebesi açısından; Çeşit Esasına Göre Giderler Mamule Yüklenmesine Göre Giderler İşletme Fonksiyonlarına Göre Giderler Üretim Miktarı Karşısındaki Değişkenliğine Göre Giderler Fiili Veya Önceden Belirlenmiş Olmasına Göre Giderler Kontrol Edilebilirliğine Göre Giderler

ÇEŞİT ESASINA GÖRE GİDERLER Maliye Bakanlığı Tekdüzen Hesap Planı 7/B seçeneğinde hesaplar çeşit esasına göre oluşturulmuştur. Buna göre söz konusu giderler aşağıda açıklanmıştır.

ÇEŞİT ESASINA GÖRE GİDERLER İlk Madde ve malzeme giderleri İşçi ücret ve giderleri Memur ücret ve giderleri Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler Çeşitli giderler Vergi, resim ve harçlar Amortismanlar ve tükenme payları Finansman giderleri

MAMÜLE YÜKLENMESİNE GÖRE GİDERLER Direkt (Dolaysız) giderler Endirekt (Dolaylı) giderler Direkt giderler, hangi mamul için katlanıldığı tam olarak belirlenebilen; Endirekt giderler ise, mamule göre belirlenemeyen, ancak belirli anahtarlar kullanılarak mamul maliyetine yüklenebilen giderlerdir. Bazı yardımcı malzeme kalemlerinin, mamule göre takibi mümkün olsa bile, ekonomik olmayabilir. Bu tür kalemler de endirekt gider olarak dikkate alınabilir.

İŞLETME FONKSİYANLARINA GÖRE GİDERLER A- Üretim giderleri İşletmede üretilen mamul veya hizmetin üretim maliyetini oluşturan giderlerdir. Direkt ilk madde ve malzeme giderleri: Direkt ilk maddeler, esas üretim gider yerleri ile ilgili olup; üretim konusu mamulün bünyesine giren ve mamule doğrudan yüklenebilen maddelerdir. Koltuk üretiminde kul­lanılan deri, kumaş, sünger v.b. ilk maddeye örnek verilebilir. Direkt işçilik giderleri: Bir mamul veya hizmetin üretim maliyetine doğrudan yüklenebilen işçilik giderleridir. Direkt işçiliklerin hangi mamul veya hizmete yükleneceği herhangi bir dağıtım anahtarına gerek kalmaksızın bellidir. Genel üretim giderleri: Üretimle ilgili olmakla birlikte direkt işçilik ve direkt ilk madde ve malzeme giderleri dışında kalan bütün giderlerden oluşur. Bu giderler üretim maliyetiyle ilgilidir. Ancak mamul maliyetine doğrudan değil, dağıtım anahtarları yoluyla yüklenebilirler.

İŞLETME FONKSİYANLARINA GÖRE GİDERLER B-Araştırma ve geliştirme giderleri; Araştırma ve geliştirme faaliyetleriyle ilgili giderlerdir. Bu giderler, hem dönem içinde ortaya çıkan aktifleştirilmeyen araştırma ve geliştirme giderleri, hem de önceki dönemlerde ortaya çıkıp aktifleştirilmiş araştırma ve geliştirme giderleri itfa (amortisman) paylarından oluşur. C- Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri; Mamulün stoklara aktarılmasından ve hizmetin tamamlanmasından sonra, bunların tüketiciye teslimine kadar yapılan pazarlama faaliyetleri ile ilgili giderlerdir D- Genel yönetim giderleri; Bir işletmenin yönetim fonksiyonuyla ilgili bulunan, yönetim politi­kasının belirlenmesi, organizasyon ve kadrolama, büro hizmetleri, halkla ilişkiler, güvenlik, hukuk işleri, personel işleri, mali işler servisleri v.b. işleriyle ilgili giderlerden oluşur. E- Finansman giderleri; İşletmenin para bulma ve kullanma ile ilgili giderleridir. Bu giderler de finansman fonksiyonunun giderlerini oluşturur.

MALİYET MUHASEBESİNDE GENEL ÜRETİM MALİYETLERİ

GENEL ÜRETİM MALİYETLERİ Üretim ile ilgili olup; D.İ.M. Malzeme ve D. İşçilik maliyetleri dışında kalan tüm maliyetlerdir. Örnek; Yardımcı Madde ve Malzemeler, İşletme malzemeleri, Bakım onarım, Amortismanlar, Enerji ve yakıt giderleri, Servis giderleri, İzin ücretleri, İkramiye ve kıdem tazminatları, Fazla çalışma primleri, güvenlik ve temiz giderleri v.b.

MALİYET MUHASEBESİNDE SABİT MALİYET DEĞİŞKEN MALİYET KARMA MALİYET

ÜRETİM MİKTARI KARŞISINDAKİ DEĞİŞKENLİĞE GÖRE GİDERLER Üretim miktarıyla ilişkileri yönünden giderler; Sabit giderler (Maliyetler), Değişken giderler (Maliyetler), Karma giderler (Maliyetler), olmak üzere üç grup altında incelenebilir.

MALİYET MUHASEBESİNDE SABİT MALİYET

SABİT GİDERLER Sabit Giderler: Bir işletmede yapılan üretim ve satış değişiminden bağımsız olan giderlerdir. Bu tür giderler, belirli süreler için sabit olup çıktının bir fonksiyonu değildirler (Ör. sigorta, amortisman ve kira giderleri). Sabit giderlerin üretim miktarıyla ilişkisi toplam giderler bakımından Şekil 1.2’de; birim başına Şekil 1.3’te gösterilmiştir. Sabit giderler, belirli bir dönem içinde toplam olarak sabit kalırken, birim başına başlangıçta hızla düşmekte, bu düşüş, ürün sayısı arttıkça yavaşlamaktadır. Bu özelliği nedeniyle sabit giderler, işletmenin kapasite kullanımı ve giderleri arasındaki ilişkinin analizinde basit, fakat yararlı bir araç olarak kullanılır.

Şekil-1.2: Toplam Sabit Giderler Şekil-1.3: Birim Sabit Giderler

YÖNETİLEN VE YÖNETİLEMEYEN SABİT MALİYET Yönetilemeyen Sabit Maliyetler; Duran varlık amortismanları, bina vergileri, sigorta ücretleri, yönetici ve üretim personeli maaşları gibi. Bu tür maliyetler kısa dönemde vazgeçilmez. Yönetilen Sabit Maliyetler; Reklam giderleri ekonomik kriz dönemlerinde vazgeçilebilir.

MALİYET MUHASEBESİNDE DEĞİŞKEN MALİYET

DEĞİŞKEN GİDERLER Değişken Giderler: Üretim hacmine bağlı olarak değişen giderlerdir. Direkt işçilik ve direkt ilk madde giderleri değişken giderlere örnek gösterilebilir. Üretim seviyesiyle belirli bir oran dahilinde artan bu tür maliyetler toplam ve birim başına olarak Şekil 1.4 ve 1.5’te gösterilmiştir.

DEĞİŞKEN GİDERLER Şekil 1.4: Toplam Değişken Maliyetler16 Şekil 1.5: Birim Başına Değişken Maliyetler

DEĞİŞKEN GİDERLER Yukarıdaki grafiklerden izlenebileceği gibi, doğrusal değişken giderler üretim birimi başına sabit kalırken toplam olarak doğrusal şekilde artar. İşletme için yapılan çeşitli analizlerde işletmede karşılaşılan değişken giderlerin bazı durumlarda doğrusal olarak artmadığı varsayılır. Optimal kapasiteye ulaşıncaya kadar işletmede karşılaşılan toplam değişken giderlerin azalarak arttığı (degresif), bu kapasite aşıldıktan sonra ise daha hızlı arttığı (progressif) kabul edilir.

MALİYET MUHASEBESİNDE KARMA MALİYET

KARMA MALİYET Bu maliyet yönteminde hem sabit hem-de değişken maliyet bulundurur. Örnek; İşletme bir makineyi yıllık 10.000.- lira ücretle kiralamıştır. Bu kira bedeli sabit maliyettir. Ayrıca bu makinenin kullanıldığı her saat için saat başına 2.- lira ücret ödenecektir. Makine yıl içinde 1.000.- saat kullanılmıştır. 1.000 x 2= 2.000.- lira ise değişken maliyet olur.

HİZMET İŞLETMESİ ve KARMA MALİYET Örnek; Ege Otel işletmesinde kat hizmetleri bölümünde Temmuz ayında 3.000 oda temizlenmiştir. Temmuz ayı maliyet bilgileri aşağıdadır. Maliyet Unsurları Tutar Kat Hizmeti Şefi Maaşı Saat Başı Ödenen İşçilik Tutarı, Amortisman Giderleri, Kiralar, Temizlik Malzemeleri, 2.500.- 25.000.- 3.000.- 1.500.- 7.000.- Toplam Aylık Kat Hizmeti Maliyeti: 39.000.-

HİZMET İŞLETMESİ ve KARMA MALİYET Temmuz ayı sabit ve değişken maliyetleri ile karma maliyeti aşağıdaki gibi düzenlenir. Maliyet Unsurları TUTAR Sabit M. Dğşkn M Kat Hiz. Şefi Maaşı Saat Bş. Öd. İş. Tutarı Amortisman Giderleri, Kiralar, Temizlik Malzemeleri, 2.500.- 25.000.- 3.000.- 1.500.- 7.000.- Toplam Kat Hiz. Maliyeti: 39.000.- 32.000.-

FİİLİ veya ÖNCEDEN BELİRLENMİŞ OLMASINA GÖRE GİDERLER Giderler, fiili veya önceden belirlenmiş giderler olabilir. Bu sınıflama aşağıdaki gibidir: Fiili (gerçekleşen, tarihi) Giderler Önceden Belirlenmiş Giderler Tahmini (geçmiş tecrübelere göre beklenen) Giderler Standart (teknik olarak olması gereken) Giderler

FİİLİ veya ÖNCEDEN BELİRLENMİŞ OLMASINA GÖRE GİDERLER Maliyet muhasebesi, fiili maliyet dışında özellikle gider (maliyet) kontrolü ve başarı değerleme amacı ile standart giderlere göre maliyet belirleme yoluna gidebilir. Ayrıca, bazı giderlerin de tahmini olarak dönem maliyetine yüklenmesi gerekebilir. Her iki durumda da (yani ister tahmini, ister standart giderler kullanılsın) fiili giderler oluştuğunda farklar belirlenerek düzeltme kayıtları yapılır.

KONTROL EDİLEBİLİRLİĞİNE GÖRE GİDERLER Giderler, kontrol edilebilirlik bakımından kontrol edilebilen ve kontrol edilemeyen olmak üzere ikiye ayrılır. Bu ayrım, tamamen bir organizasyon birimine dayanır. İşletmede oluşan tüm giderlerin herhangi bir organizasyon seviyesinde kontrol edilebileceği kabul edilir. Bir giderin oluşması, belli bir yöneticinin karar ve faaliyetlerinden önemli ölçüde etkileniyor ve değişebiliyorsa bu gider ilgili yönetici için kontrol edilebilir giderdir. Giderlerin kontrol edilebilen ve edilemeyen ayrımıyla, sabit ve değiş­ken şeklindeki ayrımı, benzer esaslara dayanmasına rağmen bir­birinden farklıdır. İşletmelerin, bütün değişken giderleri kontrol edilebilir; diğer yandan, bütün sabit giderleri kontrol edilemez gider olarak görülemez. Burada dikkate alınması gereken kritik faktörler, kontrol biriminin gider tutarı ve zaman aralığı üzerinde sahip olduğu etkinin derecesidir.

KONTROL EDİLEBİLİRLİĞİNE GÖRE GİDERLER Değişken giderler de kontrol edilemeyen gider olabilir. Teknik zorunluluklar nedeniyle üretimde kullanılan ilk madde miktarı, üretim oranında artar. Ancak, kullanılan ilk maddenin alternatif tedarik yolları, fiyatı, artıklar ve bozulmalar konusunda yönetici sorumluluğu bulunabilir. Benzer şekilde, direkt işçilik giderlerinin de kontrol edilememesi söz konusu olabilir. Sabit giderlerin kontrol edilebilmesi daha çok üst yönetim tarafından gerçekleştirilebilir. Bu tür giderlerin kontrolü, genellikle geleceği etkileyen anlaşmalara bağlıdır. Bir karar verildikten sonra, kontrol için geriye kalan olasılık, bunu takip eden karar ve anlaşmaların beklenmesidir.

KONTROL EDİLEBİLİRLİĞİNE GÖRE GİDERLER Kontrol edilebilen ve edilemeyen giderlerle, direkt ve endirekt giderler de birbirinden farklıdır. Sorumluluk merkezi açısından bütün kontrol edilebilen giderler direkt gider olmakta; buna karşılık, bütün direkt giderler kontrol edilebilir gider olmamaktadır. Örneğin, belli bir üretim faaliyetinde kullanılan bir makinenin amortisman gideri, ilgili merkez için bir direkt gider olarak takip edilmekte; ancak, genellikle bu seviyedeki bir ustabaşı tarafından kontrol edilememektedir. Bunun nedeni, makinenin satın alınması veya kiralanması alternatiflerinden birinin seçim kararının, genellikle organizasyonun daha üst kademelerindeki yöneticiler tarafından verilmesi olmaktadır.

KONTROL EDİLEBİLİRLİĞİNE GÖRE GİDERLER Endirekt giderler de, dağıtım yoluyla belli bir bölüme yüklendiğinde bu bölüm tarafından kontrol edilemezler. Ancak, kontrol sisteminde değişiklik yapılarak, dağıtıma bağlı kontrol edilemeyen bir giderin kontrol edilebilen gidere dönüştürülmesi mümkündür. Örneğin, dağıtım yoluyla yüklenen elektrik veya su giderleri, her bölüme birer saat konarak gider yerlerinin harcama miktarları tespit edilirse, bölümler için kontrol edilen gidere dönüşebilirler. Bu durumlarda ek giderlerle, elde edilecek yararların karşılaştırılması gerekir

Otorite ve Sorumluluk Kavramı İşletme açısından, teorik olarak, bütün giderlerin belli bir yönetici tarafından, belirli bir zaman içinde kontrol edilebileceği ileri sürülebilir. Bununla birlikte, gider kontrolü, sorumlu yöne­ticinin kendi sorumluluk alanına giren giderleri etkileyebilmesini gerektirir.

Zaman Faktörü: Kontrol edilebilirliğin belirlenmesinde zaman fak­törünün de dikkate alınması gerekir. Gerçekte uzun dönemde bütün giderler belli bir yönetim seviyesi tarafından kontrol edilebilir. Buna karşılık çok kısa zaman süresinde ise, az sayıda gider kontrol edilebilir niteliktedir. Sigorta giderleri için bir yıllık süre dikkate alındığında, bu giderlerin, bu işleme karar veren yönetici tarafından kontrol edilebileceği söylenebilirse de, süre bir hafta, bir ay olarak dikkate alındığında, bu gider ilgili yönetici tarafından da kontrol edilemez.