Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi

Anayasa Hukuku Yürütme

Yürütme 1. Yürütme Organı 2. Yürütme Fonksiyonu 3. 1982 Anayasasına Göre Yürütme (Hükümet Sistemi)

Yürütme Organı Yürütme Düalist Yürütme Monist Yürütme

Yürütme Organı Yürütme Düalist Yürütme Monist Yürütme İkili yapı vardır. - Birinci kanatta Kişi, ikinci kanatta Kurul bulunur. - Parlamenter sistemlerde görülür. Monist Yürütme - Yetki tek bir organa aittir. - Ör: ABD

Yürütme Organı Yürütme Düalist Yapı AY Md. 8 Bakanlar Kurulu Cumhurbaşkanı Düalist Yapı AY Md. 8

Yürütme Fonksiyonu Yürütme Fonksiyonunun Özellikleri Kanuna Dayanma: Secundum Legem ilkesi (Md. 8) Teorik olarak önceden yasa tarafından düzenlenmeyen bir alanda doğrudan işlem yapamaz; kanuna dayanmadan düzenleyici işlem yapamaz. Yasama yetkisinin altında yer alır, ona bağımlıdır. Türev yetkidir. İstisnaları var: - Olağanüstü Hallerde Çıkacak CK (Md. 119/6) - CK (Md. 104/7) Bunlar kanuna dayanmak zorunda değil ama kanuna aykırı olmamak (intra legem) zorundadır 2. Kanuna aykırı olmama: Intra Legem İlkesi (Md. 8) Yürütmenin işlemleri kanuna bağımlıdır; kanunun altındadır. Kanuna aykırı olamaz CK’leri kanuna aykırı olamazlar (Md. 104/ 17) İstisna var: - Olağanüstü Hallerde Çıkacak CK (Md. 119/6): Bunlar kanun hükmündedir. Kanunla çatışma olursa lex posterior derogat legi priori ilkesi uygulanır.

Yürütme Fonksiyonu Yürütme İşlemleri: Yürütme tarafından yapılan işlemlerdir (organik ölçüt) - Tek taraflı İşlemler * Bireysel İşlemler: Belli kişi ve kurumlara ilişkin yapılırlar. * Düzenleyici İşlemler: CK , Yönetmelikler vb. - İki taraflı İşlemler: İdari Sözleşmeler

Yürütme Fonksiyonu Yürütme Fonksiyonunun Alanı Konu bakımından sınırlandırılmamıştır: Kanuna dayanmak ve kanuna uygun olma şartı vardır. Anayasa bazı düzenlemelerin kanunla yapılması şartını arar: * Temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılması (Md.13), suç ve cezaların kanunla öngörülmesi (Md. 38) vb. - Yürütme organına mahfuz bir; * düzenleme yetkisi yoktur ama * düzenleme alanı vardır: Vali ataması İstisnalar var: 4 adet: CK ile düzenlenebilecek alanlar: Md. 104/9, 106/11, 108/son, 118/6. Ama, hem kanun hem CK çıkarılabilecek konular istisna teşkil etmez. Bu alanlar «yarışan alandır». Çatışma varsa kanun geçerlidir. (Md. 123/3, 119/6)

(Anayasa’da yapılan 2007 değişikliği öncesi) “Saf Parlamenter Sistem” Yürütme (Anayasa’da yapılan 2007 değişikliği öncesi) “Saf Parlamenter Sistem” Parlamenter Hükümet sisteminin bütün özelliklerini taşır: - İkili yapı vardır. - Yürütmenin bir kanadı olan Cumhurbaşkanı (CB) Yasama organınca seçilir; Diğer kanadında Başbakan Yasama organından CB tarafından atanır, Bakanlar ise, Başbakanın önerisi ile CB tarafından atanır. - Seçimler Yürütme Organı için değil, Yasama Organının seçimi için yapılır, Yürütme Yasamanın içinde çıkar. - CB TBMM karşısında sorumsuzdur; ama Bakanlar Kurulu hem bireysel hem de kolektif olarak sorumludur. - Bir kişi hem Bakan hem Milletvekili olabilir. - BK Yasama faaliyetlerine katılır. - CB’nin Yasama organının feshetme yetkisi vardır.

Yürütme (Anayasa’da yapılan 2007 değişikliği sonrası) Parlamenter Hükümet sisteminin bütün özelliklerini taşımaz: - Yürütmenin bir kanadı olan CB halk tarafından seçilir. Bu özelliği bakımından Başkanlık Sistemine benzer. - Diğer özellikler bakımından 2007 öncesi durumla aynıdır. Sadece CB’nın seçimi itibariyle Başkanlık Sistemine benzemektedir. Yarı-başkanlık Sistemi

Yürütme Başkanlık Sistemi 2018 seçimleriyle uygulama başlanmıştır (Anayasa’da yapılan 2017 değişikliği sonrası) Başkanlık Hükümet sisteminin özelliklerini taşır: - Yürütme görevini yapacak CB halk tarafından seçilir. - Yürütme Yasmanın güvenine dayanmaz Başkanlık Sistemi 2018 seçimleriyle uygulama başlanmıştır

Yürütme (1982 Anayasasına son haline göre ) - Monist yapıdadır: Başkanlık hükümet sistemi - CB Halk tarafından seçilmektedir. Başkanlık hükümet sistemi - TBMM CB’nın, CB da TBMM’nin görevine son verebilmektedir. Parlamenter hükümet sistemi - Aynı kişi hem yasamada hem de yürütmede görev alamaz. Başkanlık hükümet sistemi. - Yürütme Yasama faaliyetlerine katılamaz. Başkanlık hükümet sistemi. Sonuç olarak, mevcut hükümet sistemi; - Başkanlık hükümet sistemi değil, - Parlamenter hükümet sistemi de değil, Türk Tipi Başkanlık sistemi=Cumhurbaşkanlığı Hükümet sistemi: Literatürde böyle bir tanımlama yok!

Cumhurbaşkanı Seçimleri (m. 101) CB Seçimleri dört halde yenilenir: 1) TBMM’nin ve CB’nın Normal seçim döneminin sona ermesiyle (Md. 77) 2) TBMM’nin kararıyla seçimlerin yenilenmesi 3) CB’nın kararı ile seçimlerin yenilenmesi 4) CB Makamının herhangi bir nedenle boşalması Ör: 24/06/2018 de yapılan seçim sonrasındki diğer seçim 19/06/2013 Pazar günü yapılacaktır. TBMM üye tamsayısının 3/5’i ile seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. (Md. 116/1) Kararın RG’de yayımlanmasını müteakip 60. günü takip eden ilk Pazar günü seçim yapılır.(Md. 116) 2 ve 3. durumda iki seçim aynı anda yapılır. İstifa, ölüm, hastalık, mahkum olma durumları: - Genel seçime bir yıl veya daha az kalmışsa TBMM seçimi de CB seçimi ile birlikte yenilenir. (Md. 106/2) - Genel seçime bir yıldan fazla kalmışsa seçilen CB TBMM seçim tarihine kadar görevine devam eder. Kalan süreyi tamamlayan Cumhurbaşkanı açısından bu süre dönemden sayılmaz. TBMM genel seçimlerinin yapılacağı tarihte her iki seçim birlikte yapılır.

Cumhurbaşkanı Cumhurbaşkanı Seçilme Yeterliliği (m. 101) Türk vatandaşı olmak, Kırk yaşını doldurmuş olmak, Yüksek öğrenim yapmış olmak, Milletvekili olarak seçilme yeterliliğine sahip olmak. Daha önce bir defadan fazla CB’lığı yapmamış olmak Bu özelliklere sahip kişiler, 5 yıllık süre için genel oyla halk tarafından seçilir (m.102). Bir kişi en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilir.

Cumhurbaşkanı Cumhurbaşkanı seçme yetkisi, (m. 101) Doğrudan tek dereceli seçimle halk tarafından seçilir. Siyasi parti grupları, en son seçimde % 5 oyalan parti ve en az yüz bin seçmen aday gösterebilir. Seçim usulü AY Md. 101/5 ve 6’da düzenlenmiştir. Ayrıca, 6271 s. Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu vardır.

Cumhurbaşkanı Cumhurbaşkanının görev süresi, başlaması ve sona ermesi ile görevi sona erdiren haller. AY Md. 103’e göre, CB göreve TBMM’de and içerek başlar. Görev süresi 5 yıldır (MD. 101) Şu durumlarda görevi sona erer: Beş yıllık sürenin dolması 2. Seçimlerin yenilenmesinin CB veya TBMM tarafından kararlaştırılması 3. CB Makamının herhangibir nedenle boşalması * İstifa, Ölüm, Yüce Divan tarafından mahkumiyet, Diğer sebepler (İyileşmesi zor hastalık gibi)

Cumhurbaşkanı Cumhurbaşkanına vekalet CB lığı Makamının Boşalması: Ölüm, istifa gibi nedenlerle boşalma durumunda en yaşlı CB Yard.sı vekalet eder (106/2) CB’nın geçici olarak görevden ayrılması durumu: CB’nını görevlendirdiği CB Yard.sı vekalet eder (106/2)

Cumhurbaşkanı Görev ve Yetkileri 1. Genel Yetkisi: Yürütme Yetkisi (Md. 104) 2. Temsil Görev ve Yetkisi (Md. 104/2) 3. AY’nın Uygulanması ve Devlet Organlarının Uyumlu Çalışmasını Temin Etme Görev ve Yetkisi (Md. 104/2) 4. Md. 104’de sayılan spesifik Görev ve Yetkiler. 5. Diğer Görev ve Yetkiler. Bu yetkileri tek başına kullanır. Bazılarını devredebilir: * İdari olanlar devredilebilir (ünhasır yetkiler hariç) * Yasama ve Yargı ile ilgili olanlar devredilmez.

Cumhurbaşkanı Cumhurbaşkanının İşlemleri 1. Genel Yetkisi: Yürütme Yetkisi (Md. 104) 2. Temsil Görev ve Yetkisi (Md. 104/2) 3. AY’nın Uygulanması ve Devlet Organlarının Uyumlu Çalışmasını Temin Etme Görev ve Yetkisi (Md. 104/2) 4. Md. 104’de sayılan spesifik Görev ve Yetkiler. 5. Diğer Görev ve Yetkiler. Bu yetkileri tek başına kullanır. Bazılarını devredebilir: * İdari olanlar devredilebilir (ünhasır yetkiler hariç) * Yasama ve Yargı ile ilgili olanlar devredilmez.

CUMHURBAŞKANININ İŞLEMLERİ Hukukî işlem, belli bir sonuç doğurmaya yönelik irade açıklamasıdır. Bir devlette; - Yasama işlemleri, - Yürütme işlemleri, - Yargı işlemleri vardır. Yürütme işlemi (CB) , yürütme organının belli bir sonuç doğurmaya yönelik irade açıklamasıdır.

CB’nının Yapabileceği Düzenleyici İşlemler CB lığı Kararnameleri - Olağan dönem CBK’leri - Olağanüstü hal CBK’leri Yönetmelik Diğer Düzenleyici İşlemler - Kararname - Karar - Tebliğ - Genelge - Sirküler vb.

CB’lığı Kararnameleri CB’nın İşlemler Düzenleyici İşlemler Bireysel İşlemler CB’lığı Kararnameleri CB Yönetmelikleri Diğer Düz. İşlemler Çeş. Kanun Hük.) Dayanak AY ve Kanun AY Md. 104/17) AY Md. 104/124) CB Kararı CB’lığı Kararnamesi CB Yönetmeliği Genelge, Yönerge vb

Kanun, U/A Sözleşmeler, OHAL CB kararnameleri Anayasa Kanun, U/A Sözleşmeler, OHAL CB kararnameleri Yönetmelik CB Kararnameleri

CB Kararnameleri -Düzenleyici işlemlerdir. - Yetki CB’dadır - Konu unsuru bakımından AY ile sınırlandırılmıştır. - RG’de yayımlandığında (aksi belirtilmemişse) yürürlüğe girer. (104/19) - AYM tarafından denetlenir. (AY’da hüküm olmasaydı Danıştay denetlerdi….) - Hukuki gücü bakımından kanundan alt seviyededir. Çatışma varsa kanun uygulanır. Yönetmelik üstünde yer alır. Eski dönemde çıkarılan Tüzük ile arasında hiyerarşik üstünlük yoktur.

CBK ile Düzenlenecek Konular Yasak Alan Mahfuz Alan İhtiyari Alan -Yürütme yetkisine ilişkin olmayan konular (md 104/17-1) -Kişi hakları, siyasi haklar ve ödevler (md 104/17-2) -Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konular(md 104/17-3) -Kanunda açıkça düzenlenen konular (md 104/17-4) ↓ CBK ile düzenlenemez. -Üst kademe kamu yöneticilerinin atanmasına ilişkin usul ve esaslar (md104/9) -Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması ( md106/11) -Devlet Denetleme Kurulunun işleyişi, üyelerinin görev süresi ve diğer özlük işleri (md108/son) -«Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinin teşkilatı ve görevleri (md118/6) ↓ Münhasıran CBK ile düzenlenir, kanunla düzenlenemez. -Yasak alanın ve mahfuz alanın dışında kalan konular ↓ CBK veya kanunla düzenlenir.

OHAL CB Kararnameleri -AY Md. 119/6’a göre, olağanüstü hallerde CB, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda…. CB Kararnamesi çıkarabilir. - Bunlar kanun hükmündedir ve aynı gün TBMM’ne sunulur.(m. 119/6) - Bunlar; * Cumhurbaşkanlığı Kararnamesidir. * Ama kanun hükmündedir. - CB bu yetkiyi AY’dan alır. - Sebebe bağlı işlemdir. Sebep unsuru «olağanüstü hal»dir. Olağanaüstü hal ilan edilmeden çıkarılmaz. - CB tarafından imzalanır ve RG’de yayımlanır. .(m. 119/7) - 3 Ay içinde TBMM’de görüşülür ve karara bağlanır. Aksi halde yürürlükten kalkar .(m. 119/7)

OHAL CB Kararnameleri -Konu bakımından sınırlandırılmamıştır. (m. 119/6). Ama bazı sınırlar vardır: * Gereklilik şartı: OHAL’in gerekli kıldığı durumlar (m. 119/6), * Ölçülülük şartı: Durumun gerektirdiği ölçüde (m. 15), * U/A hukuktan doğan yükümlülükleri ihlal etmeme: * Çekirdek alana dokunma yasağı (Md. 15) - 4 adet şar var - Süre ve yer: OHAL dönemi ve ilan edilen yer ile sınırlıdır. - Denetim:. AYM’nin denetimine tabi değildir (m.148/2). Tek denetim siyasi denetimdir. Ama yasama bunları kanun haline getirince denetim olacaktır.

Olağan Dönem CBK ile OHAL CBK Arasındaki Ayrım Ülkede Olağanüstü Hal Yoksa Olağan dönem CBK’dır. Varsa Olağanüstü hal sebepleriyle ilgili değilse veya AY md 119/6’dan alınan yetkiyle çıkarılmamış ise Olağanüstü hal ilan sebepleriyle ilgili ise ve AY md 119/6’dan alınan yetkiyle çıkarılmış ise Olağanüstü hal CBK’dır.

OHAL CBK ile Olağan dönem CBK Karşılaştırması

OHAL CBK ile Olağan dönem CBK Karşılaştırması

Cumhurbaşkanı Sorumluluğu Siyasi Sorumluluk Cezai Sorumluluk Hukuki Sorumluluk - Görevi ile ilgili var: Tam sorumlu ama İdareye karşı dava açılır. - Kişisel suçlardan var: T am sorumlu - AY Md. 116: TBMM’nin ¾ ile görevden almsı - Bu sorumluluk doğurur denemez. TARTIŞMALI - Görev + Kişisel suçlardan sorumluluğu var. -1/2+1:Önerge - 3/5: Sorşt.ma açılması - 2/3: Yüce Divana sevk -

Yönetmelik Yönetmelik çıkarmaya, CB, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri yetkilidir. Yönetmeliklerin konusu, CB lığı, bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerinin görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve CB Kararnamelerini uygulanmasını sağlamaktır. Yönetmeliklerin sebep unsuru kanun veya CBK’leridir. Yönetmelikler için belli bir şekil şartı getirilmemiştir. Tüzükler idari bir işlemdir ve yargısal denetime tabidir. CB tarafından çıkarılanlar ile ülke çapında diğer kuruluşların çıkardıklarının denetimi Danıştayda, bölgesel olanların ise idare mahkemelerinde yapılır.

Diğer Düzenleyici İşlemler Anayasada belirtilmeyen ama uygulamada görülen diğer Diğer Düzenleyici İşlemler vardır: - Kararname - Karar - Tebliğ - Genelge - Sirküler vb. Bunların adı Anayasada geçmediği için “adsız düzenleyici işlemeler” denir. Yürütme organı kanuna dayanmak ve kanuna aykırı olmamak şartıyla bu tür işlemler yapabilir ve bunlar Yönetmelik hukuki rejimine tabi olurlar

Olağanüstü Yönetim Usulleri

Olağanüstü Yönetim Usulleri Olağanüstü yönetim usulleri, devletin, hukuk düzeninin olağan kurallarıyla üstesinden gelinmesine imkan olmayan olağanüstü bir tehdit veya tehlike karşısında başvurduğu usullerdir. Olağanüstü Hal Rejimleri (AY m.119-120) Olağanüstü hal Sıkıyönetim

Olağanüstü Hal Olağanüstü hal (m. 119); - Belli sebeplerle ilan olunan, - Geçici olarak temel hak ve hürriyetlerin kısmen veya tamamen durdurulmasına veya - Vatandaşlar için para, mal ve çalışma yükümlülüklerinin getirilmesine imkan veren bir olağanüstü yönetim usulüdür. Yürütme organının kararıdır.

Olağanüstü Hal Olağanüstü hal ilan nedenleri Tabii afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım halleri (Any. md. 119) Şiddet olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması sebepleriyle olağanüstü hal ilânı (Any. md. 120).

Olağanüstü Hal - CB’dadır. (m. 119/1) . Ancak bu yetki, TBMM’nin onamasına tabidir. Meclis hemen toplantıya çağrılır. Sebep nerde ise o bölgede ilan edilir. - Süresi altı ayı geçmemelidir. Uzatma her defasında TBMM’ce 4 ay süreyle yapılabilir. (119/4) OHAL ilanı CB Kararı şeklinde ilan edilir. Basit bir idari işlemdir. - RG’de yayımlanır ve aynı gün TBMM’ye sunulur (119/2,3) - Meclis onaylarsa, artık Meclis Kararı olur. Yani Parlamento Kararıdır, AYM denetimi olmaz.

Olağanüstü Hal - Olağanüstü hal ilan kararının sonuçları: - Vatandaşlar için para, mal ve çalışma yükümlülükleri getirilebilir. - Temel hak ve hürriyetlerin kullanımı kısmen veya tamamen durdurulabilir. - Olağanüstü hal CBK’leri çıkarılabilir.

Olağanüstü Hal Olağanüstü halin uygulanması 2925 sayılı yasaya göre, * il valisi ya da (bir ilde ise) * bölge valisi tarafından yapılır.(birden fazla ilde ise) Olağanüstü hal makamlarının bütün eylem ve işlemleri yargısal denetime tabidir. Olağanüstü halin sona ermesi, - Ya ilan kararının TBMM tarafından kabul edilmemesi, - Ya sürenin dolması, - Ya da süre dolmadan şartlar oluşmuşsa CB’nın istemi üzerince TBMM tarafından kaldırılır. -CB’nın OHAL’i kaldırma yetkisi yoktur.

Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi