İSLAM İKTİSADI ÜRETİM ADYÜ İİBF 2019 BAHAR
ÜRETİM Kur’an-ı Kerim insanı üretime genelde dolaylı bir üslupla yönlendirir. Şöyle ki, insanı infâka (yardımlaşmaya) teşvik eden ayetler dolaylı biçimde insanı öncelikle çalışmaya, üretmeye, kazanmaya ve bu yolla infâka muktedir olmaya teşvik etmektedirler. Çalışma ve üretim olmadan zaten infâk mümkün olamayacağından bu sevaba erişmenin tek yolu kazanmaktan geçmektedir. Örneğin, “Ey iman edenler! Kazandıklarınızın iyilerinden ve rızık olarak yerden size çıkardıklarımızdan hayra harcayın.” Bakara-267 ayetinde açık biçimde görüldüğü gibi insan hayır işlemek için öncelikle kazanmaya ve üretmeye sevk edilmektedir.
ÜRETİM üretim faktörleri emek ve sermayedir. Girişimcilik, teknoloji, beşeri sermaye de üretim unsurları arasında sayılmaktadır. Geniş bilgi için bkz. Todaro, Michael, Economic Development, s. 100-102. Beşerî sermayenin önemli bir bileşeni olan eğitim, emeğin daha etkili biçimde üretime dönüşmesine çeşitli kanallarla sebep olmaktadır
Çalışmaya Teşvik “İnsan için ancak kendi çalıştığı vardır. İnsanın yaptığı amelinin karşılığı mutlaka görülür, sonra yaptıklarının karşılığı ona tamamen verilecektir” Necm-39-41 “Hiçbir kimse kendi kazandığını yemekten daha hayırlı bir yiyecek asla yememiştir. Allah'ın Peygamberi Dâvûd aleyhisselâm da kendi elinin emeğinden yerdi” Buhârî, Buyû’ 15 Bu hadis çalışmanın önemini en veciz bir şekilde Hz. Davud (as) gibi aynı zamanda hükümdar olan bir peygamberin de kendi çalışmasıyla geçindiğine dikkat çekerek dile getirmektedir.
Çalışmaya Teşvik Namaz kılınınca artık yeryüzüne dağılın ve Allah’ın lütfundan nasibinizi arayın. Allah’ı çok zikredin ki kurtuluşa eresiniz. Cuma 10 Ayette çalışmak bu şekilde yüceltilmiştir. "Onlar, ne ticaret ne de alışverişin kendilerini Allah'ı anmaktan, namaz kılmaktan ve zekat vermekten alıkoyamadığı insanlardır.« Nur 37 Bu ayeti kerime çalışıyorum diye ibadetin terk edilmeyeceğini göstermektedir.
Çalışmaya Teşvik “Hz Peygamber’e hangi kazancın daha güzel (temiz) olduğu soruldu. Cevaben “kişinin kendi eliyle kazandığı ve meşru alışveriştir” buyurdu.” Ahmet b. Hanbel, Musned, XXV, 157 Bu hadislerde insanın başkalarına bağımlı olmaması gerektiği, basit görülen bir iş dahi olsa çalışarak hem kendi geçimini sağlayıp hem de topluma katkıda bulunan üretken bir fert olmasının önemi vurgulanmaktadır. Zaten ancak böyle bir toplumda etkin bir kalkınmadan söz edilebilir.
Aciz ve Tembel Olmama “Kuvvetli mü'min Allah'a zayıf mü'minden daha hayırlı ve daha sevimlidir. Ama her birinde hayır vardır. Sana fayda veren şeye çaba göster, Allah'dan yardım dile ve âciz olma” Muslim, Kader 34 Peygamberimiz duasında tembellikten ve acizlikten Cenabı Hakk’a sığınmıştır: “Allah’ım sıkıntıdan, üzüntüden, acizlikten, tembellikten, cimrilikten, borcun belimi bükmesinden ve insanların kahrından (baskısından) sana sığınırım.” Buhârî, Cihâd 25
İnsanlara Bağımlı Olmama Kişinin geçimi için, küçük görülen bir işi dahi yapmasının dilenmekten daha iyi olduğuna şu hadis işaret etmektedir: “Yemin ederim ki, sizden herhangi birinizin arkasına bir bağ odun yüklenmesi, verecek veya vermeyecek olan herhangi bir kişiden istemesinden çok daha hayırlıdır.” Buhârî, Buyû’ 15
İnsanlara Bağımlı Olmama “Ensar'dan bir adam Hz. Peygamber’e (s) dilenmeye geldi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s): “Evinde hiç bir şeyin yok mu?” diye sordu. Adam: Hayır bir şeyim yok ancak bir çul var ki, bir kısmını giyiyor, diğer kısmını da altımıza seriyoruz. Bir de su içtiğimiz bir tas var, dedi. Peygamber (s): “Onları bana getir” dedi. Adam da getirdi. Resûlullah (s) onları eline aldı ve: Bunları kim satın alır? dedi. Bir adam: Ben onları bir dirheme alırım, dedi. Peygamber (s) iki veya üç defa: “Kim bir dirhemden fazla verir” dedi. Bir başka adam: Onları ben iki dirheme alırım, dedi. Bunun üzerine Peygamber (s) o adama verdi ve iki dirhemi aldı. Ensârî'ye verdi ve şöyle buyurdu: “Birisiyle yiyecek satın al da ailene götür ver. Diğer dirhem ile de bir keser satın alıp bana getir.” Ensârî keseri getirdi. Resûlullah (s) ona eliyle bir sap takdı ve Ensârî'ye dedi ki: “Git, odun topla ve sat. Seni on beş güne kadar görmeyeyim.” Adam gitti odun toplayıp sattı. (On beş gün sonra) on dirhem biriktirmiş olarak geldi. Onun bir kısmı ile elbise, bir kısmı ile de yiyecek satın aldı. Bunun üzerine Resûlullah (s): “Bu senin için kıyamet gününde yüzünde dilencilik lekesi ile gelmenden hayırlıdır. Dilencilik ancak şu üç kişi için caiz olabilir: Şiddetli fakirlik çeken, çok ağır bir borç altında bulunan, can yakıcı kan diyetini ödemeyi yüklenen.” Ebû Dâvûd, Zekat 26, II, 120
İnsanlara Bağımlı Olmama Bu rivayette Hz. Peygamber (s) Ensardan olan adama zekattan bir mal vermemiş, bilakis önüne bir iş fırsatı sunmuştur. Hadisten alınacak önemli dersler arasında Resûlullah’ın adama geçici bir maddi yardım yapmaması, sadece nasihat ederek bırakmaması, bilakis elinden tutarak kalıcı bir çözüm bulması sayılabilir. Resûlullah adama uygun bir iş vermiş, on beş gün süre tanıyarak adama bu işi denemesi için bir fırsat tanımış ve dilenmekle ilgili nasihati bu sürenin sonunda vermiştir.
Ailenin geçimini sağlamak “Bir müslüman Allah’ın rızasını umarak âilesinin geçimini sağlarsa, harcadıkları onun için bir sadaka olur.” Buhârî, İmân 41 “Geçindirdiği kimseleri ihmal etmesi kişiye günah olarak yeter.”, Ebû Dâvûd, Zekât 45 “Kişi küçük çocuklarının rızkını sağlamak için çalışmaya çıkarsa, Allah yolundadır. Yaşlı anne ve babasının bakımı için çıkarsa, Allah yolundadır. Nefsini harama karşı korumak için çıkarsa, Allah yolundadır. Yok, eğer gösteriş ve başkalarına karşı övünmek için çalışmaya çıkarsa, şeytan yolundadır.” Taberâni, el-Mu’cemu’l-Kebir, XIX, 129
İşi güzel yapma Kalkınma sürecinin başarısı, her alanda görevlerin o işin uzmanlarınca ve en iyi şekilde yapılmasına bağlıdır. İktisadi literatürde “Üretkenlik”, “Verim”, “Etkililik”, “Kalite” gibi kavramlar bu amaçla kullanılmaktadır. “(Şuayb'ın) iki kızından biri: Babacığım! Onu ücretle (çoban) tut. Çünkü ücretle istihdam edeceğin en iyi kimse, güçlü ve güvenilir olandır, dedi.” Kasas-26 Hz. Yusuf (as) ise hazine yönetimi işini talep ederken şöyle demiştir: “Beni ülkenin hazinelerine tayin et! Çünkü ben (onları) çok iyi korurum ve bu işi bilirim dedi.”Yusuf-55
İşi güzel yapma (İHSAN) “Allah Teâlâ, bir iş yaptığınız zaman onu sağlam ve güzel yapmanızı sever.” Beyhaki, Şuabu’l-İman, VII, 232 “Cenabı Hak sanatkar mümini sever.” Beyhaki, Şuabu’l-İman, II, 441 Allah Teala herşeyde ihsanı yazmıştır (emretmiştir). (Müslim) Kuran Kerim’de en güzel yaşama, en güzel söze uyma, en güzel mücadele, vb. kısaca her konuda en güzel metodun takibi istenmiştir.
Zamanı değerlendirmek Zaman, insanın sahip olduğu en kıymetli nimetlerden olup ömrünü nasıl geçirdiği, kıyamette insanın hesap vereceği beş ana konudan biridir. Tirmizî, Kıyamet 1 Bir ayeti kerimde “Öyleyse, bir işi bitirince diğerine koyul.” buyurularak zaman konusunda çok hassas davranılması gerektiğine işaret edilmektedir. İnşirah-7 Yine Asr süresinde zamana yemin edilmiştir.
Zamanı değerlendirmek Müminlerin altı önemli özelliklerinin sayıldığı Mü’minun süresinin baş kısmında hemen ikinci sırada “Onlar ki, boş ve yararsız şeylerden yüz çevirirler” Müminun-3 ayeti kerimesi yer almaktadır. Zekat verme, güvenilir olma, iffetli olma gibi konulardan önce zamanın önemine yapılan bu vurgu anlamlıdır. Peygamber Efendimiz aynı hususa “Kişinin faydası olmayan boş işleri terk etmesi Müslümanlığının güzel olmasındandır.” buyurarak işaret etmiştir. Tirmizî, Zühd 11. Bu hadis, dinimizin mesajlarını içinde toplayan en önemli dört hadisten biri sayılmıştır.
Zamanı değerlendirmek Konuyla ilgili çok önemli mesajlar veren bir hadisi şerif şu şekildedir: “İki nimet vardır ki insanların çoğu bunları değerlendirme hususunda aldanmıştır. Bu iki nimet sağlık ve boş vakittir.” Buhârî, Rikak 1 Sabah erken yapılan işlerin bereketli olması hususunda Resûlullah (s) şöyle buyurdu: “Allah’ım ümmetimin sabah erkenden yaptıkları işleri bereketli kıl.” Tirmizî, Buyû’ 6
Zamanı değerlendirmek Peygamber Efendimiz (sav) bir başka hadisinde meşguliyet gelmeden boş vaktin kıymetinin iyi bilinmesi gerektiğini söylemiştir. (Hakim Müstedrek IV, 341) Gelişmiş ülkelerle geri kalmış ülkeler arasındaki önemli bir fark da insanlardaki zaman bilincidir.
Helal Kazanç “Allah’ın size rızık olarak verdiklerinden helal, iyi ve temiz olarak yiyin…” Nahl-114 Ey iman edenler! Mallarınızı aranızda batıl yollarla yemeyin. Ancak karşılıklı rıza ile yapılan ticaretle olursa başka. Kendinizi helâk etmeyin. Şüphesiz Allah, size karşı çok merhametlidir. Nisa 29
Haram kazanç sonucu ibadetler kabul olmaz “Ey İnsanlar, şüphesiz ki Allah, Temiz’dir. Temiz'den başka bir şey kabul etmez. Allah, müminlere de Resullere emrettiği şeyleri emrederek: “(Ey Resuller) Helâl olan şeylerden yiyin ve sâlih amellerde bulunun. Çünkü ben sizin yaptıklarınızı bilirim” Müminun-51 ve “Ey imân edenler! Size verdiğimiz rızıkların helâl olanlarından yiyin.” Bakara-172 buyurmuştur, dedi. Sonra şunları söyledi: Bir kimse uzun sefere çıkar, saçları dağılmış, toza toprağa bulanmış bir hâlde ellerini göğe uzatarak: Yâ Rabbî, yâ Rabbî! diye duâ eder. Hâlbuki yediği haram, içtiği haram, giydiği haram, kendisi haramla beslenmiş olursa böylesinin duası nasıl kabul edilir?”Muslim, Zekat 65
Helal Kazanç “Ey insanlar Allah’a karşı muttaki olun ve (rızık) talebinizde güzel davranın! Zira hiç kimse (Allah’ın kendisine takdir ettiği) rızkı eksiksiz olarak elde etmeden ölmez. Rızkı gecikse bile sonunda ona mutlaka kavuşacaktır. Öyleyse Allah’tan korkun ve (rızık) talebinizde güzel davranın, helal olanı alın, haram olanı terk edin!” (İbn-i Mâce, Ticârât, 2) “Allâh’ım! Helâllerinle beni haramlardan koru! Lûtfunla beni Sen’den başkasına muhtaç etme!” (Tirmizî, Deavât, 111)
Helal Kazanç Allah Teala helal kazanan, (kazandığını) ölçülü harcayan, (kazancının) fazlasını fakirlik ve ihtiyaç günü için ayıran kişiye rahmet etsin. İbn Neccar Helal kazanç yolunda yorgun argın akşamlayan kişi bağışlanmış olarak akşamlamış olur. İbn Asakir Dürüst ve güvenilir tüccar peygamberler, sıddıklar ve şehitlerle beraberdir. Tirmizi
HARAM KAZANCIN SAKINCALARI Bir dirhemi haram olan on dirheme elbise alan kişinin namazını, o elbise üzerinde olduğu sürece Allah Teala kabul etmez. Ahmed b. Hanbel, Müsned Haram mal toplayıp da sonra o maldan sadaka veren kişi hiçbir mükafat kazanmaz, haram kazancının günahı da üzerinde devam eder. İbn Hibban Haram kazanan insana sakın özenme çünkü o maldan verdiği sadaka kabul edilmez, elinde tutsa kendisi için bereketli olmaz, ölüp de arkada bıraksa ateşteki hissesini artırır. Beyhaki
Helal Kazanç «Haramla beslenen vücuda Cehennem daha lâyıktır» Beyhaki “Seni şüpheye düşüren şeyi terket, şüpheye düşürmeyene yönel” Tirmizî, Kıyamet 60 Helâl kazanmaya gayret et her an, Az da olsa helâl, çok hükmündedir. Uzak dur, harama yaklaşma sakın! Çok da olsa haram, yok hükmündedir.
Helal Kazanç “İnsandaki nuru, kemali artıran şey, helal kazanç ile elde edilen lokmadır. Haram lokma ise kandilimize konulunca kandili söndüren yağa benzer. Sen onun adına yağ bile deme su de. Çünkü gönlümüzdeki kandilimizi, nurumuzu söndürüyor. Bilgi, aşk, muhabbet, merhamet, helal lokmadan doğar, meydana gelir. Yediğin bir lokmadan haset, hile doğarsa, bilgisizlik, gaflet meydana gelirse sen o yediğin lokmanın haram lokma olduğunu bil. Hiç buğday ekenin arpa biçtiğini gördün mü? Hiç atın eşek yavrusu doğurduğu görülmüş müdür? Yediğimiz içtiğimiz şeyler, aynen tohum gibidir. Düşüncelerimiz de ondan meydana gelir. Ağzımıza aldığımız helal lokmadan, Allah’a hizmet ve öteki âleme gitme arzusu doğar. Haram lokmadan ise kin, haset, gaflet, bilgisizlik, hile ve cahillik doğar.” (Mesnevi, c.1. s.1642)
EĞİTİM- beşerİ sermaye
OKUMANIN SEVİLMEMESİNİN SEBEPLERİ Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nin araştırması: Toplumumuz kültüründe okumayı teşvik eden unsurların az olması. Okuma toplum hayatının tabii bir parçası olmamakta, toplumda okuyan ferde fazla değer verilmemektedir. Eğitim sistemi okuma alışkanlığını meydana getirmemektedir. Kütüphaneler çağdaş niteliklerden uzak ve yetersiz. vd. (Kitap Okumada Yeni Teknikler, Halit Ertuğrul, s. 120)
OKUMANIN SEVİLMEMESİNİN SEBEPLERİ Kırşehir Üniversitesi Eğitim Fakültesi’ndeki bir araştırma: Okuma sevgisi aşılanmaması Okuma merakının oluşturulmaması Çok okuyanların toplum içinde gerekli ilgi ve saygıyı görmemesi Eğitim sisteminin okuma ve yorumlamaya değil, okuma ve ezberlemeye ağırlık vermesi, ve diğer sebepler. (Kitap Okumada Yeni Teknikler, Halit Ertuğrul, s. 121)
Dinî içerikli kısa bir tavsiye kitap listesi: www. ilimtalibi Dinî içerikli kısa bir tavsiye kitap listesi: www.ilimtalibi.com ‘da mevcut. http://www.ilimtalibi.com/?pnum=33&pt=Tavsiye+Kitaplar https://www.facebook.com/%C4%B0lim-Talibi-2292623624360825/ (ilim talibi facebook sayfası, hadis şerif, İslam İktisadı, vb. paylaşımlar)
İSLAMDA BİLGİNİN ÖNEMİ Kuran’ın ilk emri “Oku” Kalem süresi Allah, içinizden iman edenlerle kendilerine ilim verilenlerin değerini yükseltir Mücadele 15 “Rabbim! İlmimi arttır” de. Taha 114 İki kişiden başkasına gıpta olmaz: Allah tarafından kendisine mal verilip de hakk yolunda o malı harcamaya imkan kılınan kimse, Allah tarafından kendisine hikmet verilip de onunla hükmeden ve onu başkalarına öğreten kimse. Her kim ilim tahsili için yola koyulursa, Allah Teala cennete giden yolu onun için kolaylaştırır.
İSLAMDA BİLGİNİN ÖNEMİ Hikmet (değerli bilgiler, ilim), mü’minin yitik malıdır. Onu nerede bulursa almaya daha hak sahibidir. Sadakanın en faziletlisi müslüman kişinin bir ilim öğrenmesi, sonra da o ilmi müslüman kardeşine öğretmesidir. Mü’min, akıbeti Cennet oluncaya kadar hayırlı şeylere (ilme) asla doymaz. İki hırs sahibi doymaz: İlmin peşine düşen, dünyanın peşine düşen!
ASRI SAADETTE EĞİTİM Resulullah (sav) kadınlara eğitim için bir gün ayırıyor. Bedir savaşı esirlerinden parası olmayanlar 10 çocuğa okuma öğretme karşılığı serbest kalıyor. Mescidin bir kısmı (suffe) eğitim amaçlı misafirlere ayrılıyor. Resulullah (sav) her gün değil, belli aralıklarla ders veriyor. Sahabiler işlerinden dolayı nöbetleşe Peygamber’imizi (s) dinlemeye geliyor ve öğrendiklerini birbirlerine ve ailelerine anlatıyorlar.
İSLAM BİLİM TARİHİ ADYÜ’de KAİNAT İLMİ DERSİ FUAT SEZGİN İSLAM BİLİM VE MEDENİYET MÜZESİ