ZEYTİNİN TOPRAK İSTEKLERİ VE GÜBRELENMESİ Yrd. Doç. Dr. Mehmet ZENGİN

Zeytinin İklim İstekleri Ilıman iklimden hoşlanan zeytin için kışın dayanabileceği en düşük sıcaklık -7 oC olup bu derecenin altında don zararı artar. Zeytin yetiştiriciliği için çoğunlukla yıllık sıcaklık ortalaması 15-20 oC civarında olmalıdır. Dayanabildiği en yüksek sıcaklık 40 oC, en düşük sıcaklık ise -7 oC’dir. Ekonomik anlamda tatminkar bir yetiştiricilik için yıl içerisinde iyi bir dağılım gösteren en az 400 mm yağış toplamı olmalıdır.

Yıllık yağışı 400 mm’den düşük yörelerde yabani zeytine rastlanmayıp 400-600 mm arasında yağış alan yörelerde toprak şartları elverişli ise doğal olarak yetişmiş zeytinler görülebilir. 600 mm’den fazla yağış alan yerlerde de her türlü toprak koşullarında geniş alanlar kaplamaktadır. Zeytin ağacı ışığı çok sevdiğinden bol ışıklı güney yamaçlarda bahçe tesis edilmelidir. Sisli dağ etekleri ve soğuk hava akımından etkilenen vadiler zeytin yetiştiriciliği için elverişli değildir. 800 m rakımdan daha yükseklerde zeytin yetişmez ve soğuk yerlerde ise bu yükseltiye de ulaşamaz.

Zeytinin Toprak İstekleri Zeytin entansif yetiştiriciliğe uygun olduğu gibi diğer ürünlerin yetiştirilemediği besin maddelerince fakir ve sulama imkanı bulunmayan kıraç topraklarda da yetiştirilebilmektedir. Zeytin genellikle kireçli, kumlu, derin, nemli ve besin maddelerince zengin toprakları sever. Toprak derinliği nem miktarının uygun olduğu yerlerde 75 cm, alttaki ana kayanının homojen olduğu yerlerde ise en az 150 cm olmalıdır. Zeytin derin, geçirgen (saatte 20-100 mm su), aynı zamanda suyu tutabilen (%30-60) ve 7-8 pH’lı topraklarda iyi gelişmektedir. Tuzluluğa orta derecede dayanıklıdır. Kireç bakımından zeytin ağaçları geniş bir sınıra tolerans göstermektedir.

Zeytin genellikle fakir toprakların zengin bitkisi olarak bilinir. Hasat sonunda kış yağışlarının toprağa daha iyi işlemesi için sıra araları soklu pullukla 20-25 cm derinlikte işlenebilir. İlkbaharda kazayağı, diskaro, kombine tırmık gibi aletlerle yüzeysel sürüm yapılır. Yüzeysel toprak işlemenin amacı sulamadan sonra yüzeysel toprağın yapısını iyileştirmek ve yabancı ot kontrolünü sağlamaktır.

Zeytinin Gübrelenmesi Bir ağaca verilecek gübre miktarlarını belirlemek için toprak ve yaprak analizleri yaptırılmalıdır. Zeytin ağacı gelişme başlangıcı ve çiçeklenme dönemi olan Mart-Mayıs ayları ile çekirdek sertleşmesi dönemi olan Temmuz aylarında daha fazla bitki besin maddesine ihtiyaç duymaktadır. Zeytinliklerin Şubat-Mart aylarında ilkbahar yağışlarından önce gübrelenmesi gerekmektedir.

Zeytinlerde Ağaç Başına Verilecek NPK Miktarları (g) Ağacın yaşı N P2O5 K2O 1 45 2 85 60 3 155 105 4 210 135 5 Sulama durumu, ağaç gelişimi, yaprak analizi

Genç Zeytin Ağaçlarına Uygulanacak Gübre Miktarları g Gübre/Ağaç 1-3 yaşlı fidanlara 4-6 yaşlı ağaçlara Ürün vermeye başlayan ağaçlara Azotlu gübre (N) Fosforlu gübre (P2O5) Potasyumlu gübre (K2O) 100 200 250 400-500 500

Verim çağındaki zeytinlikler için gübreleme Ürün veren ağaçların gübrelenmesinde birkaç yöntem vardır. Bunlardan serpme yönteminde özellikle azotlu gübreler ağacın taç izdüşümüne serpilir ve toprak ile hafifçe karıştırılır. Halka şeklindeki hendek yönteminde fosforlu ve potasyumlu gübreler ağacın taç izdüşümü çevresinde 20-25 cm derinlik ve 40 cm genişlikte açılan hendeklere eşit olarak uygulanır ve üzeri toprak ile kapatılır.

Ürüne Yatmış Zeytin Ağaçlarına Uygulanacak Gübre Miktarları g Gübre/Ağaç Küçük ağaç (< 25 kg ürün) Orta boy ağaç (25-50 kg ürün) Büyük ağaç (> 50 kg ürün) Azotlu gübre (N) Fosforlu gübre (P2O5) Potasyumlu güb. (K2O) 600-700 500-700 700-800 750-1050 800-1000 100-1250

Zeytin ağaçları koşullara bağlı olarak topraktan en fazla azot ve potasyum kaldırmaktadır. Zeytinin gübrelenmesinde kullanılan besin elementlerinin (N:P2O5:K2O) oranı 6:2.2:11 şeklindedir. Topraktan azota göre 1.4 kat ve fosfora göre de 5.7 kat daha fazla potasyum kaldırılmaktadır. Bu sonuçlar zeytin yetiştiriciliğinde kaliteli ve bol ürün için potasyumun önemini açıkça ortaya koymaktadır. Zeytinliklerin gübrelenmesinde organik gübrelerden faydalanılmaktadır. Bu gruba giren gübrelerin başında ahır gübresi, yeşil gübreler, çöp gübresi ve kompost gelmektedir.

Azot Noksanlığında yaprak rengi açılır. Sürgünler alttan başlayarak çıplaklaşır. Dallar kurur. Çiçeklenme ve meyve gelişmesi yavaşlar. Oluşan meyveler dökülür. Tanede et/çekirdek oranı düşer. Gövde kalınlaşamaz ve dallanma durur. Azot fazlalığı ise vejetatif gelişmeyi hızlandırarak çiçeklenme ve meyve oluşumunu geciktirir ve azaltır. Hastalık, zararlı ve soğuklara karşı dayanıklılık azalır.

Zeytinin gübrelenmesinde en fazla kullanılan kimyasal gübreler azotlu, fosforlu ve potasyumlu gübrelerdir. Azotlu gübreler ağacın gelişmesini ve ürün miktarını olumlu yönde etkilemektedir. Fazla azot ağaçları daha çok obur yaparak ürün azalmasına yol açar. Fazla azot ağacın kuraklığa, soğuğa, hastalık ve zararlılara karşı dayanıklılığını da azaltmaktadır.

Fosfor Noksanlığında gelişme zayıflar. Organlar küçülür. Boğum araları kısalır. Bakır rengi görülür. Kök gelişimi zayıflar. Çiçeklenme ve meyve gelişmesi yavaşlar ve soğuklara dayanıklılık azalır.

Kalsiyum Bitkilerde protein sentezi Proteinler ile karbonhidratların hareketi Organik asitlerin nötralleştirilmesi Hücre orta lamellerinin oluşumu N alımının kolaylaştırılması ve kök sistemlerinin geliştirilmesi gibi fonksiyonları vardır. Noksanlığında Genç yaprak ve sürgünlerde sararma Kırılma ve kuruma Kök sisteminde önemli gerilemeler görülmektedir.

Magnezyum Klorofilin bünyesinde yer alması sebebiyle önemli bir elementtir. Noksanlığında Yaşlı yapraklarda damarlar arasında kloroz görülür. Kışın yapraklar dökülür Fazla K uygulamalarında Mg alınımı yavaşlayacağından eksiklik semptomları ortaya çıkar.

Mikro besin elementleri: Zeytin B dışındaki mikro besin elementlerinin azlığı ve fazlalığına karşı aşırı hassasiyet göstermeyen bir bitkidir. Bor noksanlığında Sürgün ve yaprak uçlarından başlayan sararma Gövdede şerit halinde kabuk soyulması görülür Vejetatif ve jeneratif gelişmeler tümüyle olumsuz etkilenir. Yapraklarda B için kritik sınır 10 ppm’dir.

Zeytin ağaçlarında en fazla demir ve bor noksanlığına rastlanmaktadır. Demir noksanlığında genç sürgünlerin yapraklarında sarılık meydana gelir. Yaprak damarları yeşil olduğu halde damarlar arası sararır.

Zeytinin Sulanması Zeytin üretim alanlarımızın %75’i kır ve kır-taban gibi meyilli alanlarda olup %90’ı kuru şartlarda bulunmaktadır. Zeytinde verimi etkileyen önemli hususlardan biri de topraktaki mevcut rutubetin muhafazasıdır. Bunun için alınacak tedbirler şunlardır; Meyilli arazilerde toprağın daha fazla su tutmasını sağlamak ve erozyonu önlemek için uygun tipte teraslar yapmak.

Zeytinin Sulanması Toprak nemini korumak üzere toprak işleme ve yabancı ot mücadelesine önem vermek. Sulamaya en çok ihtiyaç duyulan dönem çiçeklenme sonu ile meyvede renk dönüşümü aşamaları arasındaki dönemdir ve bu dönemde sulamalar yapılmalıdır. Zeytin yılda 650-700 mm yağış ister. Daha az yağışlı veya yağış dağılımının dengesiz olduğu yörelerde su muhafazasına önem verilmelidir. Diğer taraftan teraslama tedbirleri de toprakta suyu tutmaktadır. Bunlar suyun hızla akışını önleyerek toprağa sızmasını sağlarlar.

Teraslar sel sularının neden olacağı toprak erozyonunu önlerler ve suyun toprakta tutulmasına yardım ederler. Teraslar veya sulama kanalları ile yağış ve sel suları toprağa sızdırılır. Yaz sulaması yapılamayan yerlerde kış sulaması toprakta daha fazla su depolayacağından faydalı olmaktadır. Zeytin suya en fazla çiçeklenme-tane tutma dönemi (Haziran) ile çekirdeğin sertleşmeye başladığı dönemde (Ağustos-Eylül) ihtiyaç duyar.

Ülkemizde daha çok tava ve karık usulü sulama yaygındır. Ağaç diplerine taç izdüşümünü dolayısıyla kök bölgesini kaplayacak şekilde geniş tava veya çanaklar açılır. Genellikle gövdeden 1.5-2 m uzaklıkta ve 20 cm yükseklikte yapılan sırtla çanak oluşturulur. Karık yöntemi sulamada ağaç sıraları kenarlarına pullukla birkaç çizi açılır. Suyun akabilmesi için karıklar %2-3 eğimli olmalıdır. Kural olarak karık yöntemi %2.5-4 eğimli arazilerde uygundur. Karıklar gövdeye yakın açılmamalıdır. Çünkü suyu emecek ince kökler dış kısımdadır. Yağmurlama veya damla sulama yöntemlerinde ilk yatırım masrafları yüksek olduğundan zeytinliklerde söz konusu yöntemler pek kullanılmamaktadır.

TEŞEKKÜR EDERİM