NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ HUKUKA GİRİŞ Kanunların Zaman Bakımından Uygulanması NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu ubyo.nisantasi.edu.tr

Kanunların Zaman Bakımından Uygulanması Zaman bakımından uygulanma altında ele alacağımız konular, hukukun yazılı kaynakları başlığı altında incelediğimiz hukuk kurallarıyla ilgilidir. Hatırlanacağı üzere yazılı hukuk kuralları hukuk sisteminin yetkilendirdiği organlar tarafından yaratılırlar. Resmi Gazete’de yayımlanması zorunlu olmayan yönetmelikler dışında bu kuralların hepsi Resmi Gazete’de yayımlanmakla hukuk evreninde varlık kazanmış olurlar. Bununla birlikte bir hukuk kuralının yayımlanmış olması, kendiliğinden uygulanabilir olması sonucunu doğurmaz. Yürürlük adı verilen ve varlık kazanmış bir hukuk kuralının zaman açısından uygulanabilir olduğunu gösteren bazı koşulların da yerine gelmiş olması gerekir. Bunun yanında hukuk kuralları sonsuza kadar yürürlükte kalmazlar. Kuralı yaratan makam bu kurallarda değişiklik yapabilir yahut kuralları tamamen yürürlükten kaldırabilir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Kanunların Zaman Bakımından Uygulanması Yürürlüğe Girme Kanunların yürürlüğe girip girmediğinin belirlenmesi için, kanunun kendi içerisinde yürürlüğe giriş tarihiyle ilgili bir hüküm içerip içermediğine bakılır. Kanunlar genellikle bu yönde bir hüküm içerir. Söz konusu hüküm, ya kanunun Resmî Gazete’de yayımlanmasıyla birlikte yürürlüğe gireceğini söyler, ki bu durumda Resmî Gazete’de yayımlandığı andan itibaren yürürlüğe girerek sonuç doğurmaya başlar, yahut da daha ileri bir tarih yürürlük tarihi olarak belirlenir. Resmî Gazete’de yayımlanan ancak yürürlük tarihinin daha ileri bir tarih olarak belirlendiği kanun sonuç doğurmaya bu tarihten itibaren başlayacaktır. Böyle bir düzenleme yapılmasındaki amaç, genellikle, yeni bir düzenlemeyle karşılaşacak ilgililerin kendilerini hazırlamalarıdır. Söz gelimi, gıda maddeleri üretimi yapan fabrika ve imalathanelerin bünyelerinde gıda mühendisi istihdam etmesini gerektiren ve ihlal durumunda para cezası veya kapatma cezası veren bir düzenleme söz konusu olduğunda, ilgililerin hazırlıklarını yapmaları için kanunun yürürlük tarihi yayımlanmasından belli bir süre sonrası olarak belirlenir. Kanunun yürürlük tarihiyle ilgili herhangi bir hüküm içermemesi de mümkündür. Bu durumda kanunun yürürlük tarihi, yayımdan itibaren 45 gün sonrasıdır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Kanunların Zaman Bakımından Uygulanması Tüzüklerin Resmî Gazete’de yayımlanmalarının zorunlu olduğunu belirtmiştik. Tüzüklerin yürürlüğe girmesi, kanunlarla aynı düzene tâbidir. Dolayısıyla tüzük metninde yürürlük tarihi belirtilmemişse, Resmi Gazete’de yayımlandıktan 45 gün sonra yürürlüğe girerler. Resmî Gazete’de yayımlanması zorunlu olan yönetmelikler yayımlarıyla birlikte, diğer yönetmelikler ise duyurulmalarıyla birlikte yürürlüğe girer. Yürürlükten Kalkma Yürürlükten kalkma konusunda ilk olarak belirtilmesi gereken nokta, kural olarak yürürlükten kaldırma yetkisine sahip olan makamın, o hukuk kuralını yaratan makam olduğudur. Aynı şekilde, bir hukuk kuralı, aynı türden hukuk kuralı ile değiştirilir veya kaldırılır. Dolayısıyla bir kanun, ancak bir kanun ile değiştirilecek veya Genellilik kanunlarda “yürürlük” başlığı taşıyan bir madde yer alır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Kanunların Zaman Bakımından Uygulanması Hukuk kuralları, yürürlüğe girmelerinden önce meydana gelen olaylara uygulanmaz. kaldırılacak, yönetmelik de yine bir yönetmelik ile değiştirilecek veya yönetmeliği çıkaran makam tarafından yürürlükten kaldırılacaktır. Yürürlükten Kaldırma (İlga) Bir hukuk kuralının, o kuralı daha önceden yaratmış makam veya organ tarafından yürürlükten kaldırılmasına ilga adı verilir. Yürürlükten kaldırılmış hukuk kuralı ise, mülga kanun, mülga tüzük vb.dir. Ilga, açıkça yapılabileceği gibi üstü örtülü şekilde de gerçekleştirilebilir. Açıkça yapıldığı durumlarda (sarih ilga), kuralı çıkaran organ veya makam, aynı türden bir işlemle söz konusu kuralı kaldırdığını açıkça dile getirir. Söz gelimi bir kanunun ilgası söz konusu ise TBMM bir kanun çıkartmak suretiyle, kaldırılan kanunu açıkça belirterek yürürlükten kaldırıldığını ifade eder. Yukarıdaki açıklamamızı tekrarlayacak olursak, bir kanunun tüzük veya yönetmelikle yürürlükten kaldırılması mümkün değildir. Tüzükler ve yönetmelikler de kendilerini yapan/yaratan/çıkaran organ veya makamların yürürlükten kaldırma kararlarıyla yürürlükten kalkarlar. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Kanunların Zaman Bakımından Uygulanması Yürürlükten kaldırma bazı durumlarda üstü örtülü/örtük (zımni) bir şekilde yapılır. Bir konuyu belli bir şekilde düzenleyen kanun yürürlükte iken, aynı konuyu farklı bir şekilde düzenleyen yeni bir kanun çıkarıldığında, hukuk kurallarının çatışması başlığı altında göreceğimiz ilkeler çerçevesinde yeni tarihli kanunun uygulanacağı kabul edilir. Böylece eski tarihli kanunun uygulama olanağı kalmadığından, bu kanun ilga edilmiş olmakla aynı sonuçları doğurur. Ne var ki bu ilga, açık (sarih) değil örtük (zımnî) bir ilgadır. İptal Kararları Hukuk kurallarının, normlar hiyerarşisindeki üstün normlara uygun olması gerektiğini belirtmiştik. Bu gerekliliğin yerine gelmesi, kuralların yargısal denetimini yapan organlar tarafından sağlanır. Kanunların ve KHK’ların Anayasa’ya uygunluğu Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenir. Mahkeme bir aykırılık tespit ettiği takdirde iptal kararı verir. İptal kararının sonuçları, söz gelimi kanunun Meclis tarafından yürürlükten kaldırılmasıyla aynıdır. Aynı şey tüzükler ve yönetmelikler için de geçerlidir. Tüzükler ile bazı yönetmelikler Danıştay, diğer yönetmelikler ise idare mahkemeleri tarafından denetlenir. Kanunlara aykırılık tespit edildiği takdirde tüzük ve yönetmelikler iptal edilir ve böylece yürürlükten kalkmış olurlar. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © kaynaklar Ekin yayıncılık 2016 basımı Kemal Gözler Hukuka Giriş NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©