MALİYET VE YÖNETİM MUHASEBESİ

ÜRETİM İŞLETMELERİ Endüstri (sanayi) işletmeleri mamul üreten işletmeler olup, üretim işletmeleridir. Endüstri; ilkel maddeleri, hammaddeleri, yarı mamulleri çeşitli üretim araçları yardımıyla kullanılabilir mamuller biçimine getirmektir. Üretim işletmeleri; alımını yaptıkları materyali, kimyasal veya mekanik yöntemlerle değişikliğe uğratarak yapılanın pazarlamasını yöneten kuruluşlardır. Prof. Dr. Metin Saban

Muhasebe Bilgi Sistemi ve Alt Sistemleri Prof. Dr. Metin Saban

MALİYET MUHASEBESİ SİSTEMİ Maliyet muhasebesi, üretimi yapılan ürün ve hizmetlerin maliyetini oluşturan, maliyet unsurlarını türleri, oluş yerleri ve ilgili oldukları ürün ve hizmet türleri bakımından belirlenmesine ve izlenmesine imkan sağlayan bir hesaplama ve kayıt sistemi olarak tanımlanabilir. Prof. Dr. Metin Saban

Maliyet Bilgilerinin Kullanım Alanları Prof. Dr. Metin Saban

MALİYET MUHASEBESİNİN AMAÇLARI Maliyet muhasebesinin amaçlarını: Mamul maliyetlerinin saptanması, Gider kontrolüne yardımcı olmak, Planlamaya yardımcı olmak, Karar almaya yardımcı olmak şeklinde sıralayabiliriz. Prof. Dr. Metin Saban

HARCAMA GİDER MALİYET KAVRAMLARI Maliyet ve gider arasında bir takım ilişkiler olmakla birlikte bu kavramlar eş anlamlı değildir. Bu nedenle söz konusu kavramlar tanımlanarak, aralarındaki ilişkilerin saptanması çalışmamız açısından da gerekli olmaktadır. Prof. Dr. Metin Saban

2.1. HARCAMA KAVRAMI Harcama, işletmelerin para ve benzeri araçlarla yaptıkları ödeme gerektiren olaylardır. Bir başka anlatım biçimiyle, bir varlığı elde etmek, bir hizmet sağlamak veya bir zararı önlemek amacıyla yapılan ödemeler, varlık transferleri ve borçlanmalar harcama kavramı ile tanımlanır. Harcama ile ödemenin aynı anda olması gerekmez, varlık ve hizmetlerin elde edilmesinde, borçlanma veya başka bir varlığın devri ile de harcama meydana gelir. Dolayısıyla harcama nakit ödemeyi de kapsayan bir olaydır. Prof. Dr. Metin Saban

2.2. MALİYET KAVRAMI Maliyet en geniş anlamıyla; belirli bir amaca ulaşmak için katlanılan fedakarlıkların parasal toplamı olarak tanımlanabilir. Muhasebede maliyeti hesaplanacak şeye maliyet objesi adı verilir. Maliyet objesi satın alınan bir mal veya hizmet, üretilen bir mamul veya hizmet, bir departman, bir proje, her hangi bir faaliyet olabilir. Maliyet sözcüğü tek başına anlamlı olmayıp, mutlaka amacı ifade eden bir maliyet objesi ile birlikte ifade edilmelidir. Prof. Dr. Metin Saban

faydası tükenmemiş maliyetler ve faydası tükenmiş maliyetler, olarak iki gruba ayırabiliriz. Faydası tükenmemiş maliyetler; işletmenin gelecekte gelir yaratmasına fayda sağlayacağı beklenen maliyetlerdir. Bu maliyetler gelecekte gelir sağlamak amacıyla tüketilerek faydaları tükenecektir. Örneğin; stoklar, maddi ve maddi olmayan duran varlıklar, peşin ödenmiş giderler gibi. Faydası tükenmiş maliyetler ise; artık bir varlığı temsil etmediklerinden, gelecek dönemin gelirlerinin elde edilmesine fayda sağlamayacak ve dönemin gelirlerinden indirilecek maliyetlerdir. Satılan mamul maliyeti, başarısız bir araştırma geliştirme maliyeti örnek olarak gösterilebilir. Prof. Dr. Metin Saban

2.3. GİDER KAVRAMI Giderler belirli bir dönemin gelirlerinin elde edilmesi için katlanılan fedakarlıkları ifade ederler. Dolayısıyla giderler; belirli bir dönemin gelirine uygulanan faydası tükenmiş maliyetlerdir. Gider; işletmenin faaliyetlerini ve varlığını sürdürebilmek için belli bir faaliyet döneminde gelir elde etmek için tükettiği mal ve hizmetlerin parasal tutarıdır. Yapılan tanım çerçevesinde gider öğelerini; işletmelerin faaliyetlerini ve varlığını sürdürmesiyle ilgilidir. belli bir faaliyet dönemine ilişkin olmalıdır. şeklinde sıralamamız olanaklıdır. Prof. Dr. Metin Saban

ZARAR KAVRAMI Zarar; işletme faaliyetlerini sürdürülmesi için gerekli olmayan veya normal ölçüleri aşan harcama veya tüketimler olarak ifade edilebilir. Stoklarda yer alan ilk madde ve malzemelerin su basması nedeniyle değerini yitirmesi veya üretimde normal sınırların üzerinde hammadde tüketiminin gerçekleşmesi zarara örnek olarak gösterilebilir. Zarar kavramının diğer anlamı da, belirli bir dönemin gelirlerinden giderler düşüldüğünde ortaya çıkan olumsuz farkı ifade eder. Prof. Dr. Metin Saban

GİDERLERİN SINIFLANDIRILMASI Giderlerin sınıflandırılmasında; Üretim maliyetlerinin hızlı, kolay ve sağlıklı bir biçimde hesaplanabilmesini, Etkin bir gider kontrolüne olanak vermesini, Planlama ve karar verme açısından işletme yönetiminin gereksinimlerinin karşılanması göz önünde bulundurulmalıdır. Prof. Dr. Metin Saban

GİDERLERİN ÇEŞİTLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI 0. İlkmadde ve Malzeme Giderleri 1. İşçi Ücret ve Giderleri 2. Memur Ücret ve Giderleri 3. Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler 4. Çeşitli Giderler 5. Vergi, Resim ve Harçlar 6. Amortisman ve Tükenme Payları 7. Finansman Giderleri Prof. Dr. Metin Saban

GİDERLERİN ÇEŞİTLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI 0. İlk Madde ve Malzeme Giderleri: İşletme faaliyetlerinin yürütülmesinde veya üretim yapılabilmesi amacıyla tüketilen her türlü madde ve malzemeler ile üretimle ilgili olarak dışarıya yaptırılan işleri içerir. 1. İşçi Ücret ve Giderleri: İşletme faaliyetlerini yürütmek, üretim ve diğer hizmetleri gerçekleştirmek amacıyla İş Yasası'na göre çalıştırılan işçiler için tahakkuk ettirilen her türlü tutarı içerir. 2. Memur Ücret ve Giderleri: İşletme faaliyetlerini yürütmek, üretim ve diğer hizmetleri gerçekleştirmek amacıyla çalıştırılan maaşlı personel için tahakkuk ettirilen her türlü tutarları içerir. 3. Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler: İşletme faaliyetlerini yürütebilmek amacıyla işletme dışındaki kuruluşlardan sağla-nan (elektrik, su, gaz, bakım-onarım vb.) fayda ve hizmetler için yapılan giderleri içerir. Prof. Dr. Metin Saban

GİDERLERİN ÇEŞİTLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI 4 GİDERLERİN ÇEŞİTLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI 4. Çeşitli Giderler: Bu gider grubu yolluk, sigorta, icra, noter ve mesleki örgütlere ödenen aidatlar gibi yukarıdaki gruplar içinde yer almayan giderleri içerir. 5. Vergi, Resim ve Harçlar: Yürürlükteki yasalar gereğince tahakkuk ettirilen gider niteliğindeki vergi, resim ve harçları içerir. 6. Amortisman ve Tükenme Payları: Maddi veya maddi olmayan duran varlıklar ile özel tükenmeye tabi varlık için ayrılan amortisman giderleri ile tükenme paylarını içerir. 7. Finansman Giderleri: İşletmenin yabancı kaynak kullanımı nedeniyle ortaya çıkan faiz, komisyon vb. banka giderlerini içerir. Prof. Dr. Metin Saban

GİDERLERİN İŞLETME İŞLEVLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI Satın Alma Giderleri Üretim Giderleri Araştırma ve Geliştirme Giderleri Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri Genel Yönetim Giderleri Finansman Giderleri Prof. Dr. Metin Saban

GİDERLERİN İŞLETME İŞLEVLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI 1. Satın Alma Giderleri: İşletme faaliyetlerinde kullanılmak veya satılmak üzere satın alınan mal ve hizmetlerin alımı için yapılan giderleri içerir 2. Üretim Giderleri: Üretim amacıyla ambardan çekilen ilk madde ve malzeme, üretimde kullanılan iş gücüne ilişkin işçilik giderleri ile genel üretim giderlerini içerir. 3. Araştırma ve Geliştirme Giderleri: Üretimine devam edilen mamulleri maliyetini düşürmek, satışları arttırmak, yeni mamullerin geliştirilmesini sağlamak, yeni üretim yöntemlerini araştırmak vb. amaçlarla yapılan giderlerden oluşur. Prof. Dr. Metin Saban

GİDERLERİN İŞLETME İŞLEVLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI 4. Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri: Üretilen mamullerin ambara verildiği andan, alıcılara teslim edilinceye kadar yapılan giderleri içerir. Reklam giderleri, depo ve satış personeli ücretleri bu tür giderlere örnek olarak gösterilebilir. 5. Genel Yönetim Giderleri: İşletmenin amaçlarına uygun bir şekilde yönetilebilmesi için yapılan ve yönetim fonksiyonuyla ilgili giderleri içerir. İşletme üst yöneticilerin ücretleri, genel idare işlerinde kullanılan demirbaşların amortisman giderleri vb. örnek olarak verilebilir. 6. Finansman Giderleri: İşletmenin finansman fonksiyonuna bağlı olarak ortaya çıkan giderlerdir. Bir başka anlatım biçimiyle, yabancı kaynak kullanımı nedeniyle ortaya çıkan faiz, komisyon vb. giderlerdir. Prof. Dr. Metin Saban

GİDERLERİN MAMULLERE YÜKLENMESİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI 1. Direkt Giderler; Mamul maliyetine doğrudan doğruya yüklenebilen giderlere direkt giderler denir. 2. Endirekt Giderler; Mamul maliyetlerine doğrudan doğruya yüklenemeyip, bir takım dağıtım ölçütleri yardımıyla yüklenebilen giderlerdir. Söz konusu giderleri de nitelikleri açısından iki gruba ayırma olanağı vardır. Bunlar; Yapıldıkları yer bakımından endirekt sayılan giderler, Nitelikleri veya kavranmalarındaki teknik güçlükler dolayısıyla endirekt sayılan giderlerdir. Prof. Dr. Metin Saban

GİDERLERİN ÜRETİM HACMİYLE OLAN İLİŞKİSİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI Üretim veya çalışma (faaliyet) hacminde meydana gelen değişme karşısında giderlerin göstermiş olduğu davranışa maliyet (gider) davranışı adı verilir. Üretim, satış ve diğer çalışma hacimleriyle ilişkisi yönünden giderler temel olarak; Sabit giderler, Değişken giderler, Yarı değişken giderler, Yarı sabit giderler şeklinde sınıflandırılır. Prof. Dr. Metin Saban

GİDERLERİN ÜRETİM HACMİYLE OLAN İLİŞKİSİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI Sabit Giderler; Belli bir faaliyet dönemi içinde üretim hacminde meydana gelecek değişmeden etkilenmeyen, toplam tutarı değişmeyen giderlerdir. Sabit giderler genellikle yapısal giderler ve programlanmış giderler olarak iki şekilde karşımıza çıkar. Yapısal giderler; işletmelerin faaliyetlerini sürdürebilmesi için gerekli olan ve işletme yöneticilerinin kısa dönem de alacakları kararlardan etkilenmeyen giderlerdir. Programlanmış giderler; belli bir faaliyet dönemi için harcanacak tutarları üst kademe yöneticileri tarafından saptanabilen giderlerdir. Prof. Dr. Metin Saban

Örnek; X üretim işletmesinde 10 Örnek; X üretim işletmesinde 10.000 birim üretim kapasitesi olan bir makinenin yıllık amortisman gideri 100.000.-TL'dır. Amortisman giderlerinin farklı üretim hacimlerinde toplam ve üretim birimi başına düşen tutarları aşağıdaki gibidir. Üretim Miktarı Toplam Sabit Gider Birim Sabit Gider 1.000 100.000.- 100.- 2.000 50.- 3.000 33.- 4.000 25.- 5.000 20.- 6.000 17.- 7.000 14.- 8.000 13.- 9.000 11.- 10.000 10.- Prof. Dr. Metin Saban

Toplam Sabit Giderler Prof. Dr. Metin Saban

Birim Başına Sabit Giderler Prof. Dr. Metin Saban

GİDERLERİN ÜRETİM HACMİYLE OLAN İLİŞKİSİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI 2. Değişken Giderler; Üretim hacminde meydana gelen değişme karşısında toplam tutarı aynı yönde değişme gösteren giderlere değişken giderler denir. Değişken giderler üretim hacmiyle doğrudan doğruya ilişkili ve aynı oranda değişme gösterirler. Toplam Değişken Gider = Değişme Oranı * Üretim Hacmi Prof. Dr. Metin Saban

Toplam Değişken Gider = 20.-TL/birim *5.000 birim = 100.000.-TL Örnek; bir üretim işletmesinde.üretilen her birim mamul için 2 kg direkt ilkmadde tüketildiğini ve ilkmaddenin kg fiyatının da 10.-TL/kg olduğunu varsayalım. Bu durumda bir birim mamul için gerekli direkt ilk madde ve malzeme gideri 2 kg x 10.-TL= 20.-TL/birim olacaktır.. Örneğin 5.000 birim üretim için toplam değişken gider; Toplam Değişken Gider = 20.-TL/birim *5.000 birim = 100.000.-TL Üretim Miktarı Birim Değişken Gider Toplam Değişken Gider 1.000 20.- 20.000.- 2.000 40.000.- 3.000 60.000.- 4.000 80.000.- 5.000 100.000.- 6.000 120.000.- 7.000 140.000.- 8.000 160.000.- 9.000 180.000.- 10.000 200.000.- Prof. Dr. Metin Saban

Toplam Değişken Giderler Prof. Dr. Metin Saban

Bununla birlikte değişken giderler her zaman üretim hacmiyle doğru orantılı olarak değişmezler. İşletmelerde üretim hacminin artması sonucu ölçek ekonomisinin sağladığı tasarruflar ve artan verimlilik nedeniyle başlangıçta değişken giderlerde azalan bir oranda artış görülür. Örneğin; üretim hacminin artmasıyla azalan işçilik giderleri veya büyük partiler halinde yapılan malzeme satın alımları sonucu elde edilen indirimler nedeniyle azalan malzeme gideri gibi. Belirli bir üretim düzeyinden itibaren giderlerde düzenli bir artış görülür. Prof. Dr. Metin Saban

GİDERLERİN ÜRETİM HACMİYLE OLAN İLİŞKİSİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI 3. Yarı Değişken Giderler; üretim hacmi sıfır olsa bile varlığını koruyan sabit kısım ve üretim hacmiyle aynı yönde değişen değişken kısımdan oluşan giderlere yarı değişken gider adı verilir. Bu tür giderler; ne tam anlamı ile değişken, ne de tam anlamı ile sabit gider niteliğindedir. Toplam Yarı Değişken Gider = Değişken Kısım + Sabit Kısım Toplam Yarı Değişken Gider = (Değişme Oranı * Üretim Hacmi)+ Sabit Kısım Prof. Dr. Metin Saban

Toplam Yarı Değişken Gider = (5.-TL/GB * 10GB)+ 100.-TL Örnek; işletmenin internet tarifesi 50GB için 100 TL, kota aşımından sonra her 1 GB 5TL şeklindedir. İşletme içinde bulunulan ayda 60GB internet kullanmıştır. Toplam Yarı Değişken Gider = (5.-TL/GB * 10GB)+ 100.-TL = 50 -TL + 100 -TL= 150 -TL Prof. Dr. Metin Saban

GİDERLERİN ÜRETİM HACMİYLE OLAN İLİŞKİSİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI 4. Yarı Sabit Giderler; Belirli bir faaliyet aralığında sabit, bu faaliyet aralığı aşıldığında basamaksal artış gösteren giderlerdir. Bu giderler basamak aralıkların genişliğine göre geniş basamaklı ve dar basamaklı sabit giderler olarak ikiye ayrılmaktadır. A- Geniş Basamaklı Sabit Giderler: Belli bir geniş üretim hacmi aralığında sabit olan ancak bu üretim hacmi aşıldığında basamaksal artış gösteren giderlerdir. B- Dar Basamaklı Sabit Giderler; Dar basamaklı sabit giderler dar bir faaliyet aralığında sabit kalan, ancak bu aralıkların aşılması durumunda basamaksal bir sıçrama gösteren giderlerdir. Prof. Dr. Metin Saban

Örneğin her bir vardiyada 4 Örneğin her bir vardiyada 4.000 birim üretim yapılabildiğini ve her bir vardiya için bir vardiya amiri gereksinimi olduğunu ve her bir vardiya amiri ücretinin de 50.000.-TL'sı olduğunu varsayalım. Prof. Dr. Metin Saban

Dar Basamaklı Sabit Giderler Örnek işletmemizde her 1.000 birimlik üretim için bir kalite kontrol elemanına ihtiyaç duyulmaktadır, kalite kontrol elemanlarının her birisine 5.000.-TL ücret ödenmektedir. Üretim Miktarı Eleman Sayısı Toplam Ücret Gideri Birim Başına Gider 0-1.000 1 5.000.- 5.- 1001-2.000 2 10.000.- 2001-3.000 3 15.000.- 3001-4.000 4 20.000.- 4001-5.000 5 25.000.- 5001-6.000 6 30.000.- 6001-7.000 7 35.000.- 7001-8.000 8 40.000.- 8001-9.000 9 45.000.- 9001-10.000 10 50.000.- 10.001-11.000 11 55.000.- 11.000-12.000 12 60.000.- Prof. Dr. Metin Saban

Geçerli faaliyet bölgesi Toplam Dar Basamaklı Sabit Gider = Değişme Oranı * Üretim Hacmi Geçerli faaliyet bölgesi Prof. Dr. Metin Saban

MALİYET HESAPLAMA SİSTEMLERİ Maliyet muhasebesi temelde gider dağıtım sistemi olup, asıl amacı üretim için katlanılan fedakarlıkların gider yerlerine dağıtımı ve gider yerlerinde işlem gören mamullere bu giderleri yükleyerek mamullerin birim ve toplam maliyetini saptamaktır. Bu nedenle üretim işletmeleri mamullerin birim maliyetlerini hesaplarken çeşitli maliyet sistemlerinden yararlanmak zorundadır. Ancak üretim işletmelerinde maliyet sistemi işletmenin; içinde bulunduğu koşullara ve üst yöneticilerinin maliyet muhasebesinden beklentilerine göre oluşacağı tabidir. Prof. Dr. Metin Saban

Bu yaklaşımla maliyet sistemi, bilgi sağlama sistemi olarak anlaşılmalı ve bu amaç göz önünde bulundurularak oluşturulmalıdır. Bu nedenle maliyet sistemi, maliyet bilgilerinin gruplandırılması, kontrol edilmesi ve belirli faaliyetlerle ilişkilendirilmesi işlemlerini içerir. Dolayısıyla üretilen mamullerin üretim maliyetinin saptanması; işletmenin benimsediği maliyet sistemi doğrultusunda, çeşitli maliyet hesaplama yöntemlerinin birleşiminden oluşur. Maliyet muhasebesi kendisinden beklenen işlevi yerine getirebilmesi için oluşturulacak maliyet sistemi genel olarak birim maliyet hesaplama alt sistemi yapısı içinde; Stok hesaplarını Gider hesaplarını Gider yerleri hesaplarını Gider taşıyıcı hesaplarını Dağıtım anahtarlarını Dağıtım yöntemlerini içermesi gerekir. Prof. Dr. Metin Saban

gibi kriterler önem taşır. Gelişen ve büyüyen teknoloji ile işletme yönetiminin mamul maliyeti üzerindeki etkin kontrole sahip olma isteği, uygulanması arzulanan maliyet sistemini ön plana çıkarmaktadır. Bir başka anlatım biçimiyle, üretim işletmelerinin uygulayacakları maliyet sisteminin belirlenmesinde; üretim düzeni, maliyetlerin tarihsel veya geleceğe dönük olması, hangi maliyet unsurlarının yüklenmesi gibi kriterler önem taşır. Sözü edilen kriterler ışığında literatürde bir çok bilim adamı tarafından farklı maliyet sistemleri grubu oluşturulduğu görülür. Ancak, maliyet hesaplama sistemlerinin işletme faaliyetlerinin planlanmasında, denetlenmesinde ve gerektiğinde yeniden düzenlenmesinde işletme yöneticilerine gerekli bilgileri sağlayacak işlevleri yerine getirmesi gerekir. Bu bağlamda maliyet sistemleri; Prof. Dr. Metin Saban

MALİYET HESAPLAMA SİSTEMLERİ A. KAPSAMA GÖRE: Tam Maliyet Sistemi Değişken Maliyet Sistemi Normal Maliyet Sistemi İlk Maliyet Sistemi B. SAPTAMA ZAMANINA GÖRE: Fiili Maliyet Sistemi Tahmini Maliyet Sistemi Standart Maliyet Sistemi C. ÜRETİM BİÇİMİNE GÖRE: Sipariş Maliyet Sistemi Safha Maliyet Sistemi şeklinde sınıflandırılır. Prof. Dr. Metin Saban

Bu bağlamda örneğin bir maliyet sistemi; Üretim işletmeleri, değişik kriterleri baz alarak (yukarıda) gruplandırılmış olan maliyet sistemlerinin her birinden en az birini dikkate alarak maliyet hesaplama sistemini oluşturabilir. Bir başka anlatım biçimiyle, hiç bir üretim işletmesi mamul maliyetini tek bir ana grupta yer alan maliyet sistemine göre hesaplaması olanaklı değildir. Bu bağlamda örneğin bir maliyet sistemi; Tam Maliyet + Fiili Maliyet + Sipariş Maliyet Tam Maliyet + Fiili Maliyet + Safha Maliyet Değişken Maliyet + Fiili Maliyet + Sipariş Maliyet Değişken Maliyet + Standart Maliyet + Safha Maliyet şeklinde kurulabilir. Kuşkusuz bu birleşimleri daha da çoğaltmak olanaklıdır. Prof. Dr. Metin Saban

KAPSAMINA GÖRE MALİYET SİSTEMLERİ Tam Maliyet Sistemi: Tam maliyet sisteminde üretimle ilgili (direkt, endirekt, sabit, değişken olup olmamasına bakılmaksızın) tüm giderler mamul maliyetine yüklenir. Tam maliyet sisteminde üretim dışında kalan (genel yönetim, pazarlama, satış ve dağıtım ile finansman giderleri gibi) giderler mamul maliyetine yüklenmeyip doğrudan doğruya dönem gideri olarak kabul edilir. Prof. Dr. Metin Saban

Örnek: X üretim işletmesinde Eylül ayı faaliyet döneminde 8 Örnek: X üretim işletmesinde Eylül ayı faaliyet döneminde 8.000 adet mamulün üretildiğini ve söz konusu dönemde üretim giderlerinin aşağıda gösterildiği gibi oluştuğunu varsayalım. Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri 40.000.-TL Direkt İşçilik Giderleri 70.000.-TL Genel Üretim Giderleri 90.000.-TL Değişken Genel Üretim Giderleri 30.000.-TL Sabit Genel Üretim Giderleri 60.000.-TL TOPLAM ÜRETİM MALİYETİ 200.000.-TL Tam maliyet sisteminde üretim giderlerinin tamamı maliyetlere yüklendiğinden söz konusu üretim döneminde toplam üretim maliyeti 200.000.-TL, üretilen mamullerin birim maliyeti ise 200.000.-TL/8.000 Adet = 25.-TL/Adet olarak saptanacaktır. Prof. Dr. Metin Saban

KAPSAMINA GÖRE MALİYET SİSTEMLERİ 2. Değişken Maliyet Sistemi: Maliyetlerin, değişken giderler dikkate alınarak hesaplandığı bir sistemdir. Bir başka anlatım biçimiyle üretim maliyeti, direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve genel üretim giderlerinin değişken kısımlarından oluşur. Sabit genel üretim giderleri ise dönem gideri kabul edilir. Prof. Dr. Metin Saban

Değişken maliyet sistemine göre toplam ve birim mamul maliyetinin saptanmasını yukarıda vermiş olduğumuz sayısal veriler ışığında gösterelim. Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri   40.000.-TL Direkt İşçilik Giderleri 70.000.-TL Değişken Genel Üretim Giderleri 30.000.-TL TOPLAM ÜRETİM MALİYETİ 140.000.-TL Değişken maliyet sisteminde genel üretim giderlerinin sadece değişken kısmı maliyetlere yüklendiğinden söz konusu üretim döneminde toplam üretim maliyeti 140.000.-TL, üretilen mamullerin birim maliyeti ise 140.000.-TL/8.000 Adet= 17,50 TL/Adet olarak saplanacaktır. Prof. Dr. Metin Saban

KAPSAMINA GÖRE MALİYET SİSTEMLERİ 3. Normal Maliyet Sistemi: Normal maliyet sistemi, değişen genel üretim giderlerinin tamamının, sabit genel üretim giderlerinin ise kapasite kullanım oranına göre mamul maliyetine aktarıldığı bir sistemdir. Bir başka anlatım biçimiyle, bu sistemde üretim maliyeti; direkt ilkmadde ve malzeme, direkt işçilik, değişken genel üretim giderleri ile kapasite kullanım oranı dikkate alınarak saptanmış sabit genel üretim giderlerinden oluşur. Prof. Dr. Metin Saban

Yukarıdaki örneğimizde X üretim işletmesinin aylık üretim kapasitesinin 10.000 adet olduğunu varsayalım. Söz konusu üretim işletmesi 8.000 adet üretmekle Eylül ayında %80 kapasite ile çalıştığı görülür. Bu durumda sabit genel üretim giderlerinin %80'i mamul maliyetlerine eklenecek, kalan %20'si ise sonuç hesaplarına aktarılacaktır. Bu bilgiler ışığında Eylül ayında üretilen mamullerin toplam ve birim üretim maliyeti şöyle olacaktır. Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri 40.000.-TL Direkt İşçilik Giderleri 70.000.-TL Genel Üretim Giderleri 78.000.-TL Değişken Genel Üretim Giderleri 30.000.-TL Sabit Genel Üretim Giderleri %80 48.000.-TL TOPLAM ÜRETİM MALİYETİ 188.000.-TL Toplam üretim maliyeti 188.000.-TL ve üretilen mamullerin birim maliyeti ise 188.000.-TL/8.000 Adet = 23,50 TL/Adet olarak saptanacaktır. Prof. Dr. Metin Saban

KAPSAMINA GÖRE MALİYET SİSTEMLERİ 4. İlk Maliyet Sistemi (Asal, Direkt Maliyet): İlk maliyet sisteminde üretim maliyeti; direkt ilkmadde ve malzeme ve direkt işçilik giderlerinden oluşur. Genel üretim giderlerinin tamamının maliyet dışında bırakıldığı bir sistemdir. Bu sistem genel üretim giderlerinin üretim maliyeti içinde önemsiz bir tutar olması halinde uygulanması olanaklıdır. Prof. Dr. Metin Saban

Yukarıdaki örneğimizi bu sistemi dikkate alarak hesaplayacak olursak Eylül ayında üretilen mamullerin toplam ve birim üretim maliyeti şöyle olacaktır. Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri 40.000.-TL Direkt İşçilik Giderleri 70.000.-TL TOPLAM ÜRETİM MALİYETİ 110.000.-TL İlk maliyet sisteminde genel üretim giderleri dikkate alınmadığından söz konusu üretim döneminde toplam üretim maliyeti 110.000.-TL ve üretilen mamullerin birim maliyeti ise 110.000.-TL/8.000 Adet = 13,75 TL/Adet olarak saptanacaktır. Prof. Dr. Metin Saban

SAPTAMA ZAMANINA GÖRE MALİYET SİSTEMLERİ Fiili Maliyet Sistemi (Tarihi Maliyet Sistemi): Maliyetlerin üretimin tamamlanmasından sonra, gerçek verilere dayanılarak hesaplandığı bir sistemdir. Bu sistemde üretilen mamullere faaliyet dönemi içinde oluşan üretim giderleri yüklenir. Tahmini Maliyet Sistemi: Üretim maliyetinin geçmiş faaliyet dönemlerinin sonuçlarıyla gelecekteki olası değişiklikler dikkate alınarak, mamul maliyetinin ne olacağının tahmin edildiği sisteme tahmini maliyet sistemi adı verilir. Standart Maliyet Sistemi: Bilimsel tekniklere dayanılarak belli koşullarda olması gereken üretim maliyetinin saptandığı sistemdir. Standart maliyet sisteminin genel özelliği, üretim giderlerinin olması gereken tutarının saptanmasıyla, fiili sonuçların alınmasını beklemeden maliyetleme işleminin yapılması ve maliyet kontrolüne olanak sağlanmasıdır. Bir başka anlatım biçimiyle, standart maliyetlerle fiili maliyetler karşılaştırılarak, standarttan sapmalar belirlenir. Dolayısıyla söz konusu sapmaların analizi yapılarak düzeltici önlemlerin alınması olanaklı olur. Prof. Dr. Metin Saban

ÜRETİM BİÇİMİNE GÖRE MALİYET SİSTEMLERİ Sipariş Maliyeti Sistemi: Birbirinden farklı tür ve özellikte olan mamuller üreten işletmelerde sipariş maliyet sistemi uygulanır. Sipariş maliyeti sisteminde maliyetler; katlanılan fedakarlıkların zaman veya dönemlerine bakılmaksızın, belli bir mamul veya mamul grubu ile ilişkilendirilmesidir. 2. Safha Maliyet Sistemi: Safha maliyet sistemi, birbirine bağlı aşamalarda sürekli ve yığın üretimi yapan işletmelerde uygulanır. Safha maliyet sistemi temelde ortalama maliyet sistemidir. Bu sistemde üretim giderleri safhalar itibariyle toplanarak, üretilen mamul sayısına bölünmek suretiyle birim mamul maliyeti hesaplanır. Prof. Dr. Metin Saban