Yazı Sistemleri

STENOGRAFİ (Steno Alfabesi) Stenografi, çabuk yazma sistemi olarak tanımlanabilecek bir sistemdir. Söz konusu amaca ulaşabilmek için noktalama işaretleri ve kelimeler yerine semboller ve kısaltmalar kullanılır. Böylece çok daha hızlı yazmak ve kayıt tutmak mümkün olmaktadır. Stenografi tarihine bakıldığında ise, çok eski dönemlerden beri kullanılan bir sistem olduğu görülmektedir. Yunanca stenos ve graphein (dar ve yazmak) sözcükleri kullanılarak türetilmiş olan bir kelimedir. Cicero’nun azatlı kölesi Marcus Tullius Tiro tarafından bulunmuş olan Tiro işaretleri, eskiçağlara dayanan stenografi tarihinde tutarlı hale getirilmiş olan ilk sistem olarak bilinir. 2

M. Ö. 1. yüzyılda icat edilen ve 9 ya da 10 M.Ö.1. yüzyılda icat edilen ve 9 ya da 10. yüzyıla kadar kullanılan bu sistem, daha sonraki dönemde ortadan kalktı. Ama Ortaçağdaki yazıcılar da metni kısaltmak, yazımı kolaylaştırmak amacıyla bazı kısaltmalardan ve işaretlerden faydalanıyorlardı. Modern stenografinin doğuşu ise İngiltere’de gerçekleşti. Bunun en önemli nedeni parlamentonun kurulması ve orada yapılan konuşmaların kayda geçirilmesi zorunluluğu olarak gösterilebilir. Taylor tarafından Willis’in ilkelerinden faydalanılarak ve yalnızca ünsüz harfleri not etmek ilkesi eklenerek geliştirilen sistem, Fransa’da kullanılan stenografi sisteminin ve alfabesinin temelini oluşturdu. 3

Bu sistemde sıklıkla kullanılan sesleri, harfleri tanımlamak için bazı özel işaretler de yer alıyordu. İngiltere’de Isaac Pitman sisteminin de 1837 yılında ortaya çıkmasına yol açtı. Bu sistem günümüzde de en çok kullanılan stenografi sistemidir. Bu fonetik sistem, fonetik işaretlerin belli bir şekilde yazılması esasına dayanmaktadır. Alışılmış işaretlerin kullanıldığı sistemde, dilsel sıklık listesine, kullanım sıklığına göre düzenlenmiş olan çok sayıda işaret bulunur. Bu sisteme dayanan ve yazılmasını sağlayan makine ise stenografi makinesi adıyla kullanılmaya başlamıştır. Daktiloya benzeyen, stenograf ya da steno daktilosu olarak adlandırılan makine, tuşlarına basılarak kullanılmaktadır. Sessiz çalışıyor olması ve makineyi kullanmayı bilen kişilerin dakikada 250 kelime yazabiliyor olması, tercih edilmesinin önemli nedenlerindendir. Makinede toplam 22 harf bulunur. 4 sesli harf makinenin ortasında yer alırken, 4 çift sessiz harf solda, 5 çift sessiz harf sağ kısımda yer alır. Geriye kalan tuşlar ise noktalama işaretleri olarak kullanılır. Çift elle ve aynı anda birkaç tuşa, harfe basılarak yazılmaktadır. Bu nedenle yazım hızı oldukça yüksektir. 4

<RESİM> 5

<RESİM> 6

FONETİK ALFABE Fonetik Alfabe seslerin kağıt üzerinde gösterilebilmesi için oluşturulmuş standart alfabedir. Tüm dillerdeki konuşma seslerini bir örnek biçimde oluşturulmuş işaretler ve simgeler sistemidir. Dillerin doğru sesletilmesinisağlamak, tutarsız ve keyfi yazılımlarla çok sayıda yazı çevirimi sisteminin doğurduğu karışıklıkları önlemek amacıyla kurulmuş alfabedir. Bu alfabede Latin harfleri kullanılır. Bunun dışında Yunan alfabesi gibi başka alfabelerden de harf alınmıştır. Fonetik alfabenin bir diğer tanımı da, bir sözcük ya da sözcük grupları kodlanırken kullanılan alfabeler şeklindedir. Birçok uluslararası büyük firmalar kendilerine bir ad seçerken, bu alfabeyi dikkate alarak isim seçerler. Böylece Latince sözcük kökenli ülkelerde sesletim sorunu yaşanmaz. Fonetik alfabenin uluslararası karşılığının bir de Türkçe karşılığı vardır.

<RESİM> 8

<RESİM> 9

MORS ALFABESİ Mors alfabesi; telgrafla mesaj alıp vermek için harflerin, rakamların ve noktalama işaretlerinin yerine geçen, nokta ile kısa çizgilerden oluşan haberleşme sistemidir. Morse (mors) Alfabesi noktalarla çizgilerden ibarettir. Bu noktaların, çizgilerin yan yana dizilmesiyle alfabenin bütün harfleri elde edilir. Örneğin, bir nokta bir çizgi (.—) A demektir. Şöylece, bütün harfler, bütün noktalamalar için noktalardan, çizgilerden meydana gelen işaretler vardır. Telgrafı çekecek olan memur, «maniple» adı verilen bir anahtara ya uzun, ya da kısa olarak basar. Telgrafın alındığı yerde kâğıt bir şerit dönmekte, karşısında da bir kalem bulunmaktadır. Telgrafı çeken uzun basınca, kalem bu kâğıt üzerine çizgi, kısa basınca da nokta çizer. Böylece haber bir yerden başka bir yere iletilmiş olur.

Alfabeyi 1840’ta telgrafı icat eden ABD’li bilim adamı Samuel F. B Alfabeyi 1840’ta telgrafı icat eden ABD’li bilim adamı Samuel F. B. Morse ile asistanı Alfred Vail düzenlediler. Amerikan Mors kodu olarak bilinen bu alfabe, kullanışsız olduğundan Murray tarafından uluslararası bir Mors alfabesi geliştirildi. Sonunda 1851’de düzenlenen uluslararası bir toplantıda Mors alfabesi basitleştirildi ve C, O, R gibi yalnızca noktalardan oluşan harflerin arasına çizgiler konularak değiştirildi. Gelişen teknoloji karşısında haberleşmede giderek önemini yitiren telgrafın okunma anahtarı olan Mors alfabesi günümüzde daha çok gemilerin haberleşmesinde kullanılır.

<RESİM> 12

<RESİM> 13