İYİNİYET KURALI

İYİNİYET KURALI İyiniyet kavramı, bir olayı bilmek veya bilmemektir. İyiniyet, bir hakkın doğumuna engel olan bir durumun olayda varlığı veya hakkın doğumu için gerekli unsurlardan birinin olayda yokluğu konusunda kişideki mazur görülebilen bir bilgisizlik veya yanlış bilgi olarak tanımlanır.

İYİNİYET KURALI İyiniyet yolu ile bir hakkın kazanılması için, bir durum, bir hukuki ilişki hakkında kişinin yanlış bilgisinin veya bilgisizliğinin olması ve bu yanlış bilginin veya bilgisizliğin mazur görülebilir olması gerekir. Kanundan doğan bilme yükümlülüğü bakımından şu hususlar belirtilebilir: - İlanı gereken hususlar (iflasın ilanı gibi), - Aleni (açık) siciller (tapu sicili, ticaret sicili gibi). Yani ilan edilen veya aleni sicile kaydedilen hususların bilinmediği iddia edilemez.

İYİNİYET KURALI - Tam ehliyetsizlerle yapılan işlemlerde, işlemi yapanın tam ehliyetsizlik durumunu bildiği varsayılır. Böylece tam ehliyetsiz korunur. Sınırlı ehliyetsizler bakımından farklı bir ilke getirilmiştir. Vasinin onamadığı işlemlerde taraflardan her biri verdiğini geri isteyebilir.

İYİNİYET KURALI Bazen bilme olgusu kanundan çıkmaz. Ancak durumun gereği kişi bir hususu bilmediğini iddia edemiyor olabilir. Durumun gereği olan özeni göstermeyen kimse, iyiniyet iddiasında bulunamaz. Özen gösterilip gösterilmediğini tespitte, orta zekâlı, normal, makul bir kimsenin, benzer olaylarda göstereceği dikkat ve özen kıstas alınır. Kişinin özel durumları ani hastalık, zekâ eksikliği nazara alınmaz.

I. İYİNİYETİN KORUNMASI VE SINIRLARI İyiniyet sadece kanunun iyiniyete sonuç bağladığı durumlarda söz konusu olur. Kanunda iyiniyete bir sonuç bağlanmamış bulunan hallerde, kişinin iyiniyetli olması herhangi bir hüküm ifade etmez. İyiniyetli olduğunu belirten kişinin iyiniyetli olduğu kabul edilir. İyiniyetin bulunmadığını iddia edenin bunu ispatlaması istenir.

II. İYİNİYETLİ OLMAYA BAĞLANAN SONUÇLAR Kanunun iyiniyetin korunacağını belirttiği yerlerde, iyiniyet üç bakımdan korunur,

A. HUKUKİ SAKATLIĞIN SONUÇLARININ ORTADAN KALKMASI Hukuk kurallarına uyulmamış olması, kural olarak istenilen amacın doğmaması sonucunu yaratır. Ancak kanun koyucu, kişinin iyiniyetli olması halinde, bu kurala istisnalar getirmiş; doğmaması gereken bir hakkın doğmasını kabul etmiştir. Buna ilişkin örnekler verilebilir:

A. HUKUKİ SAKATLIĞIN SONUÇLARININ ORTADAN KALKMASI Sahibinin rızası dışında elinden çıkan para veya hamile senedi iyiniyetli olarak elde eden kişinin iyiniyeti korunur. Temsil yetkisi geri alınan kişiyle işlem yapan iyiniyetli üçüncü kişi korunur (işlem geçerli olur). Alacağın temlikinden (devrinden) haberdar olmayan iyiniyetli borçlu, eski alacaklıya ödeme yaparsa borçtan kurtulur. İkinci evlenme batıldır. Ancak bu aşamada ilk evlilik sona ererse ve ikinci eş iyiniyetliyse ikinci evlilik geçerli olur.

B. HUKUKİ SAKATLIĞIN SONUÇLARININ HAFİFLEMESİ İyi niyet, bazı hallerde hukuki sakatlığa bağlı sonuçları ortadan kaldırmaz; fakat bunların hukuki sonuçlarını hafifletir. Tam ehliyetli olmayan bir kimseden bir mal satın alınmışsa, kural olarak satın alanın iyiniyeti korunmaz. İyiniyetli kişi, aldığı malı iade ile yükümlüdür; fakat malın elinde bulunduğu süre içindeki elde ettiği semereleri tazmin (gidermek) zorunda değildir. Çalıntı taşınır bir malı, pazarda müzayede gibi bir yerden satın alan iyiniyetli kişi, satın almak için ödediği bedel kendisine verilmeden taşınırı iade zorunda değildir.

C. İYİNİYETİN HAKKI GENİŞLETMESİ Bazı durumlarda, iyiniyetli kişi hukuki durumda lehine değişiklik yapılmasını isteyebilir. Örneğin bir kimse iyiniyetli olarak başkasının arazisine bina yapar ve binanın değeri arsanın değerinden fazla olursa arsanın mülkiyetinin kendisine geçirilmesini isteyebilir.

D. ZAMANAŞIMINA BAĞLI OLARAK İYİNİYETLE HAK KAZANILMASI Kanun koyucu, bir kimsenin iyiniyetli olmasının belli bir süre devam etmesi halinde, zamanaşımı yoluyla bir hakkın kazanılabileceğini öngörmüştür. Bir kimsenin rızası dışında elinden çıkan şeyleri (çalınma, zorla alınma, bulunma gibi) kazanan kimsenin iyiniyeti, kural olarak korunmamıştır. Taşınırın maliki 5 yıl içinde taşınır davası (istihkak davası) açarak malını geri alabilir. Ancak, bir kimse 5 yıl süre ile davasız (çekişmesiz) ve aralıksız (fasılasız) ve iyiniyetle, yani bu mala malik olduğu inancı ile malı kullanmışsa, bu sürenin sonunda malın sahibi olur.

D. ZAMANAŞIMINA BAĞLI OLARAK İYİNİYETLE HAK KAZANILMASI Bir kimse, bir taşınmazı iyiniyetle, fakat devre yetkili olmayan bir kimseden satın almışsa, bu taşınmazın mülkiyetini kazanamaz. Ancak iyiniyetli olan kimse, 10 sene süre ile davasız ve aralıksız bu malı elinde bulundurmuşsa, 10 yılın sonunda taşınmazın mülkiyetini zamanaşımı yolu ile kazanır.

III. İYİNİYETİN ARANDIĞI ZAMAN İyiniyetin korunabilmesi için, iyiniyeti aranan kişinin belirli bir zamanda iyiniyetli olmasıdır. İyiniyet ya belli bir anda veya belli bir süre içinde aranır. İyiniyet bir hakkın kazanılmasını veya hukuki sakatlığın sonuçlarının hafifletilmesini sağlıyorsa, hakkın kazanıldığı veya yükümlülüğün ortadan kalktığı anda bulunması gerekir. İyiniyet zamanın geçmesine bağlı olarak hak kazanılmasını sağlıyorsa, bu süre içinde bulunması gerekir.

III. İYİNİYETİN ARANDIĞI ZAMAN Taşınırlar için beş yıllık sürenin tamamında, taşınmazlar için on yıllık sürenin tamamında iyiniyetli olmak gerekir. Süre dolmadan iyi niyet ortadan kalkarsa, hak kazanılması mümkün olmaz.

İYİNİYETİN İSPATI Kanunun iyiniyete sonuç bağladığı durumlarda asıl olan iyiniyetin varlığı olup, aksini iddia eden iddiasını ispat etmekle yükümlüdür. Buna iyiniyet karinesi denir. Temsil yoluyla yapılan işlemler bakımından hem temsilcinin hem de temsil olunanın iyiniyetli olması aranır. Tüzel kişiler bakımından organlarının iyiniyetli olması aranır. Organları oluşturan kişilerden birinin dahi iyiniyetli olmadığının ispatlanması, iyiniyet karinesinin çürütülmesi için yeterlidir.

ÖRNEK SORU Aşağıdakilerin hangisinde iyi niyetin rolü vardır? (KPSS 2003) A) Sözleşmenin tamamlanmasında B) Bir hukuki sonucun doğmasında C) Bir borcun ifasında D) Sözleşmenin uyarlanmasında E) İrade beyanlarının yorumlanmasında

CEVAP: B Bir hukuki sonucun doğmasında

ÖRNEK SORU A’nın taşınmazını S sahte bir vekâletname ile iyiniyetli B’ye satmış ve taşınmazın mülkiyetinin B adına tescilini sağlamıştır. Bir süre sonra iflas eden B, bu taşınmazı C’ye satıp temlik etmiştir. Bu olayla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? (KPSS 2002) A) İyi niyetli B, taşınmazın mülkiyetini kazanır. B) A, B’den sadece B’nin taşınmazdan elde ettiği kira gelirlerini isteyebilir. C) İflas, tapu kütüğüne şerh verilmedikçe iyi niyetli C, taşınmazın mülkiyetini adına yapılan tescille kazanmış olur. D) A, ancak tapu sicilinin yolsuz tutulmasından dolayı devletten tazminat talep edebilir. E) Taşınmazın gerçek maliki hâlâ A’dır

CEVAP: E Taşınmazın gerçek maliki hâlâ A’dır

ÖRNEK SORU A, B’den çaldığı saati C’ye rehin olarak vermiş; C de bu saati D’ye satmış ve teslim etmiştir. Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? (KPSS 2007) A) C, saatin emin sıfatıyla zilyedi olduğu için D iyi niyetli ise saatin mülkiyetini kazanır. B) D, saatin mülkiyetini iyi niyetli de olsa teslim ile kazanamaz. C) D, bu saati 5 yıl süreyle zilyetliğinde bulundurursa, her durumda onun maliki olur. D) D iyi niyetli ise, saati B’ye ancak C’ye ödediği bedel kendisine ödendiği takdirde geri vermekle yükümlüdür. E) B, mutlak hak sahibi olduğu için somut olayda saatin kendisine geri verilmesini her zaman D’den talep edebilir.

CEVAP: B D, saatin mülkiyetini iyi niyetli de olsa teslim ile kazanamaz.

ÖRNEK SORU A’nın saatini çalan H, bunu bir açık artırmada satılmak üzere müzayedeci B’ye verir. Saat açık artırmada Ü’ye satılıp teslim edilir. Bu olayla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

Ü, kötü niyetli ise, ona karşı menkul davası ancak saat A’nın elinden çıktığı tarihten itibaren 5 yıl içinde açılabilir. Ü, saati açık artırmadan satın aldığından, kötü niyetli olsa da mülkiyetini kazanabilir. Ü, iyi niyetli ise bedeli kendisine ödenmedikçe saati A’ya iade etmek zorunda değildir. Ü iyi niyetli değilse saatin mülkiyetini ancak zamanaşımı ile kazanabilir. B, emin sıfatıyla zilyet olduğundan, iyi niyetli ise saatin mülkiyetini kazanır.

CEVAP: C Ü, iyi niyetli ise bedeli kendisine ödenmedikçe saati A’ya iade etmek zorunda değildir.