Eşleme becerilerinin özellikleri ve önemi

Eşleme becerileri, daha zor ve karmaşık becerileri ya da davranışları öğrenirken kullanılan becerilerdir. Gelişim geriliği olan çocuklar, dikkati yöneltme ve farklı uyaranları birbirinden ayırt etme becerisinde yetersizdir. Ayırt etme önemli bir beceridir. Çocuklara ayırt etme öğretilirken eşleme becerilerinden yararlanılır. Ayırt etme, iki farklı uyaran arasında ilişkisel uyaran kontrolünün sağlanması için kullanılır. Örneğin, kedi dendiğinde kediyi göstermesi pekiştirilirken, köpeği gösterdiğinde pekiştirilmez.

Eşleme becerileri fiziksek özellikler ve görünüm açısından birbirine benzer nesnelerin biraraya getirilmesi, sesli uyaranların birbiriyle ya da görsel uyaranlarla eşlendiği, dil ve kavram öğrenmeyle ilişkili becerilerdir.

Eşleme becerilerinin öğretimi Eşleme becerilerinin öğretimine, temel taklit becerileriyle eşzamanlı başlanabilir ya da çocuğun özelliklerine göre taklitten önce ya da sonra öğretilebilir. Eşleme becerilerinin tümünde ölçütü karşılayan çocuklarda sınıflama becerilerinin öğretimine geçilebilir. Çocuğun öğretimi yapılmamış uyaranları doğru bir şekilde eşleyebilmesi amaçlanır. Önce üç boyutlu nesne eşleme, daha sonra iki boyutlu görsel uyaranları eşleme üzerinde durulur.

Masa üzerinde bir ya da birkaç uyaran sunulur. Öğrencinin eline masadaki uyaranlardan birinin benzeri olan uyaran verilir. “Eşle” yönergesi verilir. Çocuğun elindekini masadaki benzer uyaranın yanına/üstüne koyması beklenir. Yönergede nesnenin adından söz edilmez.

Üç boyutlu eş nesneleri eşleme Eşleme çalışmalarının ilk aşması için tabak, kaşık, eldiven gibi çocuğun günlük yaşamından aşina olduğu nesneler seçin. Çift olarak kullanılan nesneler (çorap, terlik, eldiven..) Tabak, kaşık gibi birbirinin içine girebilen nesneler Küp gibi üst üste konabilen nesneler tercih edilebilir.

1.aşama Masanın üzerine bir kase koyulur. Çocuğa da aynı kaseden verilir. “eşle” yönergesi verilir. Tam fiziksel ipucuyla çocuğun elindeki kaseyi masadakinin içine bırakmasını sağlanır. Ödüllendirilir. İpucu giderek silişleştirilir.

2.aşama Önceki aşamada kullanılan nesneden farklı bir nesne ile devam edilir. Masanın üzerine bir çorap konularak çocuğa diğer eşi verir. Eşle yönergesi verilir. 2. aamadaki süreç tekrarlanır.

3.aşama 1 ve 2. aşamadaki nesneler karışık olarak kullanılır. Kase ve çorap masanın üzerine konur. Çocuğun eline kase veriliri ve “eşle” denir. Fiziksel ipucu verilir. Kaseyle çorabın yeri değiştirilerek aynı nesneye ilişkin denemelere devam edilir. Üst üste 3 bağımsız tepkiden sonra çorapla çalışmaya başlanır. Çorabı da üst üste 3 defa bağımsız eşleyene kadar öğretime devam edilir. 2x2 önce kase sonra çorap için aynı süreç tekrarlanır. 1x1 önce kase sonra çorap için aynı süreç tekrarlanır. Nesneler kestirelemez sırayla sorulur.

4.aşama Farklı bir nesne seçilir. Kaşık kullanılarak 1.aşamadaki süreç tekrarlanır. 5. aşama Kaşık-kase Kaşık-çorap Üç nesne masaya konarak 3.aşamadaki süreç izlenir. 3x3 2x2 1x1 Nesneler kestirelemez sırayla sorulur.

Yeni nesnelerle çalışmaya devam edilir. Nesneyi önce kendi başına sonra karıştırmalarla eşleme çalışılır. Masadaki nesne sayısı artırılır. Çocuk 7-10 farklı üç boyutlu nesnede ölçütü karşıladıktan sonra, iki boyutlu nesnelerle çalışılır.

Örnek: Çocukla karşılıklı oturulur. Masaya 1 bardak ve 1 kaşık konur. Başka bir bardak alınır ve “bunun aynısını ver/göster” denir. Aynısını gösterirse ödüllendirilir. Gösteremezse fiziksel yardım verilebilir. Masadaki nesne sayısı artırılır (3-4-5…) İki nesne grubundan birkaç nesne konur ve gruplamaları istenir.(Bununla aynı olanları ver)

İki boyutlu eş nesneleri (nesne resmi) eşleme Nesne resmi ya da fotoğrafı kullanılır. Daha önce öğretimi yapılan üç boyutlu nesnelerin resimleri ya da fotoğrafları kullanılabilir. Resimlerin zemin, materyal, boyut özelliklerinin aynı olmasını sağlayın. Nesne eşleme sürecindeki süreç uygulanır. Birbirinden olabildiğince farklı nesne resimlerinden başlanıp, biribirine daha çok benzeyen nesne resimleri kullanılarak ayırt etme becerisi zorlaştırılır. Verilen resmi masadaki 4-6 nesne resmi ile eşletirmesi hedeflenir. Çocuk 7-10 farklı iki boyutlu nesnede ölçütü karşıladıktan sonra, üç boyutlu nesnelerle iki boyutlu temsillerini eşleme öğretimine geçilir.

Üç boyutlu nesnelerle iki boyutlu temsillerini eşleme Masaya, daha önce eşleme çalışmalarında kullandığınız bir resmi koyulur. Çocuğun eline bu resmin ait olduğu nesne verilerek deneme başlatılır. “eşle” denilir. Masaya başka bir resim konur ve çocuğa resmin ait olduğu nesne verilerek deneme başlatılır. Bir sonraki aşamada masaya iki resim konur ve resme ait olan nesne verilerek eşlemesi istenir. Öğretim basamakları üç boyutlu nesne eşlemenin öğretimine ilişkin açıklamalar doğrultusunda gerçekleştirilir.

Renk ve şekil eşleme Nesneler arasından (aynı renkte olanı ver/göster) Nesne resimleri arasından Aynı tip, aynı şekil/renk, aynı malzeme (aynı şekilde olanı ver/göster) Farklı tip, şekil/renk, malzeme

Örnek: Renk eşleştirme Çocukla karşılıklı oturulur. Çocuğun düzeyine göre tek nesne eşleme ile başlanabilir. daha sonra 2,3,4 nesne arasından eşlemesi sağlanabilir. Masaya üç farklı renkte aynı tipte ve boyutta küp konur. Kırmızı küp alınarak “bununla aynı renkte olanı göster.” yönergesi verilir. Gösterirse ödüllendirilir. Göstermezse yardım verilir. Daha çok nesne arasından eşlemesi istenebilir.

Örnek: Şekil eşleştirme Çocukla karşılıklı oturulur. Çocuğun düzeyine göre tek şekli eşleme ile başlanabilir. daha sonra 2,3,4 nesne arasından eşlemesi sağlanabilir. Masaya aynı renkte, aynı türde iki farklı şekil konur. Daire şekli alınarak “bununla aynı şekilde olanı göster.” yönergesi verilir. Gösterirse ödüllendirilir. Göstermezse yardım verilir. Daha çok nesne arasından şekil eşlemesi istenebilir.

Aynı sınıftan olmayan nesneleri eşleme Kaşık (metal, tahta, cam, plastik) Top (kumaş, plastik, sert, yumuşak) Aynı büyüklük, farklı büyüklük….

Üç boyutlu nesnelerle eş olmayan iki boyutlu temsillerini eşleme masaya iki farklı nesne resmi koyulur (beyaz çatal resmi ve kırmızı kalem resmi), çocuğa bir nesne (yeşil kalem) verilir, eşlemesi istenir. masaya iki farklı nesne koyulur (plastik bardak ve beyaz çiçek), çocuğa bir nesne resmi (sarı çiçek) verilir, eşlemesi istenir.

İlişkisel özelliklere göre eşleme Bu basamakta, birarada bulunma, birlikte kullanılma, birbirini tamamlama gibi bir özellik nedeniyle ilişkili olan iki farklı nesnenin resimlerini eşleme becerisi üzerinde çalışılır. El-eldiven Ayak-ayakkabı Kağıt-kalem Vazo-çiçek Tabak-kaşık Diş fırçası-diş macunu Sürahi bardak Bir nesne resmi çiftinden başlanır. Biri elinde, diğeri masada olur ve eşleştirmesi istenir. İkinci çiftten sonra karıştırmalara ve yeni becerilere yer verilir.

Dokunsal eşleme Çocukla karşılıklı oturulur. Bir torbanın içine bir top ve araba konur (ayırt etmesini kolaylaştırmak için öncelikle birbirinden çok farklı nesneler kullanılmalı). Çocuğa başka bir top gösterilerek “topa dokun. Torbanın içinde de bir tane top var. Onu bana ver.” denir. Çocuk torbanın içine bakmadan topu bulabilirse, pekiştirilir ve nesnenin özellikleri vurgulanır. Tepki veremezse nesnenin özellikleri betimlenerek yardım sunulur. Ödüllendirilir. Nesne sayısı artırılabilir. Çeşitli kavramlar çalışılabilir (yumuşak-sert, büyük-küçük…) Farklı kağıtlar ya da kumaşlar kullanılabilir.

Sınıflama becerilerinin öğretimi Görünüm benzerliğinin ötesinde nesnelere atfedilen özellikler çerçevesinde nesnelerin bir araya getirilmesidir. En az bir özellik çerçevesinde belli bir sınıfa ait olan nesneler biraraya getirilmektedir. Kavramsal hazırbulunuşluk gerektirmektedir. Nesnelerin işlevleri Yiyecek/içecek/giyecek/ulaşım araçları… Nesnelerin ait oldukları sınıflar Hayvanlar/bitkiler/meyveler/sebzeler/metaller…

Sınıfa göre eşleme Sınıfa göre ayırma Bir sınıfa ait olan nesnelerden birine görünüm olarak en benzer olanlarla çalışmaya başlanmalı Dört ayaklı hayvanlarla çalışmaya başlamak… Daha sonra farklı görünümdeki hayvanlar, programa eklenebilir.

Yiyecekler-giyecekler Yiyecekler-içecekler Oyuncaklar geniş bir sınıflama olacaktır. Nesnelerin gerçek boyutlarına uygun maketleriyle ya da kendileriyle çalışmaya başlamakta yarar vardır. Meyve ya da sebze maketleriyle çalışmaya başlanabilir.

Sınıfa göre eşleme 1. Aşama Yemek masası araçlarıyla başlanabilir. Masanın üzerine bir düz tabak koyulur. Çocuğun eline bir kaşık verilir. “Eşle” denir. Gerektiği kadar fiziksel ipucu kullanılarak çocuğun eşlemesi sağlanır. Doğru tepki pekiştirilir. Ölçüt karşılanınca başka bir yemek masası gerecine geçilir ve aynı süreç uygulanır. Çocuğun masada duran tabak ile 3-5 farklı yemek masası gerecini eşler duruma gelmesini hedefleyin. Bardak, çatal, bıçak, sürahi, tuzluk, ekmek sepeti, kase gibi eşleme nesneleri kullanılabilir.

2. Aşama 1. aşamada kullanılandan farklı bir sınıf seçin. Giysiler Masanın üzerine bir giysi koyun (şort) Çocuğun eline de tişört, etek, yelek, çorap, bere, eldiven vb giysileri sırayla vererek, 1. aşamadaki aynı süreçle öğretim yapın. Bu aşamada da 3-5 farklı giysiyi eşlemeyi öğretin.

3. Aşama Masanın üzerine tabağı ve şortu, 20-30 cm arayla, her ikisi de çocuğa eşit uzaklıkta olacak şekilde koyun. Önce yemek masası gereci eşlemelerine yer verin. Çocuk, elindeki gereçle masada duran tabağı 3/3 eşler duruma geldikten sonra, giysilerle çalışmaya başlayın. Giysilerle 3/3 bağımsız eşleme yaptığında 2-2, 1-1 ve kestirilemez sırayla karıştırma yapın. Masadaki tabak ve şortla daha önce çalışılan tüm nesnelerin eşlenmesini sağlayın. Bir ya da iki yeni sınıfla daha çalışarak sınıfa göre eşlemeyi bitirin.

Etkinlikler Örüntü oluşturma (tahtaya çivi takma/ mavi, yeşil mavi, yeşil çivi takılır. Çocuğun devam etmesi istenir.) Eşleştirme oyunu Domino oyunu Seriyi kopya etme (elindeki nesnelerle kırmızı boncuk, mavi boncuk, beyaz boncuk şeklindeki seri gibi bir seri oluşturması)

Ayırma becerileri Ayırma becerilerinin öğretimi üç düzeyde yapılmaktadır. Eş olan üç boyutlu ve iki boyutlu nesneleri ayırma Eş olmayan üç boyutlu ve iki boyutlu nesneleri ayırma Üç boyutlu ve iki boyutlu nesneleri sınıfa göre ayırma

Eş olan nesneleri ayırma Masanın üzerine iki adet eş tepsi konur. Tepsilerin birine 3 boyutlu nesne (eldiven), diğerine de başka bir nesne (bardak) konur. Masanın üzerine bu nesnelerin aynılarından üçer taneyi karışık olarak koyun. “ayır” yönergesi verilir. Çocuğun her bir nesne grubunu tepsilere koyması için ipucu verilir. Hepsini ayırdıktan sonra çocuk pekiştirilir. Sonraki denemelerde ipucu silikleştirilir. Ölçüt 6 nesnenin tümünü üst üste iki kez ayırmaktır.

Çocuğun önüne konan nesne sayısı artırılır. 8 nesne konur. 10 nesne konur. Üst üste 2 defa bağımsız ayırdığında iki boyutlu eş nesneleri ayırmaya geçilir. İyi boyutlu nesneler için de aynı süreç izlenir. Öncelikle birbirinden tümüyle farklı iki resimle çalışmaya başlanır. Kırmızı bir top ve mavi bir kamyon resmi Resimdeki farklar giderek azaltılır.

Eş olmayan nesneleri ayırma Masanın üzerine iki eş tepsi konur. Tepsilerin her birine birer 3 boyutlu nesne konur. Mavi kase, kırmızı çorap Masanın üzerine bu nesnelerin farklı renkte, boyutta ya da biçimde olanlarından üçer nesne karışık konur (beyaz çorap, yeşil kase, siyah çorap, kırmızı çorap, sarı kase, kırmızı kase). Ayır yönergesi verilir. İpucu verilir. Hepsini ayırınca pekiştirilir. Ölçüt karşılanınca eş olmayan resimlerin ayrılmasına geçilir.

Nesneleri sınıfa göre ayırma Masanın üzerine 2 adet eş tepsi konur. Tepsinin birinin içine belli bir sınıfa ait üç boyutlu bir nesne, diğerinin içine de başka bir sınıfa ait 3 boyutlu bir nesne konur. Tişört ve elma Masanın üzerine bu sınıfların farklı örneklerinden üçer tane nesne karışık olarak konur. Çorap, portakal, şort, bere, muz, üzüm “Ayır” yönergesi verilir. İpucu verilir. Pekiştirilir. Ölçüt (2/2) karşılandıktan sonra farklı sınıftan nesne resimleriyle çalışılır. Taşıt ya da mobilya resmi.

Gruplama Nesne gruplama (çatal, kaşık, bıçak) Renk gruplama (sarı legolar, mavi legolar) Resim gruplama (çiçek resimleri, top resimleri, gözlük resimleri) Şekil gruplama (daire, üçgen, kare) Boyut gruplama (çay kaşığı, tatlı kaşığı, yemek kaşığı, çorba kaşığı) İşleve göre gruplama (yiyecekler, giyecekler, hayvanlar)

Ayırt etme becerileri “Farklı olanı bulma” Nesne ayırt etme Masaya üç nesne konur. Farklı olanı bulması istenir. (2 eş silgi, 1 kalem) Renk ayırt etme Şekil ayırt etme Resim ayırt etme Boyut/büyüklük ayırt etme Dokunsal ayırt etme İşlev ayırt etme (koltuk, masa, pasta)