TÜRKMENISTANYŇ TARYHY 7-njy UMUMY OKUW KÖNEÜRGENÇ TÜRKMENLERINIŇ DÖWLETI DAŞOGUZ-2013 TÜRKMEN OBA HOJALYK INSTITUTY JEMGYÝETI ÖWRENIŞ YLYMLARY KAFEDRASY

KÖNEÜRGENÇ TÜRKMENLERINIŇ DÖWLETI 1.TABYN KÖNEÜRGENÇ TÜRKMENLERINIŇ DÖWLETI 2. KÖNEÜRGENÇ TÜRKMENLERINIŇ DÖWLETINIŇ ÖZBAŞDAKLYGY, GÜLLÄP ÖSMEGI 3.TÜRKMENLERIŇ MONGOL BASYBALYJYLARYNA GARŞY GAHRYMANÇYLYKLY GÖREŞI UMUMY OKUWYŇ MEÝILNAMASY

TABYN KÖNEÜRGENÇ TÜRKMENLERINIŇ DÖWLETI Tabyn Köneürgenç türkmenleriniň döwletini oguzlaryň BEGDILI taýpasyndan bolan ANUŞTEGIN esaslandyrýar. Anuştegin ölenden soňra ogly Kutubeddin Muhammet ( ) “HOREZMŞA” derejesini alyp, tabyn Köneürgenç türkmenleriniň döwletini dolandyrýar. Anuşgtegin ýaş wagtynda seljuk emiri Bilge tegin tarapyndan gulluga alnypdyr. Ol Seljuk soltany Mälik şanyň hyzmatynda bolypdyr. Görkezen oňat hyzmatlary üçin Seljuk soltany Mälik şa tarapyndan Anuştegin ( tabyn Köneürgenç türkmen döwletiniň häkimi ) derejesi bellenilýär.

TABYN KÖNEÜRGENÇ TÜRKMENLERINIŇ DÖWLETI Tabyn Köneürgenç türkmenleriniň döwletiniň kuwwatly imperiýa bolmagynyň başlangyjy Kutubeddin Muhammediň ogly Alaeddin Atsyz ( ) döwri bilen baglanyşyklydyr. Ol Horezmden demirgazykda ýaşaýan çarwa gypjak taýpalaryny we Maňgyşlak türkmenlerini özüne tabyn edip, ýazyr, gaýy, kaňly, baýat ýaly türkmen taýpalaryndan goşun düzüpdir. Syrderýanyň aşak akymlaryndaky ýerleri, Maňgyşlak ýarym adasyny boýun egdiripdir. Özbaşdaklyk meýilleri üçin Soltan Sanjar 1138, 1141, 1142, 1153-nji ýyllarda Garagumuň üsti bilen Horezme ýöriş edip, Atsyzy birnäçe gezek jezalandyrypdyr.

njy ýyllarda Soltan Sanjaryň Balh oguzlarynda ýesirlikde döewründe, 1156-njy ýylda Günorta Türkmenistana soňky ýörişini geçirip, Nusaýyň golaýynda aradan çykýar. Şeýlelikde, Atsyz 1156-njy ýylyň 31-nji iýulynda 61 ýaşynyň içinde, döwletiň seljuklylardan özbaşdaklygyny gazanmaga synanyşyp, emma bu hem başa barman aradan çykypdyr. Soltan Sanjar bolsa ýesirlikden boşap geleninden soňra, Beýik Seljuk döwletiniň öňki durkuny dikeldip bilmän, 1157-nji ýylyň 9-njy maýynda 73 ýaşynda dünýäden ötýär Solatn Sanjaryň kümmeti

KÖNEÜRGENÇ TÜRKMENLERINIŇ DÖWLETI Döwlet Abul Fath Il Arslan tarapyndan 1157-njy ýylda esaslandyrylýar.

KÖNEÜRGENÇ TÜRKMENLERINIŇ DÖWLETI Abul Fath Il Arslanyň kümmeti Atsyz aradan çykandan soň tabyn Köneürgenç türkmenleriniň döwletiniň tagtyna 1156-njy ýylyň 23-nji awgustda onuň ogly Abul Fath Il- Arslan ( ) çykypdyr. Ol tabyn Köneürgenç türkmenleriniň döwletini Garaşsyz döwlet diýip resmi taýdan yglan edýär Il Arslan 1172-nji ýylda agyr kesel zerarly aradan çykýar we tagta onuň kiçi ogly Soltan şa geçipdir.

KÖNEÜRGENÇ TÜRKMENLERINIŇ DÖWLETI Il-Arslanyň uly ogly Alaeddin Tekeş bu döwürde Horezimiň Jent welaýatynyň häkimidi. Ol öz inisinden häkimiýeti garahytaýlylaryň basyp alýar we Horezmi eýeleýär. Şeýlelikde, Köneürgenç türkmenleriniň döwletiniň ( ) hökümdary bolýar. Solatnşa öz gezeginde agasy Tekeşi agdarmak üçin birnäçe gezek synanyşyk edýär, emma hemmesi-de şowsuz tamamlanýar. Öz pirimi başa barmadyk Soltanşa Merwe we Sarahsa çekilip, bu ýerde tä ölýänçä (1193) hökümdarlyk edipdir.

KÖNEÜRGENÇ TÜRKMENLERINIŇ DÖWLETI Abul Fath Il Arslanyň kümmeti Atsyz aradan çykandan soň tabyn Köneürgenç türkmenleriniň döwletiniň tagtyna 1156-njy ýylyň 23-nji awgustda onuň ogly Abul Fath Il- Arslan ( ) çykypdyr. Ol tabyn Köneürgenç türkmenleriniň döwletini Garaşsyz döwlet diýip resmi taýdan yglan edýär Il Arslan 1172-nji ýylda agyr kesel zerarly aradan çykýar we tagta onuň kiçi ogly Soltan şa geçipdir.

KÖNEÜRGENÇ TÜRKMENLERINIŇ DÖWLETI Soltan Tekeşiň kümmeti Tekeş hökümdarlygyň soňky ýyllarynda Bagdat halyflygyny boýun egdirmek isleýär we Horasanyň üsti bilen Bagdada ýöriş edipdir, emma ol ýöriş wagty 1200-nji ýylyň iýul aýýnyň 4-ine keselläp aradan çykýar. Tagta Soltan Tekeşiň ikinji ogly Kutubeddin Muhammet ( ) geçýär. Mongollar bilen gapma-garşylyk ýitileşýar.gapma-garşylyk

KÖNEÜRGENÇ TÜRKMENLERINIŇ DÖWLETI Döwlet Soltan Jelaleddiniň döwründe 1231-njy ýylda dargaýar.

ESASY EDEBIÝATLAR Berdimuhamedow Gurbanguly. Garaşsyzlyga guwanmak, Watany, halky söýmek bagtdyr. - Aşgabat, Berdimuhamedow Gurbanguly. Türkmenistan sagdynlygyň we ruhubelentligiň ýurdy. - Aşgabat, Abulgazy Bahadur han.Şejerei teräkime.-Aşgabat., Abul Gazy Bahadur han. Türkmenleriñ nesil daragty. Aşgabat, Abdysetdar Kazy. Jeñnama. Aşgabat Atagarryýew Ýe. Annanepesow M. Türkmenistanyň taryhyndan materiallar. Aşgabat,1995. Ballyýew A.Türkmen halkynyň iň gadymy we gadymy taryhyndan maglumatlar. Okuwçylar we talyplar üçin gollanma. Çärjew Begjanow A. Mangyşlak türkmenleri XVIII-XIX asyrlarda. Aşgabat, 1993.

GOŞMAÇA EDEBIÝATLAR Агаев Х. Взаимоотношения прикаспийских туркмен с Россией в XIX в. Ашгабат, Агаджанов С.Г. Сельджукиды и Туркмения в IX-XII вв. – Ашгабат, Амантыев О. История Туркменистана XVIII в. Ашгабат, Аннанепесов М. Хозяйство туркмен в XVIII-XIX вв. Ашгабат, Атагаррыев Е., Ходжаниязов Т. Туркменистан на « Великом шелковом пути». Ашгабат, Бартольд В.В. Турецкий эпос и Кавказ в « Книге моего деда Куркута». М-Л., Бабаков О. Средневековое население Туркменистана. Aшхабад, Баскаков А.А. Тюркские языки.M.,1960. Брегель Ю.Э. Хорезмские туркмены в XIX в. М., Березиков Е.Е. Святые лики Туркестана: жизне описания и легенды. Ташкент 1992.

SORAGLAR WE ÝUMUŞLAR