Psikolojik yapılar ve özellikler Yrd. Doç. Dr. Ömer Kutlu

Psikoloji ve Ölçme Bireylerin kabiliyet ve yeteneklerine göre ölçülmesi ve seçilmesi işi, antik Çin’deki asker seçimi ve devlet memuru alımı süreçlerinde gözlenebilir. Ancak psikolojinin sistemli ve bilimsel olarak çalışılması 100 yıl öncesinden eski değildir (Erkuş, 2003). Psikoloji önceleri felsefenin alt dalı olarak görülmekte ve çalışılmaktaydı. Bunun sebebi toplumların o anki sosyo-kültürel özelliklerinde aranabilir.

Psikolojinin bilimsel olarak çalışılmasına ancak psikoloji bilimi insan davranışlarıyla ilişkilendirilmesiyle başlanmıştır. Bu ilişkilendirme, insan davranışlarına şekil veren tutumların, yeteneklerin ve düşüncelerin ölçülmesine duyulan gereksinimden kaynaklanmıştır. Tüm bu psikolojik özelliklerin bilimsel olarak çalışması ancak onların ölçülmesiyle mümkün olacaktır; bu anlamda psikolojinin bağımsız bir bilim dalı olmasında ölçmenin etkisi büyüktür.

Psikolojik Yapılar ve Özellikler Eğitim ve psikolojide başarı, yetenek, ilgi, tutum ve kişilik gibi ölçülmesi oldukça zor olan özelliklerle ilgilenilmektedir. Söz konusu özellikler bireyde var olduğu bilinen fakat doğrudan ölçülemeyen özelliklerdir. Crocker ve Algina (1986) bu özellikleri psikolojik yapı olarak tanımlamış ve bu yapıların varlığının hiçbir zaman kesin olarak doğrulanamayacağını belirtmişlerdir.

Psikolojik yapıların bireyde ne derece bulunduğunun ancak bireyin davranışlarının gözlenmesiyle kestirilebileceğini öne sürmüşlerdir. Psikolojik değişkenlere ilişkin ölçüm, bireylere ölçülecek ilgili özelliği uyaracak maddelerin sunulmasıyla, bireylerin de bu uyarıcılara verdikleri tepkilerden hareketle dolaylı bir şekilde gerçekleştirilmektedir (Erkuş, 2012).

Farklı psikolojik yapılara (zekâ, güdü, kişilik, tutum, ilgi, algı gibi) ilişkin özelliklerin ölçülmesinde, çeşitli ölçme araçları kullanılmaktadır. Bu araçların geliştirilmesi sürecinde benzerlikler olsa da yapıları bakımından farklılıklar olduğu bilinmektedir.

Bireysel farkların ölçülmesi; işe personel seçme, üniversite öğrenci seçme gibi alanlarda en nitelikli kişinin seçilmesi arzusuyla ilişkilendirilebilir. Genel ve özel yetenekler ile zekanın çalışılması işleri de bu kapsamdadır.

Özetle, bireye ait doğrudan gözlenemeyen özelliklerin ölçülmesi amacı psikolojide ölçme çalışmalarını hızlandırmıştır. Bu özelliklerin ölçülebilmesi için ise vuruk tanımlarının yapılması ve alan yazın kullanılarak ölçülebilir göstergelerinin belirlenmesi gerekmektedir.

KAYNAKLAR Crocker, L. ve Algina, J. (1986). Introduction classical and modern test theory. USA: CBS College Publishing Company. Erkuş, A. (2003). Psikometri Üzerine Yazılar. Ankara: Türk Psikoloji Derneği Yazıları. Erkuş, A. (2012). Varolan ölçek geliştirme yöntemleri ve ölçme kuramları psikolojik ölçek geliştirmede ne kadar işlevsel: yeni bir öneri. Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 3(2), 279-290.