SEYİR ARAÇLARI VE NAVİGASYON Yiğit ŞAHİNKOÇ

Navigasyon nedir? Navigasyon (seyir ya da seyrüsefer): Bir noktadan başka bir noktaya gitmek için en elverişli yolu tayin etme ve planlanan rota üzerinde yolculuğu gerçekleştirme. 

Seyir Araçları Seyir araçları ile teknenin yön bulması sağlanır. Bu araçlar, gemilerde köprü üstünde; yelkenli teknelerde içeride bulunan navigasyon masasında, bazen de dümenin önündeki masada bulunurlar. • Pusula • Radar • Haritalar • Elektronik Seyir Araçları(GPS) • İskandil • Parakete • Sekstant

Geçmişten günümüze yer-yön bulma yöntemleri • Güneş (Güneş pusulası ve gölge çubuğu deneyi) • Yıldızlar(Kutup Yıldızı ve yıldız haritaları) • GPS ve Haritalar

Güneş Güneş pusulası: Güneş'in konumundan yararlanarak kerteriz almakta (açısal konum saptamakta) kullanılan seyir aygıtıdır.

Yıldızlar Yıldız haritaları yeryüzü haritaları gibi sabit haritalar değildir. Yön bulmada en çok kullanılan yıldız Kutup Yıldızıdır. Kutup Yıldızı, kuzey yarımkürede bize kuzey yönünü gösteren yıldızdır.

1.HARİTA BİLGİSİ Denizcilikte kullandığımız haritalar denizdeki akıntı, derinlik, dip yapısı, şamandıralar, trafik hatları, kayalıklar, fenerler, limanlar, vb. gibi işaret ve yapıları gösteren haritalardır.

Harita Kitabesi •Haritanın adı •Hangi ülke tarafından yapıldığı •Derinlik ve ölçü birimi

Peki biz denizciler haritalarda en çok hangi bilgileri kullanırız? • Ölçek • Uzunluk Birim Dönüştürme Çizgileri • Pusula • Haritanın Ait Olduğu Bölge

1.1. Harita Ölçüleri Denizde aldığımız yolun ölçüm birimi deniz milidir. 1 deniz mili (nM), 1852 metredir ve 1 dakikalık enleme eşdeğer kabul edilmiştir. (nM:nautical mile) 1 deniz mili, 1 dakikalık boylama da eşdeğer olamaz mı? -Olamaz. Çünkü enlemler arası uzaklık Dünya üzerindeki her yerde sabittir; fakat boylamlar arası uzaklık ekvatordan kutuplara gidildikçe azalır. ??? ???

1.2. FENERLER Fenerler, gündüz kulesi, gece ışığı ile kesin mevki bildiren en önemli seyir yardımcısıdır. Yol gösterir ve mevki belirtirler. Kıyı fenerleri kıyı bölgelerinde, alarga fenerleri denizle iç içe sığlık, kayalık gibi yerlerdedir.

Fener Kısaltmaları:

Örnekler: 1) Fl R 3s 10m 9M ?

Örnekler: 2) Fl WG 5s 10m 4-6M ? 5 saniyede bir beyaz yeşil ışık veren, yüksekliği 10 metre, beyaz ışığı 4 milden, yeşil ışığı 6 milden görünen çakarlı fener 3) Fl (2) 6s 20m 10M ? 6 saniyede bir iki defa çakan grup çakarlı, denizden 20 metre yükseklikte, 10 milden görünen fener

1.3. ŞAMANDIRALAR Teknelere yol göstermek, bir tehlikeyi işaretlemek (batık, dalgıç, vs.) izlenecek yolu göstermek gibi çeşitli şekillerde seyire yardımcı olan, uygun bölgelere atılan donanımlardır.

A. Lateral(yanlaç) şamandıralama: Bu sistemde seyre emniyetli bir kanal veya su yolunun iki yanı işaretlenerek gemilerin bunların arasında gitmeleri sağlanır. Bu sistemde sancak tarafa yeşil, iskele tarafa kırmızı şamandıra yerleştirilir.

B.Kardinal (yönleç) şamandıralama: Bu sistem tehlike arz eden batık, sığlık gibi daha çok görünmeyen ve nispeten küçük engelleri işaretlemekte kullanılan sistemdir. Kardinal fenerleri hangi tarafı gösteriyorsa o tarafı güvenlidir ve o tarafından geçmek gerekir.

2 1 Kırmızı bölgeler tehlike arz ettiğine göre 1 ve 2 numaralı kutucuklara hangi kardinal şamandıralar gelmelidir? 1-Kuzey 2-Batı 2 1

1.4. Deniz Dipleri Özellikle demirleme sırasında bilinmesi gereken deniz özelliğidir.

2. PUSULALAR Denizcilik tarihinin ilk yıllarından beri kullanılan en önemli seyir aracıdır. Teknelerde mıknatıslı pusula kullanılır.

A. Mıknatıslı pusula Mıknatıslı pusula metal teknelerin metal aksamından ve bulunduğu bölgenin manyetik alanından etkilendiği için bir sapmaya uğrar. Metal aksamdan dolayı olan sapmaya arızi sapma (deviation) denir. Bölgenin manyetik alanından dolayı olan sapmaya da coğrafi sapma (variation) denir.

Mıknatıslı pusulalar coğrafi kuzey kutbunu değil manyetik kuzey kutbunu gösterirler ve manyetik kutuplarının yönü her sene birkaç derece oynamaktadır. Bu oynama bize haritalardaki ibareler ile de gösterilir.

Doğal Sapma: Haritalarda gösterilen pusulalarda Yıldız şekli hakiki (coğrafi) kuzeyi gösterirken onun hemen yanında özel bir işaretle gösterilmiş bulunan yön mıknatısi kuzeyi göstermektedir.

1) Doğal sapma 1995 tarihinde 1 ° 30’ E (+) iken yıllık 5’ artıyor 1) Doğal sapma 1995 tarihinde 1 ° 30’ E (+) iken yıllık 5’ artıyor. Variation yani doğal sapma 2005 yılında nedir? 2005 - 1995 = 10 yıl 10 x 5 = 50 dakika Variation = 1 ° 30‟ + 50‟ = 1 ° 80‟ 1 ° 80‟ = 2 ° 20‟ E olur. Başka bir deyişle; 2 ° 20‟ (+) 2) Bir haritada pusulanın üzerinde şu yazıyor: 3 ° 20’ (-) 1980 (2’ E) 2005 yılında Variation nedir? 2005-1980 = 25 yıl 25 x 2 = 50‟ Variation = -3 ° 20‟ + 50‟ = 2° 30‟ W olur.

3) Harita üzerine 220 ° lik bir rota çizdim 3) Harita üzerine 220 ° lik bir rota çizdim. Bugün 2012 yılında olduğumuzu varsayalım ve elimizdeki 2004 tarihli haritada varyasyon 4 ° 20'W ve yıllık varyasyon 5'W olarak verilmiş. Teknenin yapay sapması ise 1 ° E (Doğu). Dümeni hangi pusula derecesi ile tutmalıyım? Önce doğal sapmayı hesaplayalım: V = 4 ° 20' W + (2012-2004) x 5' W = 4 ° 20'W + 40'W = 5 ° W True: 220 ° Variation: 5 ° W(-) Deviation: 1 ° E(+) Cevap=220 °- (-5 °+1°)=224 °

3.RADAR Radarlar gönderilen elektromanyetik dalgaların varsa bir hedefe çarpıp geri dönmesi esası üzerine yapılmış ve bu sayede deniz üzerindeki hedefin yönünü ve mesafesini veren cihazdır.

Yelkenli teknelerde ihtiyaca göre radar bulunabilir ya da bulunmayabilir. Yelkenli tekneler, gemiler tarafından görülebilmelerini sağlamak için teknelerine radar yansıtıcısı bağlarlar.

4.KERTERİZ Gemi dışında bulunan bir maddenin yönünü belirtmek için gemilerde ölçülen açıya kerteriz denir. Hakiki kerteriz ve nısbi kerteriz olarak iki çeşittir.

A.Hakiki kerteriz Bir maddenin coğrafik kuzey yönünden alınan kerterizine denir. 0 dereceden sağa doğru 360 dereceye kadar ölçülür. Haritaya çizilen bütün kerterizler hakikidir.

B.Nısbi Kerteriz Geminin rotası hesaba katılmadan, pruvasından sancak ya da iskeleye doğru ölçülen açıya nisbi kerteriz denir. Söylenirken de sancak mı iskele mi olduğu belirtilir. Pusula değeri kullanılmaz.

Sarı Şamandıra: 0° Yeşil Şamandıra: 45°sancak Mavi Şamandıra: 90°sancak Mor Şamandıra: 135°sancak Pembe Şamandıra: 135°iskele Siyah Şamandıra: 90°iskele Kırmızı Şamandıra: 45°iskele

Örnek : Seyir yönünüzü pusulada 75° olduğunu düşünelim, etrafınızda bir adet  yeşil ve bir adet mavi şamandıra vardır. Şamandıraların nisbi ve hakiki kerterizi nedir ? Yeşil şamandıranın nisbi kerterizi: 90°sancak Yeşil şamandıranın hakiki kerterizi: 75+90 = 165° Mavi şamandıranın nisbi kerterizi: 15° iskele Mavi şamandıranın hakiki kerterizi: 75-15=60°

Kerteriz Alma Kerteriz alırken, seçeceğiniz noktaların mutlaka sabit olmasına dikkat etmelisiniz. Kıyıdaki bir camii, özel bir bina veya ağaç, bir fener veya bir kara parçası olabilir.

5.HARİTA OKUMA Başlı başına bir ders olarak verilmesi gereken harita okuma konusu, ileri teknoloji navigasyon sistemlerini de daha iyi anlamak ve kullanmak için bir ön adımdır.

5.1.Mevki Okuma Denizde her an için, gezi amaçlı ya da profesyonel yarış amaçlı olsun, mevki bulmak gerekir. Mevki belirtilirken önce enlem sonra boylam değerleri belirtilir. Örnek; 38° 04’ N 38 derece 4 dakika (North) kuzey enlemi 26° 21’ E 26 derece 21 dakika (East) doğu boylamı

Türkiye 25° 40´- 44° 48´Doğu Paralelleri (boylamları) / 35° 51´-42° 06´Kuzey Paralelleri (enlemleri) arasında yer alır. 

5.2. Haritada kısa ve uzun mesafe ölçme Haritanın iki yanında bulunan enlem ölçüleri aynı zamanda mesafe okumakta kullanılır. Burada unutulmaması gereken önemli bir nokta; mesafe ölçülecek iki noktanın mümkün olduğunca en yakın hizasındaki enlem dereceleri kullanılmalıdır.

Küçük ölçekli haritalarda 2 nokta arasındaki mesafe haritanın sağ veya sol kenarında bulunan enlem çizgilerinden pergel yardımıyla ölçülür.

6.GPS(Global Positioning System) GPS temel olarak, bir vericinin uyduya gönderdiği noktasal koordinatlar vasıtasıyla, mevkini, gittiği yönü ve hızını gösteren bir cihazdır.

Biz denizciler, GPS’i genel olarak; •Mevki (koordinat) belirleme, •Gidiş yönü belirleme, •Hız belirleme, •Gidiş hedefine ulaşmak için dönülmesi gereken yönü belirleme, •Gidilen rotanın kaydını tutma amacıyla kullanıyoruz.

7.İSKANDİL Suların derinliğini ölçmeye yarayan alettir. En basit iskandil, bir ipin ucuna bağlı kurşun ağırlıktan ibarettir.

8.PARAKETE Gemi hızını ve aldığı yolun miktarını gösteren cihaz. Gemi teknesinden elle veya sabit bir delikten sarkıtılan parakete, tekne altındaki akan suyun hızına bağlı olarak çalışır.

9.SEKSTANT Yerküre üzerinde bulunulan yerin enlemini belirlemek amacıyla, bir gök cismiyle ufuk düzlemi arasındaki açısal mesafeyi ölçmekte kullanılan optik seyir cihazıdır.