LOJ436 Lojistik Yönetimi Ders – VIII Taşıma Sistemleri Dr. Gültekin ALTUNTAŞ

Giriş Lojistiğin iki temel amacı mevcuttur: Bulundurma ve hareket ettirme. Hareket ettirme eylemi, bir biçimde taşıma yoluyla gerçekleştirilir. 2

Özetle, taşıma, yer ve zaman faydası oluşturarak değer katar. Taşımacılığın temel işlevi, malların ve insanların bir yerden bir başka yere transfer edilmesini sağlamaktır. Üretilen herhangi bir ürünün müşteri/tüketicinin kullanmak/tüketmek istediği yere eriştirilememesi, o ürünün değersiz olmasına neden olur. Bir diğer deyişle, değer, coğrafik olarak yer değiştirme ve konumlandırma olarak tanımlanabilecek taşıma aracılığıyla ortaya çıkan bir olgudur. Özetle, taşıma, yer ve zaman faydası oluşturarak değer katar. 3

Taşıma sistemlerinin temel görevi, stokların, tedarik zinciri içinde bulundukları yerden bir sonraki aşamaya, bir başka deyişle, işlem göreceği/kullanılacağı/tüketileceği/ kullanım sonrası atıklarının toplanacağı yere götürülmesidir. Dolayısıyla, taşıma, Ürün kendisi ve bileşenlerini etkiler. Ürünün cinsini ve şeklini etkiler. Ürünün fiyatını ve kârlılığını etkiler. Hedef pazarı etkiler. Yer seçimi kararını etkiler. 4

Taşıma işlemleri, yalnızca iki taraftan etkilenen bir işlem değildir Taşıma işlemleri, yalnızca iki taraftan etkilenen bir işlem değildir. Bu anlamda, taşıma işlevinin tarafları, Taşıma öncesi stokları sahip taraf olarak sevk eden, Taşıma sonrası stoklara sahip taraf olarak teslim alan, Stokların taşıma işlemlerini yerine getirecek taraf olarak taşıyıcı, Taşıma işlemlerinin etkilediği taraf olarak halk, Yasa düzenleyici, altyapı yatırımcısı ve taşıyıcı taraf olarak devlet biçiminde özetlenebilir. 5

Yer ve konum değiştirmesi gereken stoklar, Üretici ya da müşterinin sahip olduğu öz mal araçlarla taşıma (Özmal (Private) Taşıma), Taşıma uzmanı olan işletmelerle imzalanan genellikle uzun süreli sözleşmelere dayalı taşıma (Kontrat (Contract) Taşıma), Her bir taşıma için için farklı bir taşıma işletmesi ile imzalanan sözleşmeye dayalı taşıma (Ortak (Common) Taşıma) biçiminde taşınabilir. 6

Maliyet, hız, güvenilirlik ve tutarlılık gibi unsurlar taşıma için önem arz eder. Maliyet: İki coğrafik konum arası taşıma maliyetidir. Özmal taşımada sabit ve değişken giderler toplamıdır. Kontrat ve genel taşımalarda ise taşıyıcıya ödenen bedeldir. Birim mal başına düşen maliyetin düşürülmesi esastır. Taşıma moduna göre çok değişkenlik gösterir. Hız: Coğrafik yer değiştirme sırasında geçen zamandır. Taşıma süresi ile doğru orantılı maliyet bir maliyet söz konusudur. Güvenilirlik ve Tutarlılık: Taşıma hizmetinin hatasız ve hasarsız olması ile iki gönderi arasındaki taşıma süresinin sapması ile ilgili maliyetlerdir. Emniyet stoklarını şişirir. 7

Değişken giderler Sabit giderler İşlem giderleri Dönüş maliyetleri Genellikle kilometre ya da ton başına hesaplanır. Fiyatlama sırasında, en azından değişken giderlerin karşılanması esastır. Sabit giderler İşlem giderleri Yalnızca taşıma işlemi yapıldığında ortaya çıkmasına karşın, işlemin değişmesi ile orantılı biçimde değişmeyen giderlerdir. Dönüş maliyetleri Araç boş dönecekse, ilk taşıma maliyetine yüklenir. Dolu dönecekse, bu maliyet eklenmez. 8

Mesafe Yük miktarı Yoğunluk İstifleme Mesafe arttıkça toplam taşıma maliyeti artar. Buna karşın, her zaman doğrusal biçimde artmaz: Örneğin, 200 km taşıma, 100 km taşımanın iki katı değildir. Yük miktarı Yük miktarı arttıkça toplam taşıma maliyeti artar. Buna karşın, ölçek ekonomisine dikkat edilmelidir. Örneğin, 10 tonluk bir araçla, 10 ton taşımak ile 5 ton taşımak arasında çok ciddi bir maliyet farkı yoktur. Yoğunluk Hacim ile ağırlığın bir fonksiyonudur. İstifleme Ürünün ambalaj boyutları ve taşıma araçlarına yerleştirilebilmesi ile ilgilidir. 9

Elleçleme Güvenilirlik Taşımacılık pazarı Taşıma aracına yükleme ve araçtan boşaltma işlemleri ile ilgilidir. Ürün paketlerinin şekli, boyutu ve ağırlığı ile elleçleme ekipmanları ile ilgilidir. Güvenilirlik Ürünün kendisine ve çevresine zarar vermesini engellemekle ilgilidir. Taşımacılık pazarı Arz talep dengesi önemlidir. 10

Hizmet Maliyeti Stratejisi Maliyet + Kâr Stratejisi Değeri düşük eşya, yoğun rekabet ortamı Hizmet Değeri Stratejisi Eşyaların değeri farklı (1 Tonluk Elektronik Eşya = 1 Tonluk Kömür?!) Gecelik taşıma Değeri yüksek eşya, rekabet düşük Birleşik Strateji Çoğu işletme ilk iki stratejiyi birleştirir. Tarife Meslek odaları, idari ve yasal organlar tarafından belirlenir. 11

Karayolu En yaygın kullanılan taşıma türüdür. Oldukça esnektir. Yükleme ve boşaltma işlemleri kolaylıkla yapılabilir. Tarifeli yüklemeler sıkça yapılabilir. Kapıdan kapıya hizmet verilebilir. Sevkiyat süreleri kısadır. Taşıma maliyeti yüksektir. Kötü hava koşullarından kolaylıkla etkilenir. Trafikten ve çevresel faktörlerden etkilenir. Günümüzde rekabetin en yoğun yaşandığı nakliye türüdür. 12

Karayolu Araç yükü Parsiyel (Kısmi) taşıma Paket, kargo taşıma Otobüs Özel yük taşımacılığı 13

Demiryolu Demiryolu taşımacılığı düşük değerli, ağır ve hacimli yükler için yüksek maliyetlere katlanılmadan yapılabilecek bir taşıma türüdür. Yüksek ilk yatırım ve bakım maliyetleri yüzünden genellikle devlet tarafından işletilmektedir. Özellikle uzun mesafeli kara taşımacılığında çok büyük maliyet avantajları sağlamaktadır. Projeler karayolunun tamamlayıcı özelliği göz önüne alınarak hazırlanır. 14

Denizyolu Uluslararası anlamda en yaygın kullanılan taşıma türüdür. Taşıma modları arasında en düşük maliyetli ve güvenli olanıdır. Çok büyük miktardaki ürünler (kuru yük, likit ve gaz, ekonomik değeri az ürünler, hammaddeler) ve konteynır ile taşınabilir ürünler denizyolu ile taşınır. Havayoluna göre 22, karayoluna göre 7, demiryoluna göre 3,5 kat daha ucuzdur. Dünyada en çok tercih edilen ulaşım şeklidir. Dünya ticaretinin % 92’si deniz yolu ile yapılmaktadır. 15

Havayolu En temel tercih edilme sebebi hız faktörüdür. Bunun yanında birim taşıma maliyetleri, diğer taşıma türlerine nazaran oldukça yüksektir. 500 kilometreden daha uzak mesafeler için elverişlidir. Fakat havayolu nakliyesinin sağladığı hız avantajı aynı zamanda depolama maliyetlerini azaltıcı bir etken olarak düşünülebilir. Dünyada taşınan toplam kargonun tonaj olarak sadece % 2’si havayolu taşımacılığı ile gerçekleştirilmiştir. Diğer yandan, havayolu ile taşımaların dolar olarak değeri toplam kargonun dolar olarak değeri içinde %33’lük paya ulaşmıştır. 16

Boru Hattı Demiryolunda olduğu gibi bu taşıma türünde de ilk yatırım maliyeti yüksektir. Genellikle ham petrol, doğalgaz gibi likit ya da gaz halinde olan ürünler taşınmaktadır. Güvenilir olması ve çok yüksek miktarda ürün taşıma imkânı vermesi büyük avantaj sağlar. Fakat esnekliği son derece düşüktür. 17

Tek / çok sayıda taşıyıcı Multimodal taşımacılık Unimodal taşımacılık Tek bir taşıma türü Tek / çok sayıda taşıyıcı Multimodal taşımacılık Birden fazla taşıma türü Farklı taşıma üniteleri / araçları İntermodal taşımacılık Kapıdan kapıya taşımacılık En az iki taşıma türü Tek yükleme ile ve aynı taşıma birimi içinde ürünlerin ellenmeden, birden çok taşıma yöntemleri ile taşınması Kombine taşımacılık Tek bir taşıma birimi Yeniden yükleme yok En az iki taşıma yöntemi (kara+demiryolu veya kara+denizyolu gibi) kullanılarak taşınması 18

Ölçüt Karayolu Demiryolu Denizyolu Havayolu Boru Hattı Sabit yatırım maliyeti Düşük Yüksek Orta Değişken işletme maliyeti Hız – Yük taşıma Hızlı Yavaş Çok hızlı Hız – İnsan taşıma Orta-Hızlı Yok Taşıma kapasitesi ve becerisi Tutarlılık ve güvenilirlik Orta-Yüksek Esneklik Taşıma modu kullanımı, altyapı kullanımı, pazar alanları, kamu politikaları modlar arası rekabeti etkiler. 19

Terminaller Terminal, yük ve yolcular için taşıma sürecinde sürecin başladığı /bittiği/elleçlendiği yerdir. Yük ve yolcuların hareketlerinde merkez ve ara noktalardır. Terminallerin, üzerlerindeki yükü taşıyabilmesi için özel donanım ve imkanlar gereklidir. Yolcu / yük terminalleri Taşıma işleminin başlatılması Taşıma işleminin sonlandırılması Taşımanın taşıt / taşıma modu değiştirmesi Gar / demiryolu terminali Liman Havalimanı Garaj / karayolu motorlu taşıt terminali 20

Nakliye komisyoncusu Freight forwarder Taşıtıcı birlikleri 21

Yolcu taşıma belgeleri Eşya taşıma belgeleri İrsaliye Konşimento 22

Taşıyıcı, bir hizmet tedarikçisidir. Diğer mal ve hizmetlerin satın alındığı tedarikçiler nasıl bir değerlendirmeye tabi tutuluyorsa, taşıyıcılar da değerlendirilir. 23