KRIVIČNOPRAVNI, KRIVIČNOPROCESNI I KRIMINOLOŠKI ASPEKTI (BiH, RH i RS) Organizovani kriminalitet predavanja PROF. DR HANA KORAĆ v. ass lejla šaćirović Iii godina VI semestar KRIVIČNOPRAVNI, KRIVIČNOPROCESNI I KRIMINOLOŠKI ASPEKTI (BiH, RH i RS)

Uobičajeno je da se krivično pravo shvata na jedinstven način, kombinovanjem njegovih materijalnih i formalnih komponenti. U tom smislu, krivično pravo predstavlja sistem pravnih propisa kojima se radi zaštite određenih društvenih odnosa predviđaju krivična djela i krivične sankcije za učinioce tih djela. Predmet ovako definisanog krivičnog prava sastoji se iz tri elementa: krivičnog djela, učinioca krivičnog djela i krivične sankcije. Svrha krivičnog prava jeste suzbijanje kriminaliteta, odnosno što efikasnija zaštita određenih društvenih odnosa, dobara i vrijednosti od ponašanja koja ih povređuju ili ugrožavaju. U skladu sa pojmovnim određenjem krivičnog prava, njegovog predmeta i ciljeva, možemo sagledati krivičnopravne aspekte organizovanog kriminaliteta. U tom smislu možemo govoriti o krivičnim djelima organizovanog kriminaliteta, a to su krivična djela koja svojim zbirom čine organizovani kriminalitet, odnosno krivična djela koja imaju obilježja organizovanog kriminaliteta.

S druge strane, kriminalistika sa svojom disciplinama (kriminalističkom taktikom, tehnikom, metodikom i operativom) izučava i usavršava metode otkrivanja, istrage i dokazivanja svih krivičnih djela, a samim tim i krivičnih djela organizovanog kriminaliteta.

Dostupna saznanja ukazuju na postojanje različitih pojavnih oblika organizovanog kriminalA na području BiH i to u njegovim različitim aspektima ispoljavanja: nedozvoljena proizvodnja i promet opojnim drogama, korupcija pranje novca nedozvoljeni promet oružjem i vojnom opremom, trgovina ljudima, krijumčarenje ljudi i ilegalne migracije, privredni kriminal i porezne utaje, krivotvorenje novca i drugih hartija od vrijednosti, zloupotreba službenog položaja, visokotehnološki kriminal, krađa i preprodaja motornih vozila, ucjene, iznude, otmice, razbojničke krađe i dr.  

Krivični zakon Bosne i Hercegovine određuje krivično djelo organizovanog kriminala u čl. 250. Prema ovom članu, krivično djelo organizovanog kriminala će postojati ako neka osoba učini krivično djelo propisano Zakonom Bosne i Hercegovine kao pripadnik grupe za organizovani kriminal. Kao teži oblici ovog djela predviđeni su slučajevi kada pripadnik grupe za organizovani kriminal učini krivično djelo propisano Zakonom Bosne i Hercegovine za koje se može izreći kazna zatvora pet godina ili teža kazna, odnosno za osobu koja organizira ili bilo kako rukovodi grupom za organizovani kriminal koja zajedničkim djelovanjem učini ili pokuša krivično djelo propisano Zakonom Bosne i Hercegovine. Također, predviđena je i krivična odgovornost za osobu koja postane pripadnik grupe za organizovani kriminal koja zajedničkim djelovanjem učini ili pokuša krivično djelo propisano Zakonom Bosne i Hercegovine. Zakon definira sadržaj pojma grupe za organizovani kriminal kao organizovanu grupu koju čine najmanje tri osobe, koja postoji neko vrijeme a djeluje u cilju učinjenja jednog ili više krivičnih djela za koja se po zakonu može izreći kazna zatvora od tri godine. Ovako definirano krivično djelo organizovanog kriminala zasniva se na sadržajima ovog pojma kojeg određuje Konvencija Ujedinjenih nacija protiv transnacionalnog organizovanog kriminala s tim što je u Konvenciji kao uvijet predviđeno vršenje krivičnih djela za koje je predviđena kazna zatvora od četiri godine koja se uklapa u sadržaj pojma teški zločin, također određen istom Konvencijom.

U sklopu zakonskog određenja pojma organizovanog kriminaliteta, Krivični zakon Bosne i Hercegovine u članu 249. sadrži i krivično djelo udruživanje radi činjenja krivičnih djela koje može izvršiti osoba koja organizira grupu ljudi ili na drugi način udružuje tri ili više osoba u cilju učinjenja krivičnih djela propisanih Zakonom Bosne i Hercegovine, s tim što je krivična odgovornost predviđena i za osobu koja postane pripadnik takve grupe ljudi ili udruženja. Prema zakonskoj definiciji organizovana grupa ljudi je grupa ljudi koja je formirana, a koja nije spontano nastala, radi neposrednog budućeg činjenja krivičnih djela i čiji članovi ne moraju imati formalno definirane uloge, koja ne mora imati kontinuitet članstva ni razvijenu organizaciju. Po samom sadržaju pojmova ovog i krivičnog djela organizovanog kriminala uočava se razlika koja kod krivičnog djela organizovanog kriminala podrazumijeva činjenje jednog ili više krivičnih djela, dok je kod krivičnog djela udruživanje radi činjenja krivičnih djela cilj činjenje većeg broja krivičnih djela.

Sadržaj pojma organizovanog kriminaliteta određuju tri važna uvjeta: da je izvršeno krivično djelo rezultat organiziranog djelovanja više od dvije osobe da je njihov cilj vršenje teških krivičnih djela stjecanje dobiti ili moći. Osim ova tri uvjeta, Zakon ne daje preciznu definiciju pojma organizovanog kriminaliteta, stoga nam ostavlja alternativnu mogućnost za ocjenu ostalih karakteristika.

Hrvatska U hrvatskoj kriminalističkoj i krivičnopravnoj praksi postoji definicija organizovanog kriminaliteta koja isti određuje kao fenomen koji obuhvaća: sistemski planirana i pripremana krivična djela koja čine sudionici udruženi u zločinačku organizaciju trajnim djelovanjem, uz upotrebu zastrašivanja, nasilja i korupcije, bez obzira na državne granice, sa svrhom stjecanja financijske dobiti ili društvene moći. Iz sadržaja gore navedene definicije proizlaze četiri glavne odrednice ovoga pojma: kriminalna djelatnost usmjerena je na počinjenje raznovrsnih krivičnih djela; zajedničko, plansko, profesionalno i tajno kriminalno djelovanje (tri i više) sudionika krivičnog djela s unutarnjom podjelom kriminalnih uloga i zadaća; kriminalna djelatnost planira se kao trajna i dugoročna; glavna svrha je stjecanje financijske koristi ili društvene moći.

»Organizirana zločinačka grupa« označava strukturiranu grupu od tri ili više osoba, koja postoji tokom određenog razdoblja i djeluje složno s ciljem počinjenja jednog ili više teških krivičnih djela ili krivičnih djela utvrđenih na temelju ove Konvencije, a u svrhu izravnog ili neizravnog stjecanja financijske ili druge materijalne koristi. »Teško krivično djelo« znači ponašanje koje predstavlja krivično djelo kažnjivo maksimalnim lišavanjem slobode u trajanju od najmanje četiri godine ili težom kaznom. » Strukturirana grupa« znači grupu koja nije slučajno okupljena radi neposrednog počinjenja krivičnog djela i koja ne treba imati formalno utvrđene uloge svojih članova, trajnost članstva ili razrađenu strukturu.

Srbija Pod organizovanom kriminalnom grupom u smislu Krivičnog zakonika Republike Srbije podrazumijeva se grupa od tri ili više lica, koja postoji određeno vrijeme i djeluje sporazumno u cilju vršenja jednog ili više krivičnih djela za koja je propisana kazna zatvora od četiri godine ili teža kazna, radi stjecanja, posredno ili neposredno, finansijske ili druge koristi. Procjenjuje se da u Republici Srbiji djeluje više organizovanih kriminalnih grupa koje su regionalno povezane sa istim takvim grupama u zemljama u okruženju i šire, a najviše sa grupama iz Crne Gore, Bosne i Hercegovine, Rumunije, Republike Hrvatske, Republike Makedonije, Republike Bugarske i Republike Albanije. Ove kriminalne grupe ostvaruju veoma štetan uticaj na privredni i ekonomski razvoj Republike Srbije. Osnovni metod njihovog djelovanja je ulaganje velikih suma nelegalno stečenog novca u legalne tokove, kao i za korumpiranje pripadnika državne administracije, kako bi se došlo do zaštićenih informacija i ostvario uticaj na tok i ishod krivičnog progona. Nemoguće je precizno izračunati materijalno-finansijsku štetu koju Republici Srbiji nanosi organizovani kriminalitet, ali je sasvim sigurno da je ona velikih razmjera.

Pojavni oblici organizovanog kriminala zastupljeni u Republici Srbiji su: trgovina narkoticima, iznude, otmice, ucjene, trgovina ljudima, krijumčarenje ljudi, korupcija, pranje novca, zloupotreba službenog položaja, krivotvorenje novca i drugih sredstava plaćanja, prostitucija, trgovina oružjem i eksplozivnim materijama, međunarodno krijumčarenje vozila, krijumčarenje akcizne robe i visokotehnološki kriminal.

Krivičnoprocesni aspekti Potreba za primjenom posebnih dokaznih mehanizama u predkrivičnim i krivičnim postupcima organizovanog kriminaliteta temelji se na uočavanju da uobičajeni dokazni metodi nisu dovoljni, jer zbog prirode tih krivičnih djela i njihovih učinilaca, njima se ne mogu postići neophodni procesni efekti. Bez obzira na to što je još posljednjih nekoliko decenija u brojnim savremenim državama prisutna zakonska mogućnost korištenja određenih posebnih načina pribavljanja i prikupljanja dokaza u pogledu određenih specifičnih krivičnih djela, gdje prije svega spadaju krivična djela organizovanog kriminaliteta, ta je tendencija posebno uočljiva u posljednjoj deceniji XX vijeka, a početkom XXI, dobija i međunarodno pravno utemeljenje. Do tada je bilo neuobičajeno da se međunarodnopravni akti upuštaju u rješavanje određenih konkretnih dokaznih pitanja, vezanih za posebne tehnike prikupljanja i obezbjeđivanja dokaza, ali ako se uzme u obzir da organizovani kriminalitet predstavlja permanentni oblik vršenja teških oblika krivičnih djela, koji ugrožava sistem regionalne, pa i međunarodne bezbjednosti, logično je što se i međunarodna zajednica uključila u napore da se suzbije ovaj oblik kriminaliteta.

S obzirom na specifičnosti krivičnih djela organizovanog kriminaliteta najčešće se koriste slijedeće posebne dokazne radnje u cilju njihovog otkrivanja i rasvijetljavanja: Tajni nadzor komunikacija, Tajno praćenje i snimanje, Simulovani poslovi, Računarsko pretraživanje podataka, Kontrolisana isporuka, Prikriveni istražitelj (prikriveni islednik);