HORMONLAR ve TEDAVİ İLKELERİ-2 Prof. Dr. Mustafa Kaymaz

HİPOFİZ HORMONLARI Hipofiz bezi beyin tabanında sela tursica adı verilen kemik çöküntü içerisinde yer alır. Üreme organlarının kontrolünü ve fonksiyonunu yapan en önemli endokrin bez adenohipofiz yada hipofiz ön lobudur. Hipofiz iki bölümden oluşmaktadır. Anterior lob yada adenohipofiz diğer loba göre daha vasküler yapıdadır. Bu loptaki hücreler gonadotropik hormonları üretir ve gonad aktivitesini kontrol eder.

Posterior lob veya neurohipofiz pars nevroza ve pars intermedia adlı iki bölüme ayrılır. Pars intermedia küçüktür ve fazla önemli bir etkisi bulunmamaktadır. Pars nervoza posterior lobun önemli bölümüdür ve III.ventrikülün tabanına oturur.

Anterior hipofizde bulunan beş ayrı hücre tipi 7 adet hormonun üretiminden sorumludur: 1. Somatotrop hücreler; growth hormonu (GH) salgılar, 2. Kortikotrop hücreler; adreno-kortikotrop hormonu (ACTH) salgılar, 3. Mammotrop hücreler; prolaktini (PRL) salgılar, 4. Tirotrop hücreler; tyroid-stimulating hormonu (TSH) salgılar, 5. Gonadotrop hücreler; FSH ve LH’yı salgılar. 6. MSH (Melanocyte stimulating hormone) diğerlerine göre daha az önemi bulunmaktadır.

Bu hormonların tamamı kompleks protein yapıda veya glikoprotein yapısınıdaki hormonlardır Suda eriyebilen niteliktedir.

Hipofiz ön lobunun fonksiyon ve yapısını oluşturan 3 tip hücre bulunmaktadır. Bunlar; Bazofilik, asidofilik ve kromofob hücrelerdir. FSH, LH, TSH ve muhtemelen ACTH bazofilik hücrelerde, STH veya GH ve prolaktin ise asidofilik hücrelerde üretilir.

Bu bezde üretilen hormonlar kompleks proteinler olduğu için sentetik olarak üretilemezler ve Oral yolla alındıklarında sindirim kanalındaki proteolitik enzimler tarafından yıkımlanırlar.

Suda eriyebilir ve intravenöz uygulandıklarında etkilerini kısa sürede gösterirler. Subkutan veya intramuskuler uygulamaları sonucunda yavaşça absorbe edilirler ve beklenen uzun süreli etkilerini gösterirler. Protein hormonların kompozisyonları ısı ile bozulacağı için dikkatli bir şekilde korunmalıdır.

FSH FSH; Folliküler gelişmeyi, Spermatogenezisi, Cl.’dan salınan progesteron, testisin interstisyel hücrelerinden salınan testosteron ve folliküler hücrelerden salınan östrogen tarafından inhibe edilmektedir. Folliküler gelişmeyi, Spermatogenezisi, Östrogen üretimini stimüle eder.

Kısa yarılanma ömrü nedeniyle tekrarlayan uygulamalara gerek görülmektedir. Ancak, FSH’nın ticari preparatlarında FSH ile birlikte az miktar da olsa LH bulunmaktadır. FSH ovarian follikülün büyüme ve gelişmesini stimüle eder. FSH yalnız başına ovaryumdan östrogen salınımına neden olmaz LH’nın bulunması halinde ovaryum veya testislerden östrogen salınımını uyarırlar.

Menapoz sonrası dönemdeki kadınlarda FSH’nın hipofiz bezinden salınımı steroidlerin yokluğundan dolayı büyük miktarda artar. FSH salınımında oluşan bu artış sonrasında bu hormon böbreklerden direk olarak idrara geçiş yapmakta ve human menopausal gonadotropin (hMG) adını almaktadır.

Ön hipofizdeki gonadotrop hücrelerce sentezlenir. α ve β alt birimleri vardır ve %5 sialik asit içerir. Sialik asit oranı arttıkça yarılanma ömrü uzar. Prepubertal önemde ovaryumlardan salınan az miktardaki östrogen ve GnRH salınımını engeller ve FSH pubertaya kadar salınmaz.

Etkisi Hücrede adenilat siklaz enzimini uyararak ATP’yi cAMP ‘ye dönüştürür ve steroid üretimini arttırır, böylece östrojen salınımını uyarır.

Klinik Kullanımı Ruminant İnaktif ovaryumlar Postpartum hakiki anöstrus olguları Süperfollikülasyon oluşturmak amacıyla Spermatogenezisin uyarılması amacıyla yarılanma süresi bakımından PMSG daha üstündür.

LH Luteinize edici hormon veya luteotrop hormon , Hipofiz ön lobunun bazofilik hücrelerinden salınır ve Hem testis hem de ovaryumu stimüle eder. ovaryumdaki teka ve testiküler Leydig hücrelerinden androgen sekresyonunu ve ovaryumdaki luteal hücrelerden progesteron salınımını uyarır. İneklerde LH’nın devamlı salınımı Cl.’un ve gebeliğin devamı için gerekli olan progesteronun salınımı için gereklidir.

Dişilerde LH’nın en önemli etkileri; Matür folliküllerin ovulasyonu, Oosit maturasyonu, Corpus luteum’un formasyonu, Corpus luteum’un devamlılığıdır. Genellikle kısa etkili hipofiz LH preparatları yerine GnRH veya daha uzun süreli LH etkisi yaratan (daha uzun yarılanma ömrü) hCG kullanılmaktadır.

Etkisi LH, ATP ‘den 3-5 cAMP oluşumunu artırır ve cAMP hücrelerde protein kinazı etkin hale getirerek mitokondrilerde kolesterolden progesteron üretimini artırır (luteinizasyon).

Klinik Kullanımı Ruminant 1- Hormonal kökenli anovulasyon olguları 2- Ovulasyonun gecikmesi ve uyarılması olgularında 3- Folliküler kistler 4- Suböstrus olguları 5- Hakiki anöstrus olgularında (FSH ile kombine) 6- Ovulasyon ve gebelik şansının yükseltilmesi 7- Boğalarda libidoyu ve testesteron yapımını artırmak

Plasental gonadotropinlere örnek olarak; PMSG (Pregnant Mare Serum Gonadotropin) veya yeni adıyla eCG (equine chorionic gonadotropin) ve hCG (human chorionic gonadotropin) İnsanlarda koriyonik gonadotropinler plasentanın korionunda üretilir (human chrionic gonadotropin), eCG ‘nin özellikle ineklerde tekrarlayan uygulamaları anafilaktik reaksiyonlara neden olur.

Çoğu türde hCG, LH etkisi gösterir ve FSH etkisi ya yoktur ya da yok denecek kadar azdır. Köpeklerde hCG östrogen sekresyonunu indükler. Hipofiz kaynaklı LH’ya göre hCG’nin en büyük avantajı uzun yarılanma ömrüdür.

Prolaktin 198 amino asitli bir proteindir Ortalama 24.000 Dalton moleküler ağırlığa sahiptir. Prolaktin hipofiz ön lobundan salınan büyük polipeptid yapılı bir hormondur. Çoğu türde laktasyonun başlangıcı ve devamlılığında görev alır. Koyunlarda luteotropik etkilidir. Prolaktin merkezi sinir sistemi üzerinde etkiyerek annelik davranışlarının meydana gelmesine neden olur.

Ön hipofizden gün boyunca devamlı salınır, Günün ikinci yarısı salınım azalır. Gebelik ilerledikçe salınım artar ve gebelik sonunda en yüksek orana ulaşır. Emme uyarısı salınım için en büyük uyarımdır. Uyku, egzersiz, zorlanma ve östrus prolaktin salınımını artırır. Hipotalamusun denetimi altında salınır. Denetim, prolaktin salınımını kısıtlayıcı hormon (PIH) ve prolaktin salgılatıcı hormon (PRH) ile olur.

Etkisi Süt salınımını uyarır. Alveol artışı, kanal ve özellikle alveol epitel hücrelerinde çoğalma ve başkalaşıma yardımcı olur. Bu etkinin şekillenebilmesi için progesteron, östrojen, insülin, glikokortikoitler, parathormon ve tiroksin bulunmalıdır. Süt proteini üretimini artırır. Annelik içgüdüsünü şekillendirir.

Posterior Hipofiz (Nörohipofiz) Hormonları Posterior hipofiz hormonları hipotalamik nükleusun sinir hücre gövdesinde oluşturulan ve axonlar vasıtası ile nörohipofizde kullanım için saklanan peptid yapıdaki hormonlardır. Posterior hipofiz hormonları antidiuretic hormon (ADH- Vasopressin) ve oxytocin adı verilen nörosekresyonlardır.

Oksitosin etkisini; uteusta, meme bezinin alveaol ve laktifer kanallarında, idrar kesesi ve barsakta bulunan beyaz kas hücreleri üzerinde gösterir. Vazopressin arteriyollerdeki beyaz kas hücrelerinin kontraksiyonuna neden olarak postpartum uterus kanamalarını ve artan kan akımını kontrol eder. Hayvanlarda oksitosin ve vazopressine karşı bir anafilaksi çok ender görülmekle birlikte kısraklarda kullanımında özenli davranılmalıdır.

Salınımındaki uyarımlar ikiye ayrılır: Meme uçlarının uyarılması Vagina, cervix ve uterusun uyarılması Katekolaminler, progesteron ve morfin oxytocin salınımını baskılar

Klinik Kullanımı Ruminant 1- Süt ejeksiyonu amaç meme alveollerinin etrafındaki düz kaslarda kontraksiyondur. Tavsiye edilen doz 5-10 IU 2- Doğumun uyarılması Uterus düz kaslarında kontraksiyon Tavsiye edilen doz 50-100 IU

3- Uterusun boşaltılması Ret.sec. ve post partum akut septik metritislerde uterusun boşaltılması Tavsiye edilen doz 50-100 IU 4- Uterus involüsyonunu uyarmak operasyon sezaryen ve prolapsus uteri olgularında uterusun değişik noktalarına subserozal enjeksiyon tarzında 30-80 IU

köpek Doğumun uyarılması uterus düz kaslarında kontraksiyon tavsiye edilen doz 5-25 IU kedi