Konuşma ve Dil Yetersizliği Nedir? Sözel iletişimde farklı seviye ve biçimlerde ortaya çıkan aksaklıklar ve düzensizlikler nedeniyle dili kullanma, konuşmayı edinme ve iletişimdeki güçlüklerin, bireyin eğitim performansı ve sosyal uyumunu olumsuz yönde etkilemesi durumudur.

İnsan sosyal bir varlıktır ve hayatının büyük bir kısmını diğer insanlarla birlikte geçirir. Birlikte olduğu insanlarla duygu, düşünce ve isteklerini paylaşmak ve onlarla bilgi alışverişinde olabilmek için toplumun kullandığı dili kullanır.

Konuşma insanları diğer canlılardan ayıran en önemli yeteneklerden biridir. İnsan hayatında önemli bir yer tutan ve doğal bir süreç olan konuşmada bozukluk olması bireyin toplumda büyük sorunlar yaşamasına neden olabilir.

Tanılama ve Değerlendirme Konuşma özrünün düzeltilmesi ve konuşmanın geliştirebilmesi için konuşmadaki problemin doğru değerlendirilmesi gerekir. Ağır derecede kekemelik, işitme özrüne bağlı konuşma problemi, damak ve dudak yarıklığı gibi bazı konuşma ve dil problemleri çok belirgindir. Fakat bazı konuşma problemleri bu kadar belirgin olmayabilir. Eğitim yönünden konuşmanın değerlendirilmesi ve teşhis konulabilmesi için tarama ve vaka incelemesi olmak üzere iki aşamalı bir yol izlenir.

Tarama: Konuşması yaşına ve cinsiyetine uygun olanla olmayanı ayırmak için yapılan bir değerlendirmedir. Genellikle rehberlik ve araştırma merkezi uzmanlarınca yapılır.

Tanılama - Vaka İncelemesi: Konuşma özrünün türünü, derecesini, hayatını nasıl etkilediğini, özrün nedenlerini, sağaltımın güçlüğünün kestirilmesini, hangi yöntemlerin kullanılabileceğini kararlaştırmaya yardımcı olacak bilgileri toplayıp değerlendirmeye vaka incelemesi denilir. Vaka incelemesi, özre tanı konması rehberlik ve araştırma merkezlerinde, üniversitelerde hastane ve kliniklerde uzmanlarca yapılır.

Konuşma Engelinin Türleri 1.Gecikmiş konuşma 2.Ses bozukluğu 3.Artikülasyon bozukluğu 4.Kekemelik 5.İşitme engeline bağlı konuşma bozuklukları 6.Yarık damak ve beyin engeline bağlı konuşma bozuklukları 7.Yabancı dil ve bölgesel konuşma ayrılıklarına bağlı konuşma bozuklukları

Ses Bozukluğu: Üretilen sesin perde, rezonans ve yükseklik kalitesindeki bozulmadır. Örneğin; ses kısık ya da kesik kesik çıkabilir. Çocuğun sesi burnundan konuşuyormuş gibi ya da gripmiş gibi duyulabilir. Konuşmanın başında ses normal çıksa da konuşmanın sonlarına doğru kısılabilir. Ses bozukluğu; çok konuşan, bağırarak konuşan ve çok ağlayan çocuklarda sık görülür.

Gecikmiş Konuşma : Çocuğun konuşması kendi yaşından beklenenden çok geri ya da konuşma gelişimi açısından daha yavaş bir gelişme gösteriyorsa o konuşma gecikmiş konuşma olarak adlandırılır. Bu, bir bakıma çocuğun bebeklik çağında geçirmesi gereken konuşma gelişim aşamalarından birinde duraklayıp kalması ya da o aşamalardan birine geri dönüş yapma halidir.

Gecikmiş konuşma problemi olan çocuklarda bazı belirtiler görülür. Bazılarında cümle kurmada güçlük ve gecikmeler olur. Anlatmak istediklerini sözel yolla aktarmak yerine vücut hareketleriyle (Parmakla gösterme, fırlatma, vurma vb.) anlatmayı tercih ederler. Çıkardıkları sesler dinleyen tarafından anlamsız bulunur. Gecikmiş konuşma problemi olan çocuklar başkalarının konuşmalarına ilgi duymazlar ve dinlemezler. Bazıları toplumdan uzak durma eğilimi gösterirler. Duvarlara vücudunu sürtmek, bir başkasının elini tutmak, sıkmak gibi hareketler de gözlenebilir.

Gecikmiş konuşmanın nedenleri Zeka geriliği Sağlık durumu İşitme kaybı Devinimsel uyum güçlüğü Duygusal çatışma Aile ve çevre koşulları

Öğretmenlere Öneriler Çocukla onun anlayabileceği basit cümleler ve kalıplar içinde konuşmalıyız. Çocuğun konuşma girişimleri destekleyerek konuşma isteğini artırmalıyız. Gecikmiş konuşma gösteren çocukların el kol hareketlerini çok kullanmalarına tolerans göstererek konuşmaya teşvik etmeliyiz. Basitten karmaşığa doğru cümleler kurdurmalıyız.

Artikülasyon bozukluğu: Seslerin, hecelerin ya da sözcüklerin yanlış üretilmesidir. 4 farklı çeşidi vardır. 1. Ses Atlamaları: Kapı-Apı, saat- sat 2. Ses Eklenmesi: Aşağı- aşşağı, saat- sahat 3. Harf ve Hecelerin Yerini değiştirme: Arı-ayı, araba- ayaba, kitap- kipat, portakal- porkatal 4. Sesleri Bozma: Süt derken ‘s’ sesini peltek söyleme

Artikülasyon Bozukluğunun Nedenleri 1.Yapısal nedenler: konuşma organlarındaki bir takım yapısal bozukluklar artikülasyon bozukluğuna neden olabilir. 2.İşlevsel nedenler: konuşma organlarında herhangi bir yapısal bozukluk olmadığı halde eğer çevre şartları olumsuz ise artikülasyon bozukluğu görülebilir. 3.Psikolojik nedenler: çocuğun yaşamış olduğu duygusal problemler, ailenin yaşamış olduğu ekonomik problemler, çocuğun içine kapanık olması, zihinsel bir takım problemler artikülasyon bozukluğuna neden olabilir.

Öğretmenlere öneriler Sınıfta öğretmen bir takım etkinlikler yaparak çocuğun çıkarmış olduğu hatalı sesi öğrenmesine ve düzeltmesine dikkatinin çekilmesine yardımcı olur. Örneğin; şarkı, masal, kasetler dinlettirilerek çocuğun hatalı çıkardığı sesin doğrusunu öğrenmesi ve dikkatinin çekilmesi sağlanır. Öğretmen sınıfındaki diğer öğrencilere artikülasyon bozukluğu hakkında bilgi vermeli ve bu problemi eğitimle ortadan kaldırılacak bir bozukluk olduğunu ve artikülasyon bozukluğu olan arkadaşlarını duygusal yönden desteklemelerinin faydalı olacağını anlatmalıdır. Öğretmen çocuğa karşı sevecen, sabırlı ve özverili olmalıdır. Çocuğun hatalı çıkardığı sesi hemen doğru olarak kazanamayacağı için aceleci davranmamalıdır.

Kekemelik: Konuşmanın doğal akışının bir biçimde kesintiye uğramasıdır. Bireyin istemsiz olarak sesleri uzatması, kimi sesleri üretirken zorluk çekmesi, bir sesi, heceyi ya da sözcüğü tekrarlaması biçiminde görülebilir.

Kekemeliğin Nedenleri Bastırılmış istek, korku ya da çatışma gibi etkenlerin neden olduğu psikolojik problemler kekemeliğe yol açabilmektedir. Çocuğa küçük yaşlarda düzen, temizlik, terbiye vb. konularda aşırı disiplin uygulayan, beklentileri yüksek olan, fiziksel şiddet uygulayan, yanlış yaptığı zaman çok tepki veren ebeveynlerin çocuklarında kekemelik daha sık görülmektedir. Kekemeliğin zeka ile bir ilişkisinin bulunmadığı düşünülmektedir.

Öğretmenlere Öneriler Çocuğu kekeme diye damgalamayınız. Siz damgalarsanız o da kendini kekeme görmeye başlar. Çocuğu konuşmada acele ettirmeyiniz. Sizin ve diğer arkadaşlarının iyi, sabırlı dinleyiciler olduğunu çocuk hissetsin. Hiçbir zaman çocuğa “Dur, acele etme”, “Yeniden başla”, “Önce derin bir nefes al” gibi uyarılarda bulunmayınız. Bütün bu uyarılar onun dikkatini konuşması üzerine toplamasına neden olur. Çocuk konuşurken onun dudak hareketlerine değil gözünün içine bakınız.

İşitme Engeline Bağlı Konuşma Bozuklukları: Çocuk konuşmayı tam olarak kazanmadan önce işitmesi özürlü hale gelirse konuşma gelişimi bundan olumsuz yönde etkilenir. İşitme kaybı ne kadar çok olursa konuşma o kadar çok engellenir.

Yarık Damak ve Beyin Engeline Bağlı Konuşma Bozuklukları: Yarık damak ( kurtağzı), ağız boşluğunun üst kısmında açıklık olması durumudur, Yarık dudak ise ( Tavşan dudak) üst dudakta tek ya da iki yanlı yarıklık olması durumudur.

Yarık Damak Oluşumu Nedenleri Nedeni kesin olarak bilinmemekle birlikte annenin hamilelikteki sağlık durumu, beslenme bozukluğu ile fetüsün üzerinde rahim içi baskıların oluşmasının etkili olduğu düşünülmektedir. Yarıklar cerrahi yolla düzeltilebilir ya da yapay olarak kapatılabilir. Tıbbi müdahale sonrası süreçte ise konuşma eğitimine başlanmalıdır. Ancak dudak ve damaktaki bu kusurların tedaviden sonra konuşmanın ne ölçüde düzelebileceği belirlenemez.

Yabancı Dil ve Bölgesel Konuşma Ayrılıklarına Dayalı Konuşma Bozuklukları: İki lisanlılık ( Bilingualizm), iki lisana aynı zamanda maruz kalmayı ifade eder. İki dilin konuşulduğu ev ortamı, her iki dilin konuşmaya başlangıcında geçici gecikmeye neden olur. Çocuk okula gittiğinde okulda konuşulan dil ile evde konuşulan dil farklılığından kaynaklanan sorunlar yaşayabilir.

HAZIRLAYANLAR SEMANUR CAN ŞEHVAL YALÇIN REYHAN MEMİŞ MELİKE ASLAN EBRU KILIÇ ÖZLEM