TTK VE VUK’UN KAYIT DÜZENİ VE DEĞERLEME HÜKÜMLERİ AÇISINDAN KARŞILAŞTIRILMASI

VUK DOKUZUNCU BÖLÜM KAYIT NİZAMI

TÜRKÇE TUTMA VE TÜRK PARASI KULLANMA ZORUNLULUĞU Madde 215- (Değişik: 16/7/2004-5228/7 md.) 1. Bu Kanuna göre tutulacak defter ve kayıtların Türkçe tutulması zorunludur. Ancak, Türkçe kayıtlar bulunmak kaydıyla defterlerde başka dilden kayıt da yapılabilir. Bu kayıtlar vergi matrahını değiştirmeyecek şekilde tasdik ettirilecek diğer defterlere de yapılabilir. 2. a) Kayıt ve belgelerde Türk para birimi kullanılır. Belgeler, Türk parası karşılığı gösterilmek şartıyla, yabancı para birimine göre de düzenlenebilir. Şu kadar ki yurt dışındaki müşteriler adına düzenlenen belgelerde Türk parası karşılığı gösterilme şartı aranmaz.

b) İlgili dönem defter tasdik tarihi itibarıyla ödenmiş sermayesi (yurt dışında kurulan şirketlerin Türkiye'ye ayrılan ödenmiş sermayesi) en az 100 milyon ABD Doları ya da muadili yabancı para karşılığı Türk Lirası ve sermayesinin en az % 40'ı ikametgâhı, kanunî ve iş merkezi Türkiye'de bulunmayan kişilere ait olan işletmelere, kayıtlarını Türk para birimi dışında başka bir para birimiyle tutmalarına Bakanlar Kurulunca izin verilebilir. Bakanlar Kurulu, bu had ve nispeti sektörler itibarıyla ayrı ayrı yarısına kadar indirmeye veya iki katına kadar artırmaya yetkilidir. Bu şartların ihlâl edildiği hesap dönemini izleyen hesap döneminden itibaren Türk para birimine göre kayıt tutma zorunluluğu başlar. ba) Türk para birimiyle yapılan işlemler, işlemin gerçekleştiği günün Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz alış kuruyla ilgili para birimine çevrilir. İktisadî kıymetlerin değerleri ile vergi matrahı kayıt yapılan para birimine göre tespit edilir, beyannamenin verilmesi gereken ayın ilk gününün kuruyla Türk parasına çevrilerek beyan edilir. Vergi ödeme, mahsup ve iade işlemlerinde de Türk Lirası tutarlar kullanılır. bb) Bu mükellefler, diğer para birimleriyle kayıt tuttukları sürece mükerrer 298 inci maddenin (A) fıkrası uyarınca enflasyon düzeltmesi yapamazlar. Türk para birimiyle kayıt yapmaya başlamaları halinde ise üç yıl süreyle anılan madde hükmünden yararlanamazlar.

DEFTERLERİN MÜREKKEPLE YAZILACAĞI Madde 216 Bu kanuna göre tutulması mecburi defterler mürekkeple veya makine ile yazılır. Kopya kağıdı kullanılması ve ıstampa ve sair damga aletleriyle kopya konulması da caizdir. Bilumum defterlerde hesaplar kapatılıncaya kadar toplamlar geçici olarak kurşun kalemi ile yapılabilir.

YANLIŞ KAYITLARIN DÜZELTİLMESİ Madde 217 Yevmiye detferi madelerinde yapılan yanlışlar ancak muhasebe kaidelerine göre düzeltilebilir. Diğer bilümum defter ve kayıtlara rakam ve yazılar yanlış yazıldığı takdirde düzeltmeler ancak yanlış rakam ve yazı okunacak şekilde çizilmek, üst veya yan tarafına veyahut ilgili bulunduğu hesaba doğrusu yazılmak suretiyle yapılabilir. Defterlere geçirilen bir kaydı kazımak, çizmek veya silmek suretiyle okunamaz bir hale getirmek yasaktır.

BOŞ SATIR BIRAKILAMIYACAĞI, SAYFALARIN YOK EDİLMİYECEĞİ Madde 218 Defterlerde kayıtlar arasında usulen yazılmaya mahsus olan satırlar, çizilmeksizin boş bırakılamaz ve atlanamaz. Ciltli defterlerde, defter sayfaları ciltten koparılamaz. Tasdikli müteharrik yapraklarda bu yaprakların sırası bozulamaz ve bunlar yırtılamaz.

KAYIT ZAMANI Madde 219 – (Değişik : 30/12/1980 - 2365/32 md.) Muameleler defterlere zamanında kaydedilir. Şöyleki: a) Muamelelerin işin hacmine ve icabına uygun olarak muhasebenin intizam ve vuzuhunu bozmayacak bir zaman zarfında kaydedilmesi şarttır. Bu gibi kayıtların on günden fazla geciktirilmesi caiz değildir. b) Kayıtlarını devamlı olarak muhasebe fişleri, primanota ve bordro gibi yetkili amirlerin imza ve parafını taşıyan mazbut vesikalara dayanarak yürüten müesseselerde, muamelelerin bunlara işlenmesi, deftere işlenmesi hükmündedir. Ancak bu kayıtlar, muamelelerin esas defterlere 45 günden daha geç intikal ettirilmesine cevap vermez. c) Günlük kasa, günlük, perakende satış ve hasılat defterleri ile serbest meslek kazanç defterine muameleler günü gününe kaydedilir.

A) DEFTER TUTMA VE ENVANTER TTK BEŞİNCİ KISIM TİCARİ DEFTERLER A) DEFTER TUTMA VE ENVANTER

II - DEFTERLERİN TUTULMASI MADDE 65- (1) Defterler ve gerekli diğer kayıtlar Türkçe tutulur. Kısaltmalar, rakamlar, harfler ve semboller kullanıldığı takdirde bunların anlamları açıkça belirtilmelidir. (2) Defterlere yazımlar ve diğer gerekli kayıtlar, eksiksiz, doğru, zamanında ve düzenli olarak yapılır. (3) Bir yazım veya kayıt, önceki içeriği belirlenemeyecek şekilde çizilemez ve değiştirilemez. Kayıt sırasında mı yoksa daha sonra mı yapıldığı anlaşılmayan değiştirmeler yasaktır. (4) Defterler ve gerekli diğer kayıtlar, olgu ve işlemleri saptayan belgelerin dosyalanması şeklinde veya veri taşıyıcıları aracılığıyla tutulabilir. (…) (1) Defterlerin ve gerekli diğer kayıtların elektronik ortamda tutulması durumunda, bilgilerin saklanma süresince bunlara ulaşılmasının ve bu süre içinde bunların her zaman kolaylıkla okunmasının temin edilmiş olması şarttır. Elektronik ortamda tutulma hâlinde birinci ilâ üçüncü fıkra hükümleri kıyas yoluyla uygulanır. (1) (1) 26/6/2012 tarihli ve 6335 sayılı Kanunun 41 inci maddesiyle, bu fıkrada yer alan “; şu şartla ki, muhasebenin bu tutuluş biçimleri ve bu konuda uygulanan yöntemler Türkiye Muhasebe Standartlarına uygun olmalıdır” ibaresi madde metninden çıkarılmıştır.

III - ENVANTER MADDE 66- (1) Her tacir, ticari işletmesinin açılışında, taşınmazlarını, alacaklarını, borçlarını, nakit parasının tutarını ve diğer varlıklarını eksiksiz ve doğru bir şekilde gösteren ve varlıkları ile borçlarının değerlerini teker teker belirten bir envanter çıkarır. (2) Tacir açılıştan sonra her faaliyet döneminin sonunda da böyle bir envanter düzenler. Faaliyet dönemi veya başka bir kanuni terimle hesap yılı oniki ayı geçemez. Envanter, düzenli bir işletme faaliyetinin akışına uygun düşen süre içinde çıkarılır. (3) Maddi duran malvarlığına dâhil varlıklarla, ham ve yardımcı maddeler ve işletme malzemeleri düzenli olarak ikame ediliyor ve toplam değerleri işletme için ikinci derecede önem taşıyorsa, değişmeyen miktar ve değerle envantere alınırlar; şu şartla ki, bunların mevcutları miktar, değer ve bileşim olarak sadece küçük değişikliklere uğramış olsunlar. Ancak, kural olarak üç yılda bir fiziksel sayım yapılması zorunludur. (4) Aynı türdeki stok malvarlığı kalemleri, diğer aynı nitelikteki veya yaklaşık aynı değerdeki taşınabilir malvarlığı unsurları ve borçlar ayrı ayrı gruplar hâlinde toplanabilir ve ortalama ağırlıklı değer ile envantere konulabilir.

IV - ENVANTERİ KOLAYLAŞTIRICI YÖNTEMLER MADDE 67- (1) Envanter çıkarılırken, malvarlığı mevcudu, sondaj yöntemine göre ve genel kabul gören matematiksel-istatistiksel yöntemler yardımı ile çeşit, miktar ve değer olarak belirlenir. Kullanılan yöntem, Türkiye Muhasebe Standartlarına uygun olmalıdır. Bu şekilde düzenlenen envanterin vardığı sonuçlar, fiziksel sayım yapılmış olsaydı elde edilecek olan envanterin sonuçlarına eş düşmelidir. (2) Bir faaliyet döneminin kapanış envanteri düzenlenmesinde Türkiye Muhasebe Standartlarına uygun başka bir yöntemin uygulanması suretiyle, cins, miktar ve değer olarak malvarlığı mevcudunun güvenle tespiti sağlanabiliyorsa fizikî envanter gerekli değildir. (3) Faaliyet döneminin kapanışında, fizikî sayım veya ikinci fıkraya göre izin verilen diğer bir usul kullanılarak malvarlığı kalemlerinin cins, miktar ve değerine göre faaliyet döneminin kapanışından önceki üç veya sonraki iki ay içinde bulunan bir gün itibarıyla düzenlenmiş özel bir envanterde gösterilmişse, ayrıca bu özel envantere dayalı olarak ve Türkiye Muhasebe Standartlarına uygun bir şekilde ileriye dönük tahmin yöntemiyle, faaliyet döneminin sonunda mevcut varlıkların o faaliyet döneminin sonu itibarıyla değerlemesi doğru yapılıyorsa, varlıklara ilişkin envanterin yapılmasına gerek yoktur.

DEĞERLEME HÜKÜMLERİ (VUK) ENVANTER ÇIKARMAK: Madde 186 Envanter çıkarmak, bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde ve müfredatlı olarak tespit etmektir. Şu kadar ki, ticari teamüle göre tartılması, sayılması ve ölçülmesi mutat olmayan malların değerleri tahminen tespit olunur. Mevcutlar, alacaklar ve borçlar işletmeye dahil iktisadi kıymetleri ifade eder.

İktisadi Kıymet Değerleri ÜÇÜNCÜ KİTAP Değerleme BİRİNCİ KISIM İktisadi Kıymet Değerleri BİRİNCİ BÖLÜM DEĞERLEME ESASLARI

DEĞERLEMENİN TARİFİ Madde 258 Değerleme, vergi matrahlarının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve tespitidir. DEĞERLEME GÜNÜ Madde 259 Değerlemede, iktisadi kıymetlerin vergi kanunlarında gösterilen gün ve zamanlarda haiz oldukları kıymetler esas tutulur. DEĞERLEMEDE ESAS Madde 260 Değerlemede, iktisadi kıymetlerden her biri tek başına nazara alınır. Teamülen aynı cinsten sayılan malları ve düşük kıymetli müteferrik (ayrılmış dağınık) eşyayı toplu olarak değerlemek caizdir.

DEĞERLEME ÖLÇÜLERİ Madde 261 Değerleme, iktisadi kıymetin nevi ve mahiyetine göre, aşağıdaki ölçülerden biri ile yapılır: 1. Maliyet bedeli; 2. Borsa rayici; 3. Tasarruf değeri; 4. Mukayyet değer; 5. İtibari değer; 6. Vergi değeri; 7. Rayiç bedel, (Ek : 30/12/1980 - 2365/46 md.) 8. Emsal bedeli ve ücreti. (1)

MALİYET BEDELİ Madde 262 Maliyet bedeli, iktisadi bir kıymetin iktisap edilmesi veyahut değerinin artırılması münasebetiyle yapılan ödemelerle bunlara müteferri (aynı kökten türden) bilumum (hep bütün) giderlerin toplamını ifade eder.

BORSA RAYİCİ Madde 263 Borsa rayici, gerek menkul kıymetler ve kambiyo borsasına, gerekse ticaret borsalarına kayıtlı olan iktisadi kıymetlerin değerlemeden evvelki son muamele gününde borsadaki muamelelerinin ortalama değerlerini ifade eder. Normal temevvüçler (dalgalanmalar)dışında fiyatlarda bariz kararsızlıklar görülen hallerde, son muamele günü yerine değerlemeye takaddüm eden (önce gelen) 30 gün içindeki ortalama rayici esas olarak aldırmaya Maliye Bakanlığı yetkilidir.

TASARRUF DEĞERİ Madde 264 Tasarruf değeri, bir iktisadi kıymetin değerleme gününde sahibi için arz ettiği gerçek değerdir. MUKAYYET DEĞER Madde 265 Mukayyet değer, bir iktisadi kıymetin muhasebe kayıtlarında gösterilen hesap değeridir

İTİBARİ DEĞER Madde 266 İtibari değer, her nevi senetlerle esham (hisse senedi) ve tahvillerin üzerinde yazılı olan değerlerdir. RAYİÇ BEDEL Mükerrer Madde 266 – (Ek : 30/12/1980 - 2365/47 md.) Rayiç bedel, bir iktisadi kıymetin değerleme günündeki normal alım satım değeridir.

EMSAL BEDELİ VE EMSAL ÜCRETİ Madde 267 Emsal bedeli, gerçek bedeli olmayan, veya bilinmeyen veyahut doğru olarak tespit edilemeyen bir malın, değerleme gününde satılması halinde emsaline nazaran haiz olacağı değerdir. Emsal bedeli sıra ile, aşağıdaki esaslara göre tayin olunur: Birinci sıra: (Ortalama fiyat esası) aynı cins ve nevideki mallardan sıra ile değerlemenin yapılacağı ayda veya bir evvelki veya bir daha evvelki aylarda satış yapılmışsa, emsal bedeli bu satışların miktar ve tutarına göre mükellef tarafından çıkarılacak olan "Ortalama satış fiyatı" ile hesaplanır. Bu esasın uygulanması için, aylık satış miktarının, emsal bedeli tayin olunacak her bir malın miktarına nazaran % 25 ten az olmaması şarttır. İkinci sıra: (Maliyet bedeli esası) Emsal bedeli belli edilecek malın, maliyet bedeli bilinir veya çıkarılması mümkün olursa, bu takdirde mükellef bu maliyet bedeline, toptan satışlar için % 5, perakende satışlar için % 10 ilave etmek suretiyle emsal bedelini bizzat belli eder.

(Değişik : 23/6/1982 - 2686/35 md.) Üçüncü sıra: (Takdir esası) Yukarıda yazılı esaslara göre belli edilemeyen emsal bedelleri ilgililerin müracaatı üzerine takdir komisyonunca takdir yolu ile belli edilir. Takdirler, maliyet bedeli ve piyasa kıymetleri araştırılmak ve kullanılmış eşya için ayrıca yıpranma dereceleri nazara alınmak suretiyle yapılır. Takdir edilen bedellere mükelleflerin vergi mahkemesinde dava açma hakkı mahfuzdur. Ancak, dava açılması verginin tahakkuk ve tahsilini durdurmaz. Emsal bedelinin mükellef tarafından bizzat hesaplandığı hallerde, bu hesaplara ait kayıt ve cetveller ispat edici kağıtlar olarak muhafaza edilir. Yukarıdaki esaslarla mukayyet olmaksızın kaza mercilerinin re'sen biçtikleri değerler ile zirai kazanç ölçülerini tespit eden kararnamelerde yer alan unsurlar emsal bedeli yerine geçer. Ücretle yapılan imalatta ücretin gerçek miktarının bilinmemesi veya doğru olarak tayin edilememesi hallerinde tespit edilecek emsal ücret de aynı esaslara göre tayin olunur.

VERGİ DEĞERİ Madde 268 (Değişik : 3/4/2002-4751/1 md.) Vergi değeri, bina ve arazinin Emlâk Vergisi Kanununun 29 uncu maddesine göre tespit edilen değeridir.

(VUK) İKİNCİ BÖLÜM İKTİSADİ İŞLETMELERE DAHİL KIYMETLERİ DEĞERLEME İktisadi işletmelere dahil kıymetlerin değerleme işlemi VUK 269 – 298 madde hükümlerine göre yapılır. (Kıymetlerin hangi değerleme ölçülerine göre değerleneceği tablo şeklinde verilecektir)

TTK III - DEĞERLEME İLKELERİ 1. Genel değerleme ilkeleri MADDE 78- (1) Finansal tablolarında yer alan varlıklar ile borçlarla ilgili olarak, aşağıdakilerle sınırlı olmamak ve Türkiye Muhasebe Standartlarında öngörülen ilkeler de dikkate alınmak üzere şu değerleme ilkeleri geçerlidir: a) Bir önceki dönemin kapanış bilançosundaki değerler ile faaliyet döneminin açılış bilançosundaki değerler birbirinin aynı olmalıdır. b) Fiilî veya hukuki duruma aykırı olmadıkça, değerlemelerde işletme faaliyetinin sürekliliğinden hareket edilir. c) Bilanço kapanış gününde, varlıklar ve borçlar teker teker değerlendirilir. d) Değerleme ihtiyatla yapılmalıdır; özellikle de bilanço gününe kadar doğmuş bulunan bütün muhtemel riskler ve zararlar, bunlar bilanço günü ile yılsonu finansal tablolarının düzenlenme tarihi arasında öğrenilmiş olsalar bile, dikkate alınır; kazançlar bilanço günü itibarıyla gerçekleşmişlerse hesaba katılır. Değerlemeye ilişkin olumlu ve olumsuz farkların dönem sonuçlarıyla ilişkilendirilmesinde Türkiye Muhasebe Standartlarındaki esaslara uyulur.

e) Faaliyet yılının gider ve gelirleri, ödeme ve tahsilat tarihlerine bakılmaksızın yılsonu finansal tablolarına alınırlar. f) Önceki yılsonu finansal tablolarında uygulanmış bulunan yöntemler korunur. (2) Standartlarda öngörülen hâllerde ve istisnai durumlarda birinci fıkradaki ilkelerden ayrılanabilir. 2. Varlıklar ile borçların değerleme ölçüleri MADDE 79- (1) Duran ve dönen varlıklar Türkiye Muhasebe Standartları uyarınca bu standartlarda gösterilen ölçülere göre değerlenir. Borçlar ve diğer kalemler için de aynı standartlar uygulanır. 3. İktisap ve üretim değerleri MADDE 80- (1) Değerlemede uygulanacak değerlerin belirlenmesi, tanımları, kapsamları, uygulanacak kalemlerin gösterilmesi ve değişiklikler Türkiye Muhasebe Standartlarına tabidir. 4. Değerlemeyi basitleştirici yöntemler MADDE 81- (1) Şartların gerçekleşmesi hâlinde Türkiye Muhasebe Standartlarında öngörülen değerlemeyi basitleştirici yöntemler uygulanır.

VUK-TMS/TFRS DEĞERLEME HÜKÜMLERİ KARŞILAŞTIRMA TABLOSU VARLIK GRUBU VUK DEĞERLEME ÖLÇÜLERİ TMS-TFRS DEĞERLEME ÖLÇÜLERİ Kasa (TL) İtibari Değer (VUK 284) Gerçeğe Uygun Değer Kasa (YP) Borsa Rayici Mevcut Değil ise MB Kurları (VUK 284) Bankalar Vadesiz Mukayyet Değer (VUK 265) Bankalar Vadeli Kıst Gelir (VUK 281) (İtfa Edilmiş Maliyet) Alınan Çekler Verilen Çekler Yabancı Paralar Borsa Değeri (Borsa Değeri)

VUK-TMS/TFRS DEĞERLEME HÜKÜMLERİ KARŞILAŞTIRMA TABLOSU VARLIK GRUBU VUK DEĞERLEME ÖLÇÜLERİ TMS-TFRS DEĞERLEME ÖLÇÜLERİ Gerçeğe Uygun Değer Farkı Kar Zarara Yansıtılan Finansal Varlıklar - Hisse senetleri ile fon portföyünün en az %51’i Türkiye’de kurulmuş şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma belgeleri – Maliyet bedeli (alış değeri) - Diğerleri borsa rayici Gerçeğe Uygun Değer (Borsada yer alan en iyi alış bedeli) Satılmaya Hazır Finansal Varlıklar Vadeye Kadar Elde Tutulacak Finansal Varlıklar Gerçeğe Uygun Değer (Borsada yer alan en iyi alış bedeli) – borsada işlem görmüyorsa değerleme gününe kadar hesaplanan faiz varlığın değerine eklenir. - Gerçeğe Uygun Değer (İtfa Edilmiş Maliyet) - Gerçeğe uygun değerin hesaplanamadığı durumlarda maliyet bedeli değerlemede esas alınır.

VUK-TMS/TFRS DEĞERLEME HÜKÜMLERİ KARŞILAŞTIRMA TABLOSU VARLIK GRUBU VUK DEĞERLEME ÖLÇÜLERİ TMS-TFRS DEĞERLEME ÖLÇÜLERİ Alıcılar Mukayyet Değer (VUK 265) Gerçeğe Uygun Değer (İtfa Edilmiş Maliyet) Alacak Senetleri Mukayyet Değer (VUK 265) veya Tasarruf Değeri (VUK 264) (tercihe bağlı reeskont uygulaması) Stoklar Maliyet Bedeli (VUK 262) Belli koşulların varlığı halinde emsal bedel (VUK 267) Mali tablolara ilk girişte maliyet bedeli, Müteakip değerlemede maliyet ve net gerçekleşebilir değerin düşük olanı ile değerlenir. İştirakler Hisse senetlerinden ise alış bedeli (maliyet bedeli), diğerleri ise borsa rayici - İlk iktisapta maliyet bedeli, müteakip dönemlerde konsolidasyon kapsamında ise öz kaynak yöntemi, değil ise maliyet bedeli veya borsa değerine göre değerlenir. (Borsa rayici ancak aktif bir piyasanın varlığı halinde uygulanabilir.

VUK-TMS/TFRS DEĞERLEME HÜKÜMLERİ KARŞILAŞTIRMA TABLOSU VARLIK GRUBU VUK DEĞERLEME ÖLÇÜLERİ TMS-TFRS DEĞERLEME ÖLÇÜLERİ Maddi Duran Varlıklar İlk iktisapta maliyet bedeli, Müteakip dönemlerde itfa edilmiş maliyet bedeli. Müteakip dönemlerde maliyet bedeli veya yeniden değerleme modeli Maddi Olmayan Duran Varlıklar Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller Müteakip dönemlerde amorti edilmiş maliyet bedeli. Müteakip dönemlerde maliyet bedeli veya gerçeğe uygun değer. Şerefiye - İlk iktisapta Mukayyet Değer, - Müteakip dönemlerde itfa edilmiş maliyet. İlk İktisapta Mukayyet Değer, Müteakip dönemlerde yalnızca değer düşüklüğü olup olmadığı test edilir.

VUK-TMS/TFRS DEĞERLEME HÜKÜMLERİ KARŞILAŞTIRMA TABLOSU VARLIK GRUBU VUK DEĞERLEME ÖLÇÜLERİ TMS-TFRS DEĞERLEME ÖLÇÜLERİ Banka Kredileri Kıst Gider (VUK 285) İtfa Edilmiş Maliyet Satıcılar Mukayyet Değer (VUK 265) Borç Senetleri Mukayyet Değer (VUK 265) veya Tasarruf Değeri (VUK 264) (tercihe bağlı reeskont uygulaması) Alacak senetleri reeskonta tabi tutulmuş ise borç senetlerinin de yapılması zorunludur. Gerçeğe Uygun Defter Değeri (İtfa Edilmiş Maliyet) Alper Şimşek, Servet Özkök, N. Kemal Gündüz, Vergi Muhasebesi, Huz Akademi Yayınları, Altıncı Basım 2016. s.4-5