Jeoteknik Sondajlar

JEOTEKNİK SONDAJLARIN PLANLANMASI a. Sondajların, taşıma kapasitesi uygun olan birime kadar ve temel açısından uygun olmayan tüm jeolojik birimler geçilene kadar devam etmesi gereklidir. Yüksek taşıma kapasitesine sahip sığ bir seviye ile örtülü olsalar bile, yumuşak seviyelerde de ilerleme yapılmalıdır. b. Yapı aşırı konsolidasyona uğramış birimler üzerinde inşa edilecek ise, bu tür birimlerde de ilerleme yapılmalıdır c. Çok ağır yük veya sızıntının olduğu durumlar dışında sondajlar, kaya birimine veya oldukça yüksek taşıma kapasitesine sahip bir zemine ulaşılana kadar devam etmelidir d. Yapı, kaya birimler üzerinde inşa edilecekse, temel kaya- ayrışmış blok ilişkisinin göz ardı edilmemesi bozunma açısından önemlidir. Sağlam kayada en az 3-5 m ilerleme yapılarak bozunma bölgesinin derinliği ve özelliği araştırılmalıdır.

SONDAJ KUYUSUNDA UYGULANA SAHA DENEYLERİ 1. Vane (kanatlı kesici) deneyi 2. Standart penetrasyon deneyi (SPT) 3. Konik penetrasyon deneyi (CPT) 4. Pressiyometre deneyi 5. Dilatometre deneyi 6. Plaka yükleme deneyi 7. Pompaj deneyi 8. Paker deneyi

Standart penetrasyon deneyi (SPT) Bu deney; sondaj tijlerine takılmış, ortasından ikiye ayrılabilen (yarık) ve içinde pirinçten yapılmış bir iç tüpün bulunduğu bir örnekleyicinin, 63.5 kg ağırlığında bir şahmerdanın 760 mm yükseklikten tijlerin üzerine düşürülerek zemine sokulması ilkesini esas alır.

Bozulmuş Örnek Alımı

SPT uygulaması

Bozulmamış Örnek Alma kil, kumlu kil, siltli kil, killi silt

Enjeksiyon ve Sondajları Kaya ve toprak zeminlerde var olan " doğal "; büyük yapılarda ve yapay dolgularda dolgu sırasında oluşan "bünyesel boşlukları", basınç altında birtakım sıvı karışımlarla doldurarak, bu zeminlerin veya ortamın jeoteknik özelliklerinin, kullanım amacı yönünde iyileştirilmesini sağlamak için yapılan sondaj işlemine "enjeksiyon sondajı", karışımların basınç altında basılma işlemine ise "enjeksiyon" adı verilmektedir.

ENJEKSİYONUN PLANLANMASI 1.Jeoteknik Özellikler - Çalışma alanının genel jeolojik yapısı - Kayaların dayanıklı ve dayanıksız bölümlerinin ve çatlak sistemlerinin dağılımı - Ana yapının projelendirilmesinde rastlanacak problemler - Bu problemlerin giderilmesi için düşünülebilecek sondaj ve enjeksiyon teknikleri 2 Hidrojeolojik Özellikler - Proje alanındaki yeraltı suyunun durumu ve yeraltısuyu hidroliğine ait veriler - Jeolojik yapıların geçirgenliklerinin çeşitli yükler altındaki değişimi 3. Jeokimyasal Özellikler - Zemini oluşturan kaya ve toprakların genel kimyasal yapıları - Zeminde bulunan yeraltısuyunun kimyasal özellikleri - Zeminin ve yeraltısuyunun kimyasal olaylardan etkilenmesi - Zemin ve yeraltısuyunun oluşturulan yapıya kimyasal açıdan etkileri - Yapının zemin üzerindeki gelecekteki kimyasal etkileri -Yapılabilecek enjeksiyon işlemlerinin ve enjeksiyon maddelerinin zemin, yapı ve yeraltısuyuna etkileri ve bunların birbirleriyle olan ilişkileri

Tahlisiye (fishing) Sondaj işlemi sırasında takımın kopmasıyla veya sıkışmasıyla sondaj dizisinin tümü veya bir kısmı kuyuda kalabilir. Bunun sonucunda eldeki sondaj ekipmanları yok olacağı veya zarar görebileceği gibi kazılan kuyu da kaybedilebilir. Ayrıca kuyuda takım yokken kuyuya malzeme düşebilir. Bu gibi durumlarda çeşitli özel ekipman ve yöntemlerle kuyudaki takım ve parçalar kurtarılır. Bu işleme tahlisiye (fishing) denilir.

PROBLEMLİ DURUMLARDA YAPILMASI GEREKENLER 1.Problemin nasıl çıktığını ve ana nedenin ne olduğunu tespit etmek 2.Yanında çalışan personelin ve kendisinin moralinin bozulmamasına özen göstermesi 3.Diğer mühendisler, sondör ve tecrübeli işçilerle problemin nasıl çözüleceği hakkında bilgi alışverişi yapmalı 4. Problemin çözülmesi için uygulanacak en iyi tahlisiye yöntemini belirlemeli 5. Belirlenen tahlisiye yönteminin itinalı bir şekilde uygulanmasını sağlamalıdır. Çünkü sondajda uygulanacak ilk tahlisiye işlemi çok önemlidir. Uygulanan tahlisiye yöntemi, ikinci bir problemin oluşmasına neden olmamalıdır.

TOOL JOİNTLER Kuyuda kalan takımı içerisinden veya dışından tutan aletlerdir. Sondaj dizisi ile kuyuya indirilir ve üzerine ağırlık verilerek takım çevrilir. Aletin üzerindeki ince dişler sayesinde takıma diş açarak tutar.

Ortalayıcılar

Makaslı Kurtarıcılar

Tutuculu Tahlisiyeler (overshot) Sondaj dizisini üst kısımdan ve dışarıdan kavrayarak yakalar ve en çok kullanılan tahlisiye aletidir.

Mıknatıs Tahlisiyeler Mıknatıslar küçük parçalar için oldukça kullanışlıdırlar. Genellikle sand-line halatına bağlı olarak kullanılabilmeleri nedeniyle çok pratiktirler ve manevra aralarında dahi kullanılabilirler. Halatın ucuna bağlı olan mıknatıs kuyu tabanına kadar indirilerek küçük malzemeler tutulur.

Junk basket Junk basketle kuyuda kalan matkap parçaları vb. malzeme çıkartılır.

Takımın Çözülmesi (back-off) İşlemi Eğer yukarıda anlatılan metotların hiçbirisi sıkışmış takımın kurtarılmasında başarılı olmazsa uygulanabilecek en son metot “back-off” işlemidir. Back-off işlemi, dizinin sıkışma bölgesi üstünde kalan kısmının kuyudan alınması işlemidir

Washover Kuyularda özellikle şişme yada yıkılma sonucu meydana gelen takım sıkışmalarının tahlisiyesinde kullanılan vazgeçilemez bir elemandır. Kuyu çapından 1-2 in. küçük ve takımdaki tool joint ve sub’lardan daha geniş bir çapa sahip, genellikle özel çekme borulardır.