slayt kodu: 01 DERS KAPAĞI Üretim Yönetimi Stok Yönetimi 2009-2010 Bahar Yarıyılı Hafta 11 Hazırlayan: Dr. Aslı Tuncay Çelikel

slayt kodu: 02 GİRİŞ Giriş Bu hafta tedarik zinciri yönetimi konusundan bahsedeceğiz. İşleyeceğimiz ana başlıkları madde madde sayabiliriz: 1. Üretim Sistemlerinde Stok Kavramı 2. Stokların Sınıflandırılması 3. Stokların İşletme Ekonomisindeki Önemi 4. Stok Kontrolünün Organizasyondaki Yeri 5. Stok Kontrolünden Etkilenen Maliyet Unsurları 6. Stok Kayıtları 7. Malzeme İhtiyaç Planlanması

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Üretim Sistemlerinde Stok Kavramı Stok nedir? Bir üretim sisteminde üretilen ürüne dolaysız veya dolaylı olarak katılan bütün fiziksel varlıklar ve ürünün kendisi stok kavramı içinde düşünülebilir. Stoklar söz konusu varlıkların miktarları veya parasal değeri ile ölçülür. İngilizce “inventory” kelimesinden Türkçe’ye aktarılmış olan envanter sözcüğü de stok anlamında kullanılmaktadır. Sipariş üzerinden çalışan atölye büyüklüğünde bir sistemde stok bulundurmaya genelikle gerek yoktur. Öncelikle müşteriden sipariş alınır. Daha sonra üretici hammaddelerin siparişini verir, üretim yapılır ve müşteriye ürün biter bitmez teslim edilir. Üretim sistemi büyüdükçe ve ürün çeşidi arttıkça, tedarik, talep ve imalata ilişkin faktörlerdeki belirsizlik ve aralarındaki ilişkilerin karmaşıklığı stok bulundurmamayı zorunlu kılar. **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 3

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Stok Yönetimi Bakşa bir ifadeyle, stok gelecekteki talebi karşılamak üzere depolanan malzemelerin tümüdür. Stok yönetimi, gelecekteki talebi karşılamak üzere ürünlerin ve gerekli maddelerin en iyi şekilde temin edilme usülleridir. Stokların yönetimini her zaman uygulayabilen kesin modellere bağlamak, dinamik ve çok sayıda ilişkilerden kurulu işletme sistemi için olanak dışıdır. **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 4

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Stokların Sınıflandırılması 1. Hammaddeler: İşletmede imalata giren ve üzerinde işlem yapılarak değer kazandırılan tüm varlıklar hammaddedir. Hammadde üretilen ürüne göre değişir. Örneğin bir ekmek fırını için un hammadedir, ürün ise ekmek. Fakat un üreten bir fabrika için ise buğday hammadde, un ise üründür. 2. Yarı mamüller: Üzerlerinde yapılması gereken işlemler henüz tamamlanmamış bulunan ve iş rotasyonları arasındaki ara depolarda biriktirilen varlıklardır. Bunları yarı mamül niteliği ile bir süre sonra, tüm işlemleri tamamlanması ile ürüne dönüşür. 3. Mamüller: Fabrika içindeki yapılması düşünülen işlemlerin tümü tamamlandıktan sonra müşteriye teslim edilmek üzere ambara/depoya konulan varlıklardır. 4. Hazır parçalar: Ürünün bir kısmını oluşturan ve genellikle dışarıdan tedarik edilen varlıklardır. 5. Yardımcı malzemeler: Üründe doğrudan kullanılmayan veya yer alamayan, tamir parçaları, makine yağı vb. malzemelerdir. 5

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Stokların İşletme Ekonomisindeki Önemi Modern işletmelerde ve üretim sistemlerinde stoklar her kademeden yöneticiyi yakından ilgilendiren bir sorun haline haline gelmiştir. Yanlış stok politikaları seçilmesi veya uygulama hataları yüzünden pekçok işletmenin kritik duruma düşmesi sık rastlanılan bir olaydır. Bazı işletmeler, yeterli hammadde stoğu bulunduğunu bildirdiği halde, birkaç önemsiz parça yüzünden tüm üretimin aksaması gibi durumlara rastlanır. Etkin bir stok kontrol sistemine ihtiyaç var. **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 6

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Etkin bir Stok Sisteminin Sağlayacağı Yararlar Üretim faaliyetlerinin düzgün ve makine-insan-malzeme olanaklarından en iyi yararlanacak biçimde yürütülmesine yardımcı olur. Malzeme ve parça yokluğu yüzünden boş beklemeler minimuma iner. İş istasyonları arasındaki yığılmalar azalır. Stoklara bağlanan para tam ihtiyaca göre saptandığından sağlılık bir finans yönetimine olanak sağlanır. Tedarik ve satış masrafları azalır. Üretim programlarının kolay ve gerçeğe uygun düzenlemesi mümkün olur. Etkili bir maliyet muhasebesi sisteminin ihtiyacı olan bilgilerin pek çoğu kolay ve duyarlı biçimde toplanabilir. Dikkatsizlik yüzünden ziyan olan malzeme ve ürünlerin maktarı azalır, düzeltme için vakit geçmeden müdahale edilebilir. **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 7

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Stok Kontrolünün Organizasyondaki Yeri Stok kontrolünün muhasebe, üretim planlama kontrol veya imalat departmanlarından birinin içinde yer alması doğaldır. Bazen ayrı bir müdürlük olarak da organize edildiği görülebilir. Stok kontrolünün fonksiyonları: 1- Tedarik ve sevkiyat 2- Depoda/ambarda saklama 3- Stok kayıtlarının tutulması **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 8

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Stok Kontrolünden Etkilenen Maliyet Unsurları Miktar iskontoları Sipariş maliyetleri Direkt malzeme maliyetleri Direkt işçilik maliyeti Fazla mesai veya vardiya maliyetleri Yeni işçi alma, eğitmeve işten çıkarma maliyetleri Fazla kapasite maliyetleri Müşterinin kaçırılması maliyeti Yıpranma ve eskime maliyetleri Vergiler ve faiz masrafları Depolama maliyetleri Taşıma maliyetleri Fiyat değişiklikleri **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 9

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Stok Kontrolünden Etkilenen Maliyet Unsurları (Gruplama) Biraz önce bahsedilen maliyet unsurlarını uygulama bakımından daha kolay bir gruplama yapılabilir: Sipariş maliyetleri: Yeni bir sipariş verileceği zaman ortaya çıkan maliyet unsurlarıdır. Stok bulundurma maliyetleri: Elde bulundurma maliyetleri adı ile de bilinirler. Bir varlığın stokta bulunması ile veya bu yolda çaba harcanması sonunda meydana gelirler. Stok bulundurmama maliyetleri: Elde bulundurmama maliyetleri de denir. İstenilen varlığın stokta bulunmaması veya yeterinden az bulunması ile ortaya çıkar. **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 10

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Stok Kayıtları Stok kontrolünün karmaşık ve çok yüklü bir bilgi akışını gerektirdiği aşikardır. Bilgisayarların stok kontrolünde geniş uygulama olanakları bulması bu özelliğin doğal sonucudur. Stok kontrol faaliyetlerinde istek, sipariş, teslim, giriş-çıkış vs. için çok sayıda değişik kayıt formu kullanılır. **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 11

slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Malzeme İhtiyaç Planlanması (MİP) Bir stok kontrol probleminde üzerinde durulan stok kalemine ait talebin ve sipraiş süresinin sabit veya değişken olması halinde uygulanacak yöntemleri inceledik. Stok kaleminin talebinin diğer stok kalemlerinden tamamen bağımsız değildir. Malzeme İhtiyaç Planlaması (Materials Requirement Planning) ise; bağımlı stok kalemleri için Ne Zaman ve Ne Kadar Sipariş Edilmeli? sorularına en ekonomik cevabı bulmaya çalışan bir yötemdir. Bu yöntemin dayandığı prensip, bağımsız talebi olan bitmiş üründen geriye doğru giderek gerekli parça ve malzemeleri tam ihtiyaç duyulduğu anda hazır bulundurmaktır. **Görsel açıklaması Örnek: Şekil 1 Philips Eğrisi** 12

MİP Bilgisayar Programı slayt kodu: 04 STANDART SLAYT Bir imalat işletmesinde MİP yönteminin uygulanmasında faaliyetlerin akış diyagramı Müşteri siparişleri Eldeki stoklar Satış tahminleri Ana Üretim Programları Stok İşlemleri Mühendislik Listeleri RAPORLAR Ne sipariş edilecek? Neler kontrol edilecek? Üretim programı uygulanıyor mu? Sapmalar var mı? MİP Bilgisayar Programı İhtiyaç ve sipariş listeleri hazırlar. Eldeki stokları belirler. Stok Kayıtları Malzeme Listeleri 13

slayt kodu: 17 DERS SONU Sonuç Bu hafta, Stok Yönetiminden bahsettik. Stok Yönetimi, gerek üretim gerekse pazarlama ve hatta dağıtım şirketlerinde temel konuların başında gelmektedir. Stoklar, aynı zamanda atıl sermaye demektir. Bu nedenle iyi yönetilmesi işletmenin sermayesini daha hızlı döndürmesi anlamına gelir. Firmalar günümüzde, Malzeme İhtiyaç Planlamasını kullanarak ürünlerinin stoklarını yönetebilmektedirler. Bir sonraki hafta, tam zamanında üretim ve yalın üretim kavramlarından bahsedeceğiz. Final sınavına hazırlık yapacağız ve ders tekrarımız olacak. Tavsiye Ettiğim Kaynaklar: 1) Prof. Dr. Bülent Kobu, Üretim Yönetimi, Avcıol Basım Yayın, 9. Baskı, İstanbul, 1996. 2) Yrd. Doç. Dr. Murat Ayanoğlu, Üretim Yönetimi, Sakarya Yayıncılık, 2006. 3) William J. Stevenson, Operations Management, International Edition, McGraw-Hill, 2008.