SES BİLGİSİ 2 Not: Evde ders tekrarı yaparken defterinize konuya uygun görseller çizebilirsiniz. Görsel alanlarını şimdilik boş çerçeve çizerek belirtebilirsiniz.

1-Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi) Bir sözcüğün son hecesi  “f, s, t, k, ç, ş, h, p” sert sessiz harflerinden biri ile biterse ve bu sözcüğe “c, d, g” yumuşak sessiz harfleriyle başlayan bir ek gelirse, ekin başındaki yumuşak ünsüzler sözcüğün sonundaki ünsüzün etkisiyle sertleşerek  C Ç’ye ; D T’ye ; G K’ye dönüşür

Örnek Sınıf – ca = Sınıfça İnat – cı = İnatçı Türkçemizde «-ça» ve «-çı» diye bir ek yoktur. İsimden isim yapma eki olan «-ca ve -cı» ekleri vardır. Fıstıkçı Şahap yanına yumuşak bir harf gelmesine asla izin vermez !

Neden böyle bir kural vardır? Neden böyle bir adı vardır? Bir sözcükte bir sesin başka bir sesi kendine benzetmesinden dolayı bu adı almıştır. Neden böyle bir kural vardır? Bu ses olaylarının temel amacı, konuşma sırasında sözcüğün kolayca söylenmesini sağlamaktır.

Örnek Sıcak – dan = Sıcaktan Geç – di = Geçti Dolap – da = Dolapta Türkçemizde «-tan, -tı ve –ta» ekleri yoktur. İsmin hal ekleri olan «-dan ve – da» ekleri ile geçmiş zaman eki olan «-dı» eki vardır.

Çalış – gan = Çalışkan Kıs – gaç  = Kıskaç Türkçemizde «-kan ve –kın» ekleri yoktur. Fiilden isim yapma eki olan «-gın ve –gan» ekleri vardır.

Benzeşmeyi keşfetmek için ipucu: Sözcükte ”f, s, t, k, ç, ş, h, p”  ve “ç, t, k” ünsüzleri yan yana geldiyse dikkatli olmalıyız. İlk kısım harflerden biri  sözcüğün kök ya da gövdesinde diğeri ise ekteyse orada bir olay vardır. Bu ses olayı benzeşmedir.

Örnek Başkan Sütçü Kaçtı Sözcüğün son harfi: f, s, t, k, ç, ş, h, p Sözcüğe gelen ekin ilk harfi: ç, t, k

Rakamlar ve özel isimlere gelen eklerde de ünsüz benzeşmesi kuralı geçerlidir. Örnek 1985’de Sivas’da doğdum. 1985’te Sivas’ta doğdum. (beşte)

ALIŞTIRMALAR Kitap okumaya çok alıştım. Bardaktan boşalırcasına yağmur yağıyor. Hırkasını serviste unutmuş. Suçunu mertçe itiraf etmiş.

2- Ünsüz Yumuşaması p b’ye ; ç c’ye t d’ye ; k g/ğ’ye Sözcüklerin -köklerinin ya da gövdelerinin- sonunda bulunan “p, ç, t, k” sessiz harflerinin yanına ünlü harfle başlayan bir ek geldiğinde p b’ye ; ç c’ye t d’ye ; k g/ğ’ye dönüşür. Bu duruma ünsüz yumuşaması adı verilir.

Örnek Kasap – ı = Kasabı (Ünsüz yumuşaması) Dolap – ım = Dolabım Kitaplık – a = Kitaplığa Fıstıkçı Şahap, yanına bir ünlü gelince yumuşar.

Örnek Ağaç – ı = Ağacı İlaç – ımı = İlacımı Sevinç – ini = Sevincini Kanat – ına = Kanadına Kelebek – e =Kelebeğe

Özel isimlerde ve yabancı dillerden dilimize girmiş bazı kelimelerde ünsüz yumuşaması meydana gelmez. Örnekler        Doğru               Yanlış Mehmet’e          Mehmed’e Yozgat’a             Yozgad’a cumhuriyete      cumhuriyede hukuku                 hukuğu devlete                 devlede

Bazı tek heceli sözcüklerde ünsüz yumuşaması olmaz Örnekler     Doğru              Yanlış Sütü                 Südü Çöpü                Çöbü Koçum             Kocum Keki                  Kegi Topa                 Toba

ALIŞTIRMALAR Teyzem hesabını iyi bilir. Sahibinden satılık ev arıyoruz. Tatlılardan sütlaca bayılır. Umudunu asla yitirme!

Sertleşme p, ç, t, k b, c, d, g Yumuşama

ALIŞTIRMALAR Ses olaylarını bulalım. Kalbim kırıldı. Denizin dibine daldı. O fırsatçı bir çocuktur. Ona arkadaşça yaklaştım Sınava çok çalıştı

Cevaplar Kalbim kırıldı. Ünsüz Yumuşaması Denizin dibine daldı. Ünsüz Yumuşaması O fırsatçı bir çocuktur. Ünsüz Benzeşmesi Ona arkadaşça yaklaştım. Ünsüz Benzeşmesi Sınava çok çalıştı. Ünsüz Benzeşmesi

Evde ders tekrarı yaparken defterinize konuya uygun görseller çizebilirsiniz. SON Hazırlayan: Şöhret Doğruyol Sağbaş https://sohretdogruyol.blogspot.com.tr