Oligopol

Oligopol Oligopolcü piyasalarda çok az sayıda firma birbiriyle rekabet etmektedir. Yeni firmaların piyasaya girmesi de kısıtlanmıştır Özellikleri Az sayıda firma Ürün farklılaştırması olabilir veya olmayabilir Giriş engellerinden dolayı firmalar uzun dönemde önemli karlar elde ederler. 24

Oligopol Örnekler Otomotiv (Farklılaştırılmış) Demir-Çelik (Standartlaştırılmış) Alüminyum (Standartlaştırılmış) Petro-Kimya Ürünleri (Standartlaştırılmış) Elektrikli Araçlar (Farklılaştırılmış) Bilgisayarlar (Farklılaştırılmış) 25

Oligopol Giriş Engelleri: Doğal Giriş Engelleri: Ölçek ekonomileri (Scale economies) Patentler (Patents) Teknoloji (Technology) İsim Kullanma, Marka 26

Oligopol Bunlara ek olarak endüstrinin içindeki firmalar girişi engelleyecek stratejik kararlar uygulayabilirler. Stratejik Uygulamalar Piyasayı mala boğmak Gerekli bir girdiyi kontrol etmek 27

Oligopol Oligopol bir firmayı yönetmek zordur çünkü fiyatlandırma, çıktı, reklam ve yatırım kararları önemli stratejik davranışları gerektirir. Oligopolcü bir firmanın yöneticileri kendilerini rakip firmaların yerine koyarak ne yapacaklarını tahmin ederek karar vermek zorundadırlar (stratejik kararlar ve rakiplerin tepkileri) 28

Oligopol Oligopolcü Bir Piyasada Denge Tam rekabet, tekel ve tekelci rekabette üretici, çıktı ve fiyat kararları verirken rakiplerin davranışlarını dikkate almak zorunda değildir. Oligopolde ise, üreticiler fiyat ve üretim miktarı kararlarını verirken rakiplerinin vereceği tepkileri hesaba katmak zorundadırlar. 29

Oligopol Dengenin Tanımı: Bu mantık bize oligopol piyasasında dengeyi belirlemek için bir zemin sağlamaktadır. Dengenin Tanımı: Firmalar yapabileceklerinin en iyisini yapar; çıktı ve fiyatlarını değiştirmeleri için herhangi bir neden yoktur Tüm firmalar rakiplerinin davranışlarını hesaba katarak karar vereceğini bilir. 30

Oligopol Nash Dengesi Rakibin uyguladığı karar veri iken her firma yapabileceğinin en iyisini yapar.  Kavram ilk olarak 1951 yılında matematikçi John Nash tarafından ortaya atılmıştır. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol 31

Oligopol Cournot Modeli Düopol: İki firma birbiriyle rekabet etmektedirler Her bir firma homojen bir ürün üretmekte ve piyasa talep eğrisini bilmektedir. Diğer firmanın üretim düzeyinin sabit olacağı varsayılmaktadır Her bir firma üretim düzeyini belirlerken karşı tarafı (rakibi) dikkate almak zorundadır EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol 32

1. Firmanın Üretim Düzeyi Kararı MR1(0) 1. Firma, 2. firmanın hiç üretim yapmayacağını düşünürse, talep eğrisi, D1(0) olur, aynı zamanda bu piyasa talep eğrisidir. P1 D1(50) MR1(50) 25 1. Firma, 2. firmanın 50 birim üreteceğini düşünürse, 1. firmanın talep eğrisi aynı miktarda (50) sola kayacaktır. MR1(75) D1(75) 12.5 Firma, 2. firmanın 75 birim üreteceğini düşünürse, 1. firmanın talep eğrisi bu miktarda sola kayar. MC1 50 2. Firma 100 birim üretirse, 1. Firma kaç birim üretir? Q1 38

Oligopol (Oligopoly) Tepki eğrisi (Reaction Curve) Cournot Modelinin temel özelliği karşı firmanın üretim düzeyini değiştirmeyeceğini kabul etmesi ve buna dayanarak kendisinin ne kadar üreteceğine karar vermesidir. Tepki eğrisi (Reaction Curve) Bir firmanın (1. Firma) karlarını maksimize eden çıktı düzeyleri, 2. firmanın beklenen üretim düzeylerinin azalan bir fonksiyonudur. 39

Tepki Eğrileri ve Cournot Dengesi 1. Firmanın Tepki Eğrisi Q*1(Q2) x 1. Firmanın tepki eğrisi, 2. firmanın ne kadar üreteceğini tahmin ederek kendisinin üreteceği miktarları gösterir. Q1 100 2. Firmanın Tepki Eğrisi Q*2(Q2) 2. Firmanın tepki eğrisi, 1. firmanın ne kadar üreteceğini tahmin ederek kendisinin üreteceği miktarları gösterir. 75 Cournot dengesinde, her firma rakibinin ne kadar üretim yapacağını doğru olarak tahmin ettiğini varsaymaktadır. Cournot Dengesi 50 25 Q2 25 50 75 100 43

Oligopol (Oligopoly) Cournot Dengesine Örnek: Böylece denge çıktı düzeyleri iki tepki eğrisinin kesiştiği noktada elde edilir. Örnek: Doğrusal Talep Eğrisi Cournot Dengesine Örnek: Düopol (Duopoly) Piyasa talebi P = 30 - Q burada Q = Q1 + Q2 MC1 = MC2 = 0 4 45

Oligopol (Oligopoly) Cournot Dengesine Örnek Doğrusal Talep Eğrisi 1. Firmanın Tepki Eğrisi 4 46

Oligopol (Oligopoly) Doğrusal Talep Eğrisi Cournot Dengesine Örnek 4 47

Oligopol (Oligopoly) Doğrusal Talep Eğrisi Cournot Dengesi: 4 48

her iki firmanın marjinal maliyeti sıfır ise. Düopol Örneği Q1 Talep eğrisi P = 30 - Q ve her iki firmanın marjinal maliyeti sıfır ise. 2. Firmanın Tepki Eğrisi 30 15 10 Cournot Dengesi 1. Firmanın Tepki Eğrisi 15 30 Q2 54

Oligopol (Oligopoly) Bu iki firma birleşme kararı alırsa ne olur? Birleşme durumunda kar maksimizasyonu 4 55

Cournot Modeli Üzerine Bir Not: Ne yazık ki, Cournot modeli bize uyum sürecinin dinamiğine ilişkin herhangi bir şey söylemez. Gerçekte, uyum sürecinde modelin en önemli varsayımı olan (firma rakip firmanın üretimini sabit kabul etmesi) çoğu kez yerine gelmemektedir. Böylece denge konusuna odaklanıyoruz.

Birleşme Durumunda Kar Maksimizasyonu Oligopol (Oligopoly) Birleşme Durumunda Kar Maksimizasyonu Sözleşme Eğrisi Q1 + Q2 = 15 Sözleşme eğrisi birleşme durumunda karları maksimize eden tüm Q1 ve Q2 bileşimlerini verir. Q1 = Q2 = 7.5 Cournot dengesine göre daha az çıktı ve daha çok kar ile sonuçlanmaktadır. (önceki örneği hatırlayalım) 4 56

Düopol (Duopoly) Örneği Q1 30 Sözleşme Eğrisi 7.5 Birleşme Dengesi Firma için, birleşme diğer Stratejilerden daha iyi sonuç verir 2. Firmanın Tepki Eğrisi 15 Rekabetçi denge (P = MC; kar = 0) 10 Cournot Dengesi 2. Firmanın Tepki Eğrisi Q2 30 54

İlk Hareket Edenin Avantajı-- Stackelberg Modeli Varsayımlar (Assumptions) Bir (dominant) firma çıktı düzeyini önce belirleyebilir MC = 0 Piyasa talebi P = 30 - Q burada Q = toplam çıktı 1. firma çıktı düzeyini önce belirlemiş olsun ve 2. firma daha sonra çıktı kararını versin. 58

İlk Hareket Edenin Avantajı-- Stackelberg Modeli Cournot modeli iki firmanın çıktı kararlarını aynı anda verdiğini varsaymaktadır. Eğer firmalardan biri kararını önce verirse ne olur? 1. Firma 2. firmanın tepki eğrisini dikkate almalıdır 2. Firma 1. firmanın çıktısını veri olarak almaktadır ve kendi çıktı düzeyini : Q2 = 15 - 1/2Q1 tepki eğrisi çerçevesinde belirlemektedir. 59

İlk Hareket Edenin Avantajı-- Stackelberg Modeli 1. Firma Q1 düzeyini öyle bir noktada belirleyecek ki: 60

İlk Hareket Edenin Avantajı-- Stackelberg Modeli Q2 yerine 2. firmanın tepki eğrisini yazarsak: 61

İlk Hareket Edenin Avantajı-- Stackelberg Modeli Sonuç 1. firmanın çıktısı, 2. firmanın çıktısından iki kat daha fazladır. 1. firmanın karı da, 2. firmanın firmanın iki katıdır İlk hareket edenin avantajı nereden gelmektedir? 62

Hangi model (Cournot’mu Stackelberg’mi) daha uygundur? Endüstri birbirine benzer firmalardan oluşuyorsa (hiçbirinin önemli bir işletme avantajı veya lider olma durumu yoksa), Cournot modeli daha uygun olacaktır. Fakat büyük bir firma endüstride yeni ürün sürme veya fiyat belirleme konusunda öne çıkıyorsa, Stackelberg modeli daha gerçekçi olacaktır.

Stackelberg modelinin ilk hareket edene ilişkin tahminleri, değişken miktar değil fiyat olduğunda mı gerçekleşir? Yanıt: hayır. Çünkü ilk hareket eden firma diğer firmaya küçükte olsa fiyat kırma ve piyasanın daha büyük payını ele geçirme fırsatı verir.

Fiyat Rekabeti ve Bertrand Modeli Oligopolde rekabet çıktı yerine fiyat konusunda ortaya çıkabilir. Bertrand Modeli, homojen ürünlerin üretildiği oligopol bir piyasada fiyat rekabetini göstermek için kullanılır. Bertrand modeli Cournot modeline benzer, sadece düopolcü aynı anda miktar yerine fiyatı seçer. 63

Bir Örnek: Homojen bir ürün üreten iki firma olduğunu varsayalım. Yine, sabit maliyetlerin sıfır olduğunu ancak her iki firma için marjinal maliyetin (MC) 3 $ olduğunu kabul edelim. Bu düopol piyasasında fiyat şu fonksiyona göre belirlenmektedir; P=30-Q (bu piyasada Q=q1+q2). Her bir firmanın çıktı ve karını hesaplayınız: A. Cournot modeli B. Bertrand modeli

Cournot Modeli (A):

Bertrand Modeli(B): Bertrand Modelinde firmaların (miktar değil) fiyat rekabetine girdiklerini varsaymaktayız. Tüketiciler en-düşük fiyata satan firmadan satın almayı tercih etmektedirler. Fiyat düşürmeye eğilimi ağır basacağı için Nash dengesi P=MC olan rekabetçi denge olacaktır, Yani: 65

B Kısmı Nash dengesi: P = MC; P1 = P2 = $3 P=30-Q 3=30-Q Q = 27; Q1 & Q2 = 13,5 =TR-TC=PQ-TC=3*27-3*27=0 Bertrand modeli stratejik olan değişkenin (fiyat veya miktar) önemini göstermektedir.

Fiyat Rekabeti Bertrand modeli pek çok yönden eleştirilmektedir: 1) firmalar homojen ürün üretiyorsa, fiyat değil miktar belirleyerek rekabet etmeleri daha doğaldır. 2) Firmalar fiyatı belirleseler ve aynı fiyatı uygulasalar bile firmaların piyasa paylarına ilişkin hiçbir bilgi vermemektedir. 69

Fiyat Rekabeti Farklılaştırılmış Ürün Olması Durumunda Fiyat Rekabeti: Oligopol piyasalar çoğu kez farklılaştırılmış ürünlere sahiptir. Piyasa payları bu durumda sadece fiyatlarca değil, dizayn, performans ve dayanıklılık faklılıklarınca belirlenir. 70

Farklılaştırılmış Ürünler Fiyat Rekabeti Farklılaştırılmış Ürünler Benzer biçimde Nash Dengesi firmaların tepki eğrilerinin kesiştiği noktada gerçekleşir. Varsayımlar Düopol FC = $20 VC = 0 71

Farklılaştırılmış Ürünler Fiyat Rekabeti Farklılaştırılmış Ürünler 1. Firma Talebi Q1 = 12 - 2P1 + P2 2. Firma Talebi Q2 = 12 - 2P1 + P1 P1 ve P2 ; 1. ve 2. firmanın fiyatları Q1 ve Q2 firmaların satış miktarları 71

Farklılaştırılmış Ürünler Fiyat Rekabeti Farklılaştırılmış Ürünler Fiyatlar ve Çıktının Belirlenmesi Aynı anda fiyatlar belirleniyor 72

Farklılaştırılmış Ürünler Fiyat Rekabeti Farklılaştırılmış Ürünler 1. Firma: P2 sabit kabul edilirse: 73

Fiyatlarda Nash Dengesi P1 2. Firmanın Tepki Eğrisi $4 Nash Dengesi $6 Birlikte Hareket Ederlerse Denge 1. Firmanın Tepki Eğrisi P2 77

Fiyatlarda Nash Dengesi Firmalar fiyatlarını bağımsız olarak belirlemek yerine, anlaşma yoluna giderek aynı fiyatı belirleyecek olurlarsa, daha yüksek bir fiyat ve daha az arz miktarını tercih edeceklerini kolayca görebiliriz. T= 1+ 2=(12P-2P2+P2)+(12P-2P2+P2)-2*20= =(24P-4P2+2P2)-40=24P-2P2-40 78

Rekabete Karşı Anlaşma: Mahkum Açmazı Firmalar neden tekel gibi hareket ederek ortak karlarını maksimize edecek bir fiyat belirlemezler? Çünkü 1) Kartel oluşturmak güçtür (firmalar anlaşmaya uymayabilir), ve 2) anti-tröst ve kartel yasalarına aykırıdır. Bu gibi durumlarda Oyun teorisi optimum stratejiyi verebilir 84

Rekabete Karşı Anlaşma: Mahkum Açmazı Verilenler: 85

Rekabete Karşı Anlaşma: Mahkum Açmazı Olası Fiyatlandırma Sonuçları: 86

Fiyatlandırma Oyunu: $12, $12 Dominant strateji $20, $4 $16, $16 Firma 2 Dominant strateji Fiyat $4 Fiyat $6 Fiyat $4 $12, $12 $20, $4 $16, $16 $4, $20 Firma 1 Firma $6 88

Rekabete Karşı Anlaşma: Mahkum Açmazı Bu iki firma işbirliği içermeyen bir oyun oynamaktadır. Her bir firma bağımsız olarak diğerinin alacağı tavrı da dikkate alarak kendi yararını maksimize etmeye çalışır. Soru: neden her iki firma daha yüksek kar getirmesine rağmen 6 $ yerine 4$ fiyatını seçmektedir? Çünkü birbirlerine güvenmiyorlar, biri fiyatları düşürerek piyasada aslan payını alabilir. 89

Rekabete Karşı Anlaşma: Mahkum Açmazı İki firma kendi aralarında yaptırımı olan bir sözleşme imzalamadıkları sürece dominant stratejiyi seçeceklerdir. Oyun Teorisinde Mahkum Açmazı olarak bilinen örnek oligopolcü firmaların karşılaştığı problemi çok iyi açıklamaktadır. 90

Rekabete Karşı Anlaşma: Mahkum Açmazı Senaryo İki şüpheli birlikte cinayet işlemekle suçlanmaktadır. İki şüpheli ayrı hücrelerde tutulmaktadır ve kendi aralarında iletişim yoktur. Her birine ayrı ayrı suçlarını itiraf etmeleri istenmektedir. 91

Mahkum Açmazı: Kazanç-Kayıp Matrisi Mahkum B Dominant Strateji İtiraf ederse Susarsa İtiraf ederse -5, -5 -1, -10 -2, -2 -10, -1 Mahkum A İtiraf Etmeyi Tercih Edermisiniz? Susarsa 92

* Her biri kendisi konuşmazsa kendisinden yararlanılmasından çekinmektedir. * Sonuç olarak, her ikisi itiraf edecek ve herbiri 5 yıl hapis yatacaktır.

Sonuçlar: Oligopol Piyasalarında Kazanç-Kayıp Matrisi Sonuçlar: Oligopol Piyasalarında 1) Anlaşma daha yüksek karlara yol açar. 2) Açık ve zımni anlaşma olasıdır 3) Bir kez anlaşma olunca, fiyatları düşürüp karını arttırma motifi önemli hale gelir. 95

Mahkum Açmazı ve Oligopolde Fiyatlama Oligopolcü Davranışlarına İlişkin Bazı Gözlemler 1) Bazı oligopol piyasalarında, zaman içinde tahmin edilebilir bir fiyatlandırma ortamı oluşabilir ve arzulanan birlikte hareket söz konusu olabilir. 99

Mahkum Açmazı ve Oligopolde Fiyatlama Oligopolcü Davranışlar 2) Diğer bazı oligopol piyasalarında ise, firmalar aşırı kavgacı olabilir ve birlikte hareket mümkün olmayabilir. Firmalar fiyat değişimlerinde gönülsüzdür çünkü rakip benzer biçimde tepki verir. Bu durumda fiyatlar oldukça katı olur. 100

Fiyat Katılığı ve Dirsekli Talep Eğrisi Örtük olarak birlikte hareket kırılgan olduğu için oligopolcü firmalar maliyetler veya talepte değişme olsa bile istikrarlı bir ortamı arzu ederler. Mahkum Açmazı (Prisoners’ Dilemma) oligopol piyasalarda fiyat katılığı yaratır. Fiyat katılığı dirsekli talep eğrisinin temelini oluşturur. Her firma fiyatı cari fiyatın (P*) üzerine çıkaracak olursa, hiçbir rakip fiyatını yükseltmeyeceği için piyasa payının büyük bölümünü kaybedecektir.

Dirsekli Talep (Kinked Demand) Eğrisi Fiyat Üretici fiyatı yükseltecek olursa, rakibi onu takip etmez ve talep daha esnek hale gelir. MR D Üretici fiyatı indirirse, rakibi onu takip eder ve talep daha katı hale gelir. Miktar 109

Dirsekli Talep Eğrisi Fiyat MC MC’ D P* Q* MR Miktar Marjinal maliyet, marjinal hasıla eğrisinin dikey bölgesinde olduğu sürece, fiyat ve çıktı sabit kalacaktır. D P* Q* Miktar MR 109

Mahkum Açmazının Oligopolde Fiyatlandırmaya Etkileri Dirsekli Talep eğrisi modeli firmaların P* fiyatına nasıl ulaştıklarına ilişkin bir açıklama getirmediği için eleştirilmiştir Fiyat Sinyali ve Fiyat Liderliği Bir firma diğer firmaların kendisini takip edeceklerini umarak fiyat artışı yapacağını açıklarsa bu bir tür zımni anlaşmadır 110

Mahkum Açmazının Oligopolde Fiyatlandırmaya Etkileri Fiyat Sinyalleri ve Fiyat Liderliği Fiyat Liderliği Maliyet ve talep şartları değiştikçe anlaşma problemli hale gelir. Lider yada dominant firmanın fiyata ilişkin sinyal vermesi bir tür gizli anlaşmadır ve bu anlaşmada çıkan sorunları çözmeye ilişkin bir girişimdir. 110

Mahkum Açmazının Oligopolde Fiyatlandırmaya Etkileri Lider Firma Modeli Bazı oligopolcü piyasalarda, büyük bir firma toplam satışların önemli bir kısmını yapar, geriye kalan firmalar piyasanın geri kalan kısmının tedarikini sağlar. Büyük firma daha sonra lider (dominant) firma gibi hareket ederek, kendi karını maksimize edecek biçimde fiyatları belirler. 110

Dominant Firmanın Fiyatı Belirlemesi MCD MRD SF Dominant firmanın talep eğrisi, Piyasa talebi (D) ve diğer firmaların arz eğrisi (SF) arasındaki farktır. Fiyat D DD Bu fiyatta, küçük firmalar QF kadar satış yaparken, lider firma QD kadar satar, toplam satış QT kadardır. P1 QF QT P2 QD P* Miktar 115

Kartel (Cartel) Kartelde fiyatlandırma dominant firma modeli kullanılarak analiz edilebilir. Özellikleri 1) Fiyat ve miktarı belirleyen açık bir anlaşma vardır. 2) Tüm firmaları kapsamayabilir, yine bazıları uymama yoluna (cheat) gidebilir. 116

Kartel 3) Çoğu kez Uluslararasıdır Başarısız Kartel Örnekleri Başarılı Kartel Örnekleri OPEC Uluslar arası Boksit Birliği Avrupa Cıva Başarısız Kartel Örnekleri Bakır Kalay Kahve Çay Kakao 117

Kartel 4) Başarılı Olma Şartları Alternatifin kıyasıya rekabet olması hile yapmayı engeller Tekel gücü Potansiyeli—esnek olmayan talep Talep katı ve MC’nin çok üstündeyse Kartele üye olmayanların arz eğrisi esnek olmadığı zaman. 119

OPEC Petrol Karteli Fiyat P* QOPEC TD SC MCOPEC MROPEC DOPEC Miktar TD dünya petrol talebini (toplam) ve SC rekabetçi arzı göstermektedir. OPEC’in Talebi ikisi arasındaki farktır Fiyat MROPEC DOPEC QOPEC P* OPEC’in karlarını maksimize eden miktar, MR=MC noktasında belirlenir Bu noktada OPEC ülkeleri P* fiyatını Uygular. Miktar 124

Karteller OPEC Kartelinin Özellikleri Çok Düşük MC Dünya Talebi TD esnek değil OPEC-dışı ülkelerin arzı katı DOPEC oldukça katı 125

OPEC Petrol Karteli Fiyat QC QT P* Pc QOPEC TD SC MCOPEC Kartel yokken fiyat: Rekabetçi fiyat (PC), DOPEC = MCOPEC noktasında QC QT MROPEC DOPEC P* Pc QOPEC Miktar 124

CIPEC Bakır Karteli Fiyat SC QCIPEC P* PC QC QT TD ve SC oldukça esnek DCIPEC esnek CIPEC tekel gücü düşük P* fiyatı PC’ye oldukça yakın Fiyat MRCIPEC TD DCIPEC SC MCCIPEC Miktar 130

Karteller Gözlemler Başarılı Olmak İçin: Toplam talep oldukça esnek olmalıdır. Ya kartel Dünya arzının tamamına yakın bir bölümünü kontrol etmeli yada kartel dışında kalanların arzı esnek olmamalıdır. 131