Besin Allerjileri Dr. Mehmet KILIÇ

Besin allerjileri 2 grupta sınıflandırılır I- Klas I besin allerjisi: Suda çözünebilen hayvansal kaynaklı glikoproteinlerdir (süt, yumurta, balık vb.) Oral yolla alınan besinlerin GIS’de allerji oluşturması Ana besin antijenleri olup 10-70 kd molekül ağırlığında, ısı, asit ve proteazlara dayanıklıdırlar

Besin allerjileri 2 grupta sınıflandırılır 2- Klas II besin allerjisi: Isıya dayanıksız, izolasyonu ve standardize edilmesi zor olan bitkisel kökenli proteinlerdir (öz. meyve-sebze) İnhalan alerjenlerle çapraz reaksiyon verebilirler

Görülme Sıklığı Besin allerjileri çocuklarda %2-8, erişkinlerde %1.5-2 olarak rapor edilir Çocuklarda besin alerjileri en sık 3 yaş altında görülür Özellikle 0-1 yaş besin alerjisinin en sık görüldüğü dönemdir Besin katkı maddelerine karşı alerji daha nadirdir ve %1 civarındadır Çocuklarda görülen besin alerjileri bazı yönleri ile erişkinlerden ayrılır

Besin allerjilerinin oluş mekanizmalarına göre sınıflandırılması 1- İmmünolojik (Tip 1,2,3,4/ non-toksik) 2- Non immünolojik (toksik) reaksiyonlar olarak iki başlık altında incelenir.

Alta yatan immünolojik reaksiyonun tipine göre besin allerjileri Ig E aracılı reaksiyonlar Hedef organ Hastalık Deri Ürtiker, anjioödem, morbiliform döküntü, flushing Gastrointestinal sistem Oral alerji sendromu, gastrointestinal anafilaksi Solunum sistemi Bronkospazm (wheezing), akut rinokonjunktivit Jeneralize Anafilaktik şok

Alta yatan immünolojik reaksiyonun tipine göre besin allerjileri IgE + Hücresel İmmünite Hedef organ Hastalık Deri Atopik dermatit Gastrointestinal sistem Allerjik eosinofilik özofajit Allerjik eosinofilik gastroenterit Solunum sistemi Astım

Hücresel (T hücre kaynaklı) reaksiyonlar Hedef organ Hastalık Deri Kontakt dermatit, Dermatitis herpetiformis Gastrointestinal sistem Besin proteinlerinin neden olduğu enterokolit, proktokolit/kolit ve enteropati sendromu Çölyak hastalığı Solunum sistemi Besin proteinlerinin neden olduğu pulmonar hemosiderozis (Heiner sendromu)

Çocuklarda Besin Allerjileri Çocuklarda allejiye neden olan besinler (%90) -İnek sütü -Yumurta (özellikle yumurta akı) -Soya proteini -Buğday unu -Fıstık -Balık İnek sütü, yumurta, buğday unu, soya gibi besin allerjilerinin büyük kısmı (yaklaşık %80) okul çağına kadar geçer Bütün besinlerin alerji yapabilir

1-İnek Sütü Allerjisi İnek sütü alerjisi çocuklarda genel olarak en sık görülen alerji türüdür Türkiye de çocuklarda en sık yumurta allerjisi görülmekte! İnek sütü allerjisinin insidansı %0.3-7.5 arasındadır İki yaş altındaki çocuklarda %2.5 civarındadır İnek sütü alerjisi çocuklarda IgE’ye bağlı olan ve olmayan reaksiyonlara neden olur İnek sütü alerjisinin %85’i 3 yaş civarında kaybolur

1- İnek Sütü Allerjisi İnek sütünün alerjik proteinleri: -Beta laktoglobülin (en önemlisi) -Alfa laktalbümin -Bovin serum gamma globülin -Bovin serum albümindir -Alfa-kazein ve beta-kazein -Whey proteini En sık duyarlılık alfa-kazein, beta-laktoglobüline karşı gelişir Ayrıca inek sütü ile inek eti arasında da çapraz reaksiyon görülmektedir

İnek Sütü Allerjisinin Belirtileri İnek sütü allerjisinde genelde birden fazla semptom ve birden fazla sistem ile ilgili bulgular vardır Ürtiker egzema, kusma, ishal, kabızlık, stridor, öksürük, wheezing, anaflaksi, ağlama nöbetleri, beslenmeyi red, huzursuzluk görülebilir İnek sütü alerjisi GÖR’e de neden olabilir İnek sütü allerjisi olan çocukların %30 da soya proteini allerjiside görülür

2-Yumurta Allerjisi Yumurta alerjisi çocuklarda genel olarak ikinci en sık görülen alerjidir Yumurta beyazı sarısına göre daha allerjeniktir Yumurtalar içinde en fazla alerjik olan tavuk yumurtasıdır Yumurta allerjisi olan vakalarda tavuk etine karşıda alerji görülebilir Yumurta beyazının majör alerjenleri; -Ovomukoid (ısıya dayanıklı) -Ovalbumin (100 C’de denature olur) -Ovatransferin -Evamusin

2- Yumurta Allerjisi Yumurta sarısının majör alerjenleri; -Ovavitellin -Vitelin Yumurta allerjisi olan çocuklarda kızamık, kabakulak, influenza ve sarı humma aşıları yapılırken dikkatli olunmalıdır

3- Baklagillerin alerjisi Baklagiller: Soya fasulyesi, beyaz fasulye, mercimek, bezelye, acı bakla, yer fıstığı, barbunya Soya fasulyesi yüksek oranda bitkisel östrojen içerir Soya alerjisi, yetişkinlerden daha çok küçük çocuklar arasında daha yaygındır İnek sütü allerjisi olanlarda %30 oranında soya proteini allerjiside görülür Bezelye, soya fasulyesi, fasulye, mercimek, acı bakla, barbunya ve yer fıstığı aynı bitki ailesine mensuptur (baklagiller) Bu nedenle bu türler arasında çapraz reaksiyonlar oluşabilir

Yer fıstığı allerjisi Yer fıstığı hem çocuklarda hem de erişkinde allerjik reaksiyona neden olur Fıstıktaki esas proteinler arachin ve conarachin’ dir Yer fıstığı, antep fıstığı, çam fıstığı, Hint fıstığı (kaju fıstığı) Ayrıca fıstık allerjisi olanlarda bakla, bezelye, fasulye gibi yiyeceklerin de riskli olabileceği unutulmamalıdır (mercimek hariç)

4- Buğday unu allerjisi Buğday, çavdar, pirinç, mısır, yulaf ve arpadaki bir veya daha fazla protein, alerjik belirtileri tetikleyebilir Ancak buğday unu alerjisi çok nadir görülür Deri testlerinde buğday unu için pozitif reaksiyon olmasına karşın, buğday unu tüketimi sonrası hiçbir reaksiyon gözlenmeyen hastalar vardır Bu hastalarda çapraz reaksiyon açısından çimen polenlerine (öz hububat polenlerine) allerji olup olmadığı araştırılmalıdır Ayrıca bazı hastalar un solunduğunda buğday alerjisi görülür, ama buğday unu içeren yiyecekleri yemeyi iyi tolere edebilir (meslek hastalığı)

5-Balık ve diğer deniz ürünlerinin allerjileri En önemli balık antijeni -Parvalbumin Balıklardaki kalsiyum akışını kontrol eden proteindir Balık türleri arasında çapraz reaksiyon sık görülür Balık alerjilerinin diğer besin alerjilerinden bir farkı da çok uzun süre hatta ömür boyu devam etmeleridir Karides, yengeç, kerevit, ıstakoz ve diğer kabuklular, alerjik ve non-alerjik reaksiyonlara neden olabilir Kabuklu deniz ürünlerinin proteinleri arasında da benzerlik vardır

Besinler arasındaki çapraz reaksiyonlar Besin Maddesi Çapraz reaksiyon İnek sütü Keçi sütü, kısrak sütü, koyun sütü, inek eti, soya proteini Tavuk yumurtası Diğer kuş yumurtaları, tavuk eti (nadir), horoz eti (çok nadir) Yer fıstığı Çok nadiren soya, bezelye ve diğer baklalar Balık Diğer balık türlerine (ancak çapraz reaksiyon değişkendir) Karides Diğer kabuklu deniz hayvanları (midye, ıstakoz, yengeç, kerevit), nadiren yumuşakçalar (tarak, deniz tarağı, istiridye)

6- Fındık ve tohum alerjisi Fındık ve tohum alerjisi şiddetli reaksiyonlara sebep olabilir Ağaç fındıklar arasında: fındık, ceviz, antep fıstığı, badem ve Brezilya kestanesi bulunmakta Kişi bir yada daha fazla ağaç fındık türüne reaksiyon gösterebilir Susam tohumu, ayçiçeği çekirdeği ve haşhaş tohumu alerjik reaksiyon verebilen tohumlara örneklerdir

7- Meyve-Sebze Allerjileri Meyve ve sebze antijenleri ısıya dayanıksızdır ve pişirilince antijenleri kaybolur Meyvelere karşı allerjik reaksiyon daha çok adolesan dönemde görülür Meyve- sebze allerjileri gerçek besin allerjisi veya oral allerji sendromu (OAS) şeklinde görülebilir Gerçek meyve ve sebze alerjileri nadir görülür Meyve ve sebze alerjileri genellikle çapraz allerjiye bağlı OAS şeklinde ortaya çıkar

7- Meyve-Sebze Allerjileri Çapraz alerji: Alerjik olduğun maddenin dışında, alerjik olmadığın bir maddeye karşı, proteinlerin bir birine benzemesi nedeniyle, alerjik reaksiyonun ortaya çıkmasıdır Polenler ile taze sebze ve meyvelerin çapraz reaksiyon oluşması için antijenik yapılarının %70-80 oranında benzer olması gerekir Meyve ağaçlarının polen antijenleri ile meyvelerin antijenleri arasında çapraz reaksiyon görülür

Oral Allerji Sendromu OAS’da polenlere karşı allerjik hastaların %40’ında taze meyve ve çiğ sebzelerin yenmesiyle birkaç dakika içinde kontakt ürtiker semptomlar oluşur Hastaların çoğunda, sadece dudaklar, dil, damak ve posterior orofarekste kaşınma, batma, karıncalanma ve dudaklarda anjioödem gelişir Çoğu kez dakkikalar -1 saat içinde düzelir

Polenler ile Besinler Arasındaki Çapraz Reaksiyonlar Ağaç poleni (Tree) (ör. fındık ağacı, kızıl ağaç, söğüt ağacı) Elma, fıstık, şeftali, portakal, armut, kiraz, domates (çiğ), havuç (çiğ), kayısı, fındık, kivi, ceviz Huş ağacı poleni (Birch) Elma, çekirdekli meyveler (kayısı, kiraz, erik, şeftali ), fındık, armut, kivi, patates (çiğ), kereviz, havuç (çiğ), kestane Lateks; kauçuk ağacının (Hevea Brasiliensis) özsuyudur Muz, Kiraz, Avokado, Patates, Kestane, Domates, Kivi, Şeftali, Üzüm, Ananas, Yer fıstığı, Badem, Erik, Mango Çayır poleni (Grass), hububat poleni (öz. çavdar) Tahıl unları, baklagiller (soya fasulyesi, fasulye, mercimek, bezelye), yer fıstığı, patates, domates, şeftali Artemisia poleni (pelin otu, yabani ot ) Kereviz, pırasa, soğan, sarımsak, biber, elma, fıstık, kivi havuç, bazı baharatlar, ay çiçeği çekirdeği, bal Yabani ot poleni (Ragweed ) Kavun, muz, salatalık, limon

8-Baharat allerjisi Baharat allerjisi sıklığı oldukça düşük olmasına rağmen bazı polen ve sebzeler ile çapraz reaksiyonlar vererek alerjik bulgulara neden olabilirler (öz. kimyon, kırmızı toz biber ve karabiber)

9- Pseudo (yalancı) allerjik reaksiyonlar Bazı besinler yapısında çok miktarda histamin içerdiği için ya da sindirildiğinde alerjik bir mekanizmadan bağımsız olarak vücutta histamin salgısını uyardığı için pseudo (yalancı) allerjik reaksiyonlara neden olurlar Histamin yüksek sıcaklıklara dayanıklıdır; yiyeceğin pişirilmesiyle ya da havası alınmış kapta ısıtılmasıyla yok olmaz Bu reaksiyonlarda immünolojik bir mekanizma söz konusu değildir

Histamin içeren veya vücutta histamin salgısını uyaran besinler Yumurta akı çok etkili bir histamin serbestleştiricidir Kabuklu deniz hayvanları (karides ve daha az olmak üzere yengeçler), çilek, domates, çikolata, balık da benzer bir etki yapar Ananas ve papaya gibi bazı tropik meyveler histamin serbestleştirici maddeler içerir Lahana turşusu, salam, mayalı peynirler ve özellikle konserve balıkta bol miktarda histamin bulunur Bakla, bezelye, fasulye gibi bazı sebzeler, tahıllar, ceviz, yerfıstığı gibi çeşitli besinler histamin serbestleştirici bir madde olan lesitin içerir

10- Gıda Katkı Maddelerinin Allerjisi Bu katkı maddelerini içeren besinlerin etiketleri üzerinde “E” ile başlayan kod numaraları bulunur Gıda katkı maddelerinin neden olduğu alerjiler toplumda % 0.01-1 oranında görülür Allerji mekanizması kesin olarak bilinmeyen reaksiyonlardır Nadiren alerjik (IgE aracılı) reaksiyonlara da yol açabilirler

10- Gıda Katkı Maddelerinin Allerjisi Aspartam Tatlandırıcı Benzoatlar: E 210- E 213 Gıda koruyucu BHA (Butillenmiş hidroksiyanozil) /BHT (Butillenmiş hidroksitoluen) Antioksidan Gıda boyaları E 102 (Tartarazin) Sarı boya, E102 Renklendirici MSG (Monosodiyum glutamat): E 621 Lezzet artırıcı: “Çin restorant Sendromu” Nitrat ve Nitritler E250 Parabenler Sülfitler E220 - E226

Besinlere Bağlı Allerjik Reaksiyonlar 1- Gastrointestinal sistem 2- Solunum sistemi 3- Deri 4- Sistemik reaksiyonlar şeklinde görülür Özellikle astım, atopik dermatit ve GÖR gibi tablolarda tedaviye dirençli semptomlar var ise mutlaka besin allerjisi araştırılmalıdır

Gastrointestinal Reaksiyonlar 1-Gastrointestinal Anafilaksi 2-Oral Allerji Sendromu (OAS) 3-Allerjik Eozinofilik Özofajit 4-Allerjik Eosinofilik Gastroenterit 5-Besin Proteini Enterokolit 6-Besin Proteini Koliti 7- Diğer: besin allerjisinin daha seyrek görülen tabloları, tekrarlayan oral aftlar, konstipasyon, anemi, hipoproteinemi, HSP, infantil kolik dir

Allerjik Eozinofilik Özofajit Süt çocukluğu döneminden adölesan döneme kadar görülebilir Normalde özofagus hariç GIS’de az miktarda eozinoflilik hücre infilitrasyonu mevcuttur Allerjik GIS hastalıklarında bu eozinofilik infiltrasyonda artış vardır Allerjik özofajit IgE aracılı ve/veya hücresel reaksiyon sonucu gelişir

Allerjik Eozinofilik Özofajit Tipik olarak kronik GÖR belirtileri görülür ve klasik reflü tedavisine yanıtsızlık vardır Disfaji, besini reddetme, karın ağrısı, irritabilite, dispepsi, epigastrik ağrı, bulantı, kusma şikayetleri olabilir Hastaların bir çoğunda allerjik hastalıklar ve özelliklede besin allerjisi öyküsü vardır (ör. inek sütü) Tedavide besin allerjisi saptanır ise diyet eliminasyonu Nedeni tam saptanmayan hastalarda oral steroid verilmesi önerilmektedir inhale budesonid (ilaç direkt ağız içine sıkılır ve yutkunması istenir) verilebilir

Allerjik Eosinofilik Gastroenterit GIS mukozası, kas tabaksı ve serozasının eosinofilik inflamasyonu ile karekterizedir En çok mide ve/veya ince bağırsaklarda görülür IgE aracılı ve/veya hücresel reaksiyon sonucu gelişir Süt, soya, yumurta ve buğday bu tabloya en çok neden olan besinler Genellikle ciddi karın ağrısı, bulantı, postprandiyal kusma, iştahsızlık, diyare, kilo kaybı, melana, hematemez, GÖR, anemi, hipoalbüminemi, periferik ödem görülebilir Tedavi: eliminasyon diyeti, sistemik steroid, immünosüpresif ilaçlar

Besin Proteini Enterokolit İnce barsak ve kalın barsak tutulmuştur Daha çok 3 aydan (1hafta ile 3 ay arasıda) küçük infantlarda inek sütü ve mamalarda bulunan soya proteinin alımından 1-8 saat sonra uzamış bulantı, fışkırır tarzda kusma ve/veya kanlı diyare ortaya çıkar Ancak daha büyük çocuklarda yumurta, buğday, fıstık, tavuk ve hindi eti de neden olabilir

Besin Proteini Proktokoliti/Koliti Yaşamın ilk aylarında (4 gün - 4 ay arası) soya proteinine ve inek sütüne intoleransa bağlı oluşan hastalıktır Daha az sıklıkla yumurta, soya, buğday, balık ve kabuklu deniz hayvanları ile de olabilir Tablo besin proteini enterokolitine benzer Kolonda sınırlı olduğundan diyare ve dehidratasyon bulgularına rastlanmaz Klinik olarak en sık bulgu; sağlıklı bebeklerde normal kıvandaki gaitada mikroskopik ve makroskopik kan görülür Dışkıda müküsle karışık çizgi ve benekler şeklinde kan görülür

Deri Reaksiyonları Deri, besin allerjilerinde ikici sıklıkta etkilenen hedef organdır Besin alerjeni akut deri semptomlarına veya kronik kütanöz hastalıklarının alevlenmesine yol açabilir 1-Ürtiker ve Anjioödem 2-Atopik Dermatit 3-Dermatitis Herpatiformis

Solunum Sistemi Reaksiyonları Besin allerjisi olan hastalarda izole solunum sistemi bulguları nadirdir Ancak besin allerjisi hava yolu hiperreaktivitesine ve mevcut astımın kötüleşmesine neden olabilir Genellikle GIS ve deri allerjileri olan hastalarda besin provakasyonu ile alt ve üst solunum yollarına ait belirtiler ortaya çıkar

Besin Allerjisinde Tanı Yöntemleri-I 1-Anamnez, fizik muayene 2-Diyet günlüğü 3-Eliminasyon diyeti 4-Deri testleri -Prik testi -Patch (yama) testi 5-Besin spesifik IgE 6-Bazofil histamin salınım testi 7-Oral besin yükleme testi

Besin Allerjisinde Tanı Yöntemleri-II 8-Lenfosit proliferesyonu 9-Endoskopi, sigmoidoskopi, rektoskopi 10-Özefagus, mide, incebağırsak, kolon biyopsisi (kronik ishal, kusma, büyüme gelişme geriliği, gaitada gizli kan varlığında) Besinlere bağlı GIS allerjilerinde yama tarzında hücre infilitrasyonu olduğu için en az 8 farklı bölgeden tüm katmanları içeren biyopsi alınmalıdır.

Besin Allerjisinde Tanı Yöntemleri-III 11-Bağırsak işlevlerini değerlendiren testler (gaita mikroskopisi, gaita analizi, alfa-1 antitripsin, gaitada gizli kan) 12-CBC, kanda eozinofili 13-Gaita pH, gaitada redüktan madde 14-D-ksiloz testi

Yüksek riskli çocuklar 1- Anne veya babada atopi 2- Anne veya babada ağır atopik dermatit 3- Bir kardeşinde besin allerjisi öyküsü olması

Yüksek Riskli Çocuklarda Alınacak Önlemler Annenin hamileliğinde diyette kısıtlama yapılmamalıdır Ancak bazı çalışmalarda 3. trimestride, yer fıstığı, ağaç fıstığı, karides ve balık gibi besinlerden kaçınmasını önermektedir Yaşamın ilk 4-6 ayında yalnızca anne sütü ile beslenme özendirilmelidir Anne sütü verilemiyorsa hipoallerjenik mamalar verilmelidir Bu hastalarda süt çocukluğu döneminde ek gıdalara normal zamanında başlanması önerilir