Kaynaklar Evcil Hayvanlarda Doğum ve İnfertilite (Alaçam,E) Veterinary Obstetrics and Genital Diseases (Theriogenology) (Roberts, S.J) Canine and Feline Endocrinology and Reproduction (Feldman, E., Nelson, R) Current Therapy in Theriogenology (Youngquist, R.) Veterinary Reproduction and Obstetrics (Noakes, D., Parkinson, T., England, G) Veterinary Reproduction and Obstetrics (Arthur, G.) Çiftlik Hayvanlarında Doğum ve Jinekoloji(Veteriner Jinekoloji Derneği Yayını) 2012

Puerperal Dönem Fizyolojisi Doç. Dr. Halit KANCA Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı

Puerperal Dönem Fizyolojisi Puerperium: Reprodüktif organların yeniden gebe kalabilecek bir şekilde doğum öncesi dönemdeki anatomik ve fonksiyonel konumuna yeniden kavuşması için geçen zaman dilimi postpartum dönem olarak tanımlanır. İneklerde postpartum dönem, fertilitenin devamlılığı açısından çok önemlidir. Gebeliğin son dönemlerinde, doğum sırasında ve doğumu takiben hızlı bir şekilde değişen hormonal denge, doğumun oluşturduğu stres gibi faktörler ineği ciddi şekilde etkiler. Bu dönemin sorunsuz ve normal sürede tamamlanması ineğin fertilitesini normal sınırlar içinde devam ettirebilmesi için önemlidir. Postpartum dönemin uzaması, doğum-ilk östrüs, doğum-ilk tohumlama ve doğum-gebe kalma aralığının uzamasına, dolayısıyla önemli ekonomik kayıplara neden olur. Postpartum dönem fizyolojisinin iyi bilinmesi ve doğum sonrası ortaya çıkan bozuklukların en kısa sürede ve uygun şekilde tedavi edilmesi gerekir.

Puerperal Dönem Fizyolojisi

Puerperal Dönem Fizyolojisi

Puerperal Dönem Fizyolojisi

Puerperal Dönem Fizyolojisi 4 Temel Fizyolojik Olay 1. Genital organların involusyonu, 2. Endometrium'un rejenerasyonu, 3. Uterustaki bakteriyel kontaminasyonun eliminasyonu, 4. Ovaryumların siklik aktivitelerinin yeniden başlaması.

Puerperal Dönem Fizyolojisi Postpartum dönem doğumdan uterus involüsyonu tamamlanana kadar geçen süredir ve başlıca üç döneme ayrılmaktadır. 1. Erken Postpartum Dönem (8-14 gün sürer): Doğumdan sonra hipofiz hipotalamustan salınan GnRH’ya yanıt vermez. Bir süre sonra hipofiz GnRH’ya duyarlı olur. 2. Orta Dönem: Bu dönemde, hipofiz GnRH’ya duyarlıdır ve bu dönem pp. ilk ovulasyona kadar geçen süreçtir. Süresi değişmekle bu dönem pp 12-25. günler arasıdır. 3. Postovulatorik Dönem: Bu dönem ilk ovulasyondan pp 40-50. günlere kadar olan süreçtir, aynı zamanda uterus involüsyonunun tamamlandığı evredir.

Puerperal Dönem Fizyolojisi 1. Genital organların involusyonu, Uterus involusyonu türler arasında değişiklik göstermekle birlikte bu değişiklik plasentasyon tipine bağlıdır. Kotyledonar tip plasentaya sahip olması nedeniyle ineklerde involusyon kompleks bir yapıya sahiptir Uterusun involusyonu; uterusun kontraksiyonları, doku kaybı ve doku rejenerasyonu olmak üzere 3 aşamada gerçekleşir Doğumdan sonra uterus kontraksiyonları PGF2α ve oksitosin hormonlarının etkisiyle bir süre daha devam eder. İnvolusyonun büyük bir bölümü ilk beş günde tamamlanmaktadır. Doğum sonrası ilk birkaç gün uterus kontraksiyonları güçlü ve frekansları sık iken (3 dakikada 1 kontraksiyon) izleyen üçüncü ve dördüncü günlerde kontraksiyonların şiddeti ve frekansı azalır (10-12 dakikada 1 kontraksiyon). Daha sonraki günlerde kontraksiyonlar tedricen daha da azalarak düzensizleşir

Puerperal Dönem Fizyolojisi 1. Genital organların involusyonu, Myofibrillerin boyu postpartum birinci günde 750 mmc’dan 400 mmc’a, bunu izleyen beşinci günde ise 200 mmc’a azalmaktadır. Düz kaslar uterus içeriğinin uzaklaştırılmasında ve uterus büyüklüğünün azalmasında önemli bir role sahiptir. Doğum anında 9-10 kg olan uterus, postpartum 4. günde 4-5 kg, 12. günde 2 kg, 20-25. günde 1 kg, 50. günde 750 gr’a düşerek involusyon tamamlanmaktadır. Gebe kornu uterinin çapı doğumdan sonraki ilk beş gün içinde % 50, 15 gün içinde % 50 daha azalır. Doğumdan sonra uterus 1.5 lt’den fazla sıvı içeren, 1 m uzunluğunda boş ve gevşek bir kese şeklindedir. Gebe kornunun çapı 5 gün içerisinde 40 cm’den 20 cm’ye ve uzunluğu 15 günde 100 cm’den 40 cm’ye kadar düşer. Gebeliğin olduğu kornunun çapı 2-4 cm’ye düşünce (postpartum 25. gün) involusyonun büyük oranda tamamlandığı düşünülür Postpartum 25-30. günden sonraki değişiklikler rektal palpasyonla fark edilemez

Puerperal Dönem Fizyolojisi 1. Genital organların involusyonu, İnvolusyonun tamamlanma süresi ile ilgili çok değişik görüşler vardır. Süt ineklerinde involusyon süresinin 26-52 gün, etçi ırklarda 38.7-56.0 gün olduğu bildirilmektedir. Genel olarak 25-30 günde uterus'un fiziksel involusyonu tamamlanmakla beraber (Makroskobik İnvolüsyon), endometrium'un rejenerasyonunu da içeren involusyonun (Mikroskobik İnvolüsyon) 40-50 gün sürdüğü belirtilmektedir. Uterus’un involusyonu, rektal palpasyon ve ultrasonografik muayene yöntemleriyle izlenebilmektedir. Rektal palpasyonla yapılan muayenelerde doğumu izleyen birkaç gün içinde uterusun kontraksiyonları hissedilebilmektedir. Postpartum dönemde yapılan ultrasonografik muayenede ise uterus duvarının ve karunculaların küçülmesi, uterus lumeni ve içeriği (loşiya) belirlenebilmektedir

Puerperal Dönem Fizyolojisi 1. Genital organların involusyonu, Cervix uteri'nin involusyonu uterusa göre daha yavaş olur ve involusyonu en son tamamlanan organdır. Doğumun ikinci aşamasında tamamen açılmış olan cervix uteri doğumun üçüncü aşamasında hızla daralarak 24-36 saat sonra bir el, 96 saat sonra ancak iki parmak geçebilecek açıklığa inmektedir. Cervix’in involusyonuyla muhtemel prolapsus uteri vakaları meydana gelmemektedir. Ancak retensiyo secundinarum vakalarında cervix açıklığının kapanması gecikmektedir Cervix involusyonu dört aşamada gerçekleşir. Birinci aşama, doğumdan sonraki ilk 6 saatte cervix çapında hızlı bir daralmanın şekillendiği aşamadır. İkinci aşama, 2. günden cervikal kıvrımların oluşmasına kadar olan daralma hızının yavaşladığı aşamadır. Üçüncü aşama, 2-7. günlerde yavaş bir şekilde cervikal çapın daralmasının yavaş bir şekilde devam edip, servikal kıvrımların oluştuğu aşamadır. Dördüncü aşama, 7-10. günlerde servikal kanalın yeniden açıldığı, servikal kıvrımların yapısının tam olarak şekillendiği aşamadır. Bu aşamalar lochia akıntısının uzaklaştırılmasında ve uterusun kontaminasyona karşı korunmasında önemli bir role sahiptir.

Puerperal Dönem Fizyolojisi 1. Genital organların involusyonu, Postpartum ilk 3-4 gün uterus'un duvarının kalın ve pörsümüş olması nedeniyle rektal palpasyonla cervix’i ayırt etmek güçtür. Postpartum 4-5. günden sonra cervix belirgin hale gelir ve postpartum 7. günde pelvik çatının cranialinde palpe edilebilir. Gebe kornu uteri'nin involusyon derecesi postpartum 25. günde cervix’in çapıyla değerlendirilebilmektedir. Postpartum 25. günde cervix’in çapı gebeliğin olduğu kornudan daha fazla olmalıdır. Cervix çok doğum yapmış olanlarda ilk doğumunu yapmış olanlara göre daha büyüktür. İlk doğumunu yapmış olanlarda postpartum 40-50. günlerde cervix’in çapı çok doğum yapmış olanlardan daha küçüktür. Genital kanalın vagina ve vulva bölümleri, doğuma yakın günlerde artmış olan östrogen ve relaksin hormonları etkisiyle gevşer ve ödemli bir hal alır. Bu değişim doğum sırasında en ileri düzeye ulaşır. İneklerde vulva dudakları doğumdan hemen sonra hızla küçülerek, birkaç gün içinde ödemin rezorbsiyonu ile gebelik öncesi durumuna dönerler

Puerperal Dönem Fizyolojisi 1. Genital organların involusyonu, İnvolüsyonu Etkileyen Faktörler Yaş Doğum Mevsimi Sağım Sıklığı ve Emzirme Periparturient Döenm Bozuklukları Bakım, Besleme ve Yetiştirme Şekli Postpartum Ovaryum Aktivitesinin başlama zamanı Süt Verimi Doğum sırasında ve sonrasında kullanılan ilaçlar

Puerperal Dönem Fizyolojisi 2. Endometriyal Rejenerasyon Doğum sonrasında uterus endometrium dejenere olmakta ve endometrium kendini tekrar yenilemek suretiyle yeni bir gebeliğe hazır hale gelmektedir. Postpartum 25-30. günde endometrium’un rejenerasyonu tamamlanır. Lochia; fötal sıvılar, kopan umbilikal damarlardan sızan kan, yavru zarları parçaları ve carunkulalardan ayrılan yüzey kalıntılarını içerir. Uterustan gelen akıntının karakteri involusyon hakkında bilgi verir. Lochia postpartum ilk 2-3. gün kanla karışık renkte, 3-7. günlerde renksiz, 7-15. günler caruncular yüzeydeki nekrotik dokunun ayrılması sonucu şekillenen hemorajiden dolayı tekrar kanla karışık bir renkte, 14-15. günden sonra ise parlak lenf benzeri bir görünümdedir. Lochial akıntının miktarı genelde 1 lt olmasına rağmen çok doğum yapanlarda 2 lt’ye kadar çıkabilmektedir. Ancak bazı hayvanlarda lochianın absorbsiyonundan dolayı hiç görülmeyebilir. Lochial akıntı postpartum ilk 2-3 gün içinde 1400-1600 ml, 8. günde 500 ml ve 14-18. günde ise sadece birkaç ml’dir

Puerperal Dönem Fizyolojisi

Puerperal Dönem Fizyolojisi

Puerperal Dönem Fizyolojisi Uterus İnvolüsyonunun Gecikmesi Uterus involüsyonu anatomik kriter 30 gün olarak kabul edilir. Tanım: Uterus enfeksiyonu olsun ya da olmasın, uterusun abdominal boşluktaki pozisyonuna bakılmaksızın rektal palpasyon veya ultrasonografide bir ya da iki kornu uteri çapının > 5cm olarak belirlenmesi Görülme Sıklığı : 7 % (pp 30-50 günler)

Puerperal Dönem Fizyolojisi 3. Uterustaki bakteriyel kontaminasyonun eliminasyonu Gebelik süresince servix müköz bir tıpa ile kapalı olduğundan uterus lumeni bakteriyel kontaminasyondan korunmaktadır. Uterus’un bu fiziksel bariyeri doğum sırasında ortadan kalkmaktadır.

Puerperal Dönem Fizyolojisi 3. Uterustaki bakteriyel kontaminasyonun eliminasyonu Yavrunun doğumunu takiben oluşan negatif basınç nedeniyle gaita ve çevredeki mikroorganizmalar kolayca uterus'a girerler Doğuma yardım girişimleri sırasında da asepsi ve antisepsinin olmamasına bağlı olarak da uterus kontamine olabilmektedir Gebelik süresince uterus anaerob bir ortam olmasına rağmen; postpartum dönemde nekrotik karunkular doku, hücre döküntüleri, fötal sıvılar ve kan bakteriler için uygun üreme ortamı oluşturur.

Puerperal Dönem Fizyolojisi 3. Uterustaki bakteriyel kontaminasyonun eliminasyonu

Puerperal Dönem Fizyolojisi 3. Uterustaki bakteriyel kontaminasyonun eliminasyonu Bakteriyel eliminasyonu sağlayan faktörler; Carunculaların yüzeylerinin yıkımı ve nekrozisten dolayı fiziksel olarak endometrium’un yenilenmesi. Uterus kontraksiyonları, involusyon ve lochial akıntıyla uterus içeriğinin mekanik olarak uzaklaştırılması. Uterus lumenine göç eden lökositlerin fagositik aktivitelerinin oluşması. İmmunoglobulinlerin sekresyonu.

Puerperal Dönem Fizyolojisi 4. Ovaryumlarda siklik aktivitenin yeniden başlaması Gebeliğin son döneminde FSH inhibisyonu Doğumu takiben P4 ve E2 düşmesi

Puerperal Dönem Fizyolojisi 4. Ovaryumlarda siklik aktivitenin yeniden başlaması Postpartum ilk Dominant Follikülün akibeti nedir? 1-E2 yeterli, LH salınım sıklığı uygunsa Ovulasyon (Postpartum 16-20 günlerde) 2. DF E2 etkin değilse Atrezi, yeni bir folilüler dalga, ovulasyona kadar birbirini takip eden dalgalar 3. Kistik hale geçme, PP ilk ovulasyon aralığının uzaması PP ilk ovulasyonda östrus belirtileri gözlenmez PP ilk ovulasyonu genellikle kısa bir siklus izler (>%70), 8-10 gün sonra CL lizisi, 9-11 gün sonra 2. ovulasyon (Postpartum ilk Östrus) Siklus normal uzunlukta

Puerperal Dönem Fizyolojisi 4. Ovaryumlarda siklik aktivitenin yeniden başlaması

Puerperal Dönem Fizyolojisi 4. Ovaryumlarda siklik aktivitenin yeniden başlaması Kontralateral-ipsilateral ovaryum??? Uterusun bakteri yükünün etkisi PP ovaryum aktivitesi uterus immunolojisi arasındaki ilişki PYOMETRA Amaç: Sütçü inekler için pp 20-30. günlerde ilk ovulasyon, bu sayede 50-60 günlük Gönüllü Bekleme Süresi (WWP) içerisinde 1-2 normal östrus siklusu şekillenmesi.

Puerperal Dönem Fizyolojisi 4. Ovaryumlarda siklik aktivitenin yeniden başlaması Postpartum Ovaryum Aktivitesini Etkileyen Faktörler 1-Emzirme 2-Beslenme Boğa etkisi Irk Doğum sayısı Buzağılama mevsimi Yaş Çevresel stresler Güç doğum Retensiyo secundinarum Uterus enfeksiyonları Mastitis, Laminitis