BEDENDE YAŞAYAN TRAVMA SOMATİZASYON Prof Dr Süheyla Ünal İnönü üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD 53. Ulusal Psikiyatri Kongresi BURSA 3-7 Ekim 2017

Bilgi işleme süreci Tehdit ya da tehlike içermeyen durumlarda gelen uyaran bilinçli bilgi işleme süreçlerinde işlenir Prefrontal korteks ve bağlantı korteksinin etkinliği ile uyaran, geçmiş yaşantıların ışığında ve verilecek tepkinin olası sonuçları öngörüsüyle değerlendirilir Geçmiş Gelecek

Üst yol Korteksten hipokampusa: içerik ekler ve ilkel tepkileri baskılar Alt yol Talamustan- amigdalaya: yaşamsal kararlar doğrudan hipotalamusa ulaşır KORKU

Üst yol X Alt yol Örtük X Açık bellek Örtük bellek Sözel olmayan Amigdala Emosyonel bellek: hisler, duygular Viseral: içsel duyumlar Algısal: imgeler, koku, tad, dokunma Kas belleği: hareketler, fiziksel tepkiler Otonomik: sempatik-parasempatik kalıplar İşlemsel: alışkanlık ve işlev belleği Emosyonel durum Açık bellek Bilinçli, sözel Hipokampal Sistem Açıklayıcı: sözel tanımlama, bilgi, gerçekler Otobiyografik: Öyküsel ve kişisel deneyim Fisher 2010

Açık ve örtük sistemlerin birlikte işleyişi Örtük bellek Amigdala Beden duyumları Emosyonel durum Bilinçli deneyim (çalışma belleği) Hipokampal Sistem Açık bellek LeDoux, 2000’den uyarlanmıştır

Tehdit varlığında Bilinçli bilgi işleme süreci sınırlı kapasitede olduğu için tehdit ve tehlike anında bu yol devre dışı kalır Amigdala tehlike anında “düşünen beyni” durdurur, otomatik, imgesel bellek sistemini harekete geçirerek enerji kaynaklarını fiziksel tepkiye yönlendirir Şimdi

Varkalım savaşında beyin gelişimi Beyindeki nöral sistemler ilkelden karmaşığa doğru aşamalı bir gelişim sergilerler Sonra gelişen bölgeler, daha önce gelişenleri kontrol eder

Beyin gelişimi İlkel sürüngen beyin, fetüsta ilk üç ayda gelişir Limbik beyin ikinci üç ayda gelişir, 4 yaşına kadar gelişimi devam eder Neokorteks son üç ayda gelişmeye başlar. Prefrontal lob bu sürenin son dönemlerinde gelişir. Doğumdan sonra orta ergenliğe kadar hızla gelişir. Daha sonra yavaşlayarak 30 yaşına kadar gelişmeye devam eder.

Kortikal düzenleme Yetişkinlikte olağan durumlarda yukarıdan aşağı bilgi işleme süreci ağırlıktadır Erken çocuklukta ve tehdit altında yetişkinlikte fiziksel duyumlardan kaynaklanan emosyonel durumlar baskılanamaz Aşağıdan yukarıya bilgi işleme süreçleri bedeni yaşamda varkalım programına geçirir

Erken yaşantılar Erken yaşantılara uyum sağlamada gösterilen tepkiler beden belleğine kodlanırlar Bedenin hatırlaması ve duygu tepkileri uyumsal amaçlıdır, duygu düzenleme becerisinin kazanılmasına yardımcı olur

Beyinde sinir ağlarının gelişimi Sinir ağları erken yaşantılardan elde edilen temel bilgilerin üzerine, yeni bilgilerin eklenmesiyle sürekli gelişim gösterirler Sinir ağlarının gelişimi, kullanmayla bağlantılıdır Kullanılan ağlar gelişir, kullanılmayan bağlantılar budanır (nöral plastisite)

Beyin gelişimi Beyin yarımkürelerinin lateralizasyonu Sol yarımküre – dil, mantık Akılcı, sözel, ardışık Olumlu emosyonlar Sağ yarımküre – sezgi, duygu Mekan Emosyonel sezgi Müzik Büyük resim

Bağlanma Bebekler fiziksel duyumlarını yorumlamayı ilişkileri aracılığıyla öğrenirler Anne bebeğin emosyonel durumlarını bakım verme davranışıyla düzenler Bakım verme bağlanma sürecini geliştirir Erken dönemde oluşturulan bağlanma kalıpları, bireyin daha sonraki bilgi işleme süreçlerinin temelini oluşturur

Bağlanma-Bedenselleştirme Korkulu, kaçıngan bağlanma stili & aleksitimi ilişkisi (Wearden et al. 2005, Waller and Scheidt (2006) Güvensiz bağlanma & bedensel belirtiler (Waldinger et al. 2006, Schmidt, Strauss and Braehler 2002 ) Kadınlarda korkulu bağlanma & bedenselleştirme (Waldinger et al. 2006)

Strese tepki Organizma stresin şiddeti, süresi, türüne göre farklı tepkiler gösterir

Hafif strese tepki Noradrenerjik sistemin harekete geçmesiyle organizmanın enerji kaynakları stresin bozduğu homeostatik dengeyi yeniden kurmak üzere kullanılır Daha sonra parasempatik sistemin etkinleşmesiyle yeniden normal duruma dönülür

Şiddetli akut strese tepki Noradrenerjik sistemin harekete geçmesiyle amigdalada LTP aracılığı ile duygusal anıların kodlanmasında artış, duyarlılaşma, korku koşullanması oluşur Travmanın sözel olmayan belirtileri tüm bedene damgalanır Böylece travmanın sensorimotor anıları örtük bellekte, sağ beyinde ve bedende algılar, duygular, duyumlar, bedensel tepkiler olarak depolanır

Kronik strese tepki Allostatik yük Tutuşma (Kindling) Bellek - Yeniden travmatizasyon Epigenetik mekanizmalar

Bellek ve yeniden travma yaşantılama Erken dönemlerde yaşanan ihmal, kötü davranım sırasında hissedilen duyguların bedensel belirtileri örtük bellekte depolanarak yetişkinlikte somatizasyon belirtilerine Cinsel travmalar disosiyasyona Akut, yaşamı tehdit edici travmalar TSSB ye yol açıyor gibi görünmektedir

Kompleks travma Duygu düzenleme sorunları Kişilik sorunları Duyusal motor gelişim sorunları Fiziksel temasa aşırı duyarlılık Analjezi Denge, koordinasyon ve kas tonüsü sorunları Bedenselleştirme Tıbbi sorunlar

Travmaya gösterilen tepkiler Alcohol/Substance Abuse Nightmares Dissociation Flashbacks Anger Explosive Irritability Hyper-arousal Startle GAD Panic Avoidance Depression Social Phobia Numbing Isolation Self-mutilation Truncation of Future Somatization Priming Traumatic Event Event Spontaneous Flashbacks Re-exposure Re-traumatization Cue Precipitated Flashbacks Stressors (Post et al, 1998)