Dersi veren Öğretim Üyesi: Doç.Dr. Aslı UÇAR KARBONHİDRATLAR -II Dersi veren Öğretim Üyesi: Doç.Dr. Aslı UÇAR

BİLEŞİK KARBONHİDRATLAR GLİKOPROTEİNLER CHO + Protein GLİKOLİPİTLER CHO + Lipit Vücut tarafından yapılmaktadır, dışarıdan besinlere alınmaları gerekmez.

BİLEŞİK KARBONHİDRATLAR Mukopolisakkaritler (GP) Kan Grubu Polisakkaritleri (GP) Serebrositler (GL) -Hiyaluronik asit -Heparin -Kondroitin sülfat

Mukopolisakkaritler Proteinle kompleks yapmış CHO’lardır. Yapı taşları amino şeker ve üronik asitlerdir. Dokularda genellikle proteine bağlanarak mükoproteinleri ve mukoidleri oluştururlar. Hiyaluronik asit: Bağ dokusu ve diğer dokuların jöleye benzer kısımlarıdır. Eklemlerde kayganlığı sağlar ve darbelere karşı direnci arttırır.

Hiyaluronik asit eklem sıvısını oluşturan esas maddedir.

Heparin: Antikoagulan yani kanın pıhtılaşmasını önleyici bir maddedir Kondroitin sülfat:

Kan grubu polisakkaritleri: Proteinlerle birleşerek A, B, O, RH ve eritrositlerin diğer antijenlerini oluştururlar.

GLİKOLİPİTLER Lipitlerle kompleks yapmış CHO’lardır. Beyin ve sinir sisteminde önemli görevleri vardır. Örn: Serebrositler

Bazı besinlerdeki CHO değerleri % Şeker 99 Bal, pekmez 75 Tahıllar 73 Kurubaklagiller 55 Patates 18 Yağlı tohumlar 17 Meyve 15 Sebze 8 Süt 5

KARBONHİDRATLARIN ÖZELLİKLERİ 1. Kolloid jel Kolloid sol

Nisasta jellerinde ısıtmanın ardından, soğutma ve depolama süresince meydana gelen değişimlerin tamamı retrogradasyon olarak tanımlanmaktadır. Jel yapıdan suyun ayrılması ve jel yapının büzüşmesine sinerezis denir.

mısır>buğday>patates Amilopektin iyi bir kıvam verici değildir. Amiloz, bayatlamayı sağlar. Amiloz sinerezis ve retrogradasyondan sorumludur.

2. Tatlılık derecesi Laktoz 16 Galaktoz 32 Maltoz 33 Sukroz 100 Fruktoz 173 Mannitol (mannoz) 50 Sorbitol (glikoz) 70 Maltitol (maltoz) 75 Ksilitol (ksiloz) 90 İnülin 30 Aspartam 18000 Sakkarin 55000

3. C6H12O6 2C2H5OH + 2CO2 Bira mayası (Saccharomyces cerevisiae)

4. Karamelizasyon. Sakkaroz 200oC’ye kadar ısıtılırsa su kaybeder ve kahverengi amorf bir kütle halini alır; buna karamel denir.

Monosakkaritlerin –OH grupları, amino asitlerin –NH2 grupları ile yer değiştirerek aminoşeker oluşur. Buna Maillard Tepkimesi denir.

KARBONHİDRATLARIN SİNDİRİMİ

CHO’ların Sindirimi Monosakkaritler, sindirimde bir değişikliğe uğramazlar

CHO sindirimi – Ağızda pH:~6-7 Ağızda mono ve digliseridlerin sindirimi yoktur.

CHO sindirimi – Midede pH:1.0-3.0 Midede CHO sindirimi çok azdır, çünkü mide asidi α-amilazı inaktive eder.

İnce barsakların bölümleri DUODENUM JEJENUM ILEUM

CHO sindirimi – İnce barsaklar pH:6.3-7.2 Pankreastan Salgılanan Pankreatik α-Amilaz (Amilopsin) İntestinal Duvarlardan Salgılanan Disakkaridazlar Sükraz, Laktaz, Maltaz

Nişastayı mono, di ve oligosakkaritlere parçalamaya devam eder. Pankreastan salgılanan Pankreatik α-Amilaz (Amilopsin) Nişastayı mono, di ve oligosakkaritlere parçalamaya devam eder. Dallanmış dekstrinleri parçalamak üzere İB’larda 1-6 glikosidaz salgılanır ve glikoz oluşur.

Karbonhidratların sindirimi Laktoz Glikoz+Galaktoz Sakkaroz Glikoz+Fruktoz Sükraz/Sakkaraz Maltoz Glikoz+Glikoz Maltaz Laktaz

Nişasta sindirimi Ağız Nişasta Maltoz + Dekstrin ὰ-Amilaz Mide Amilazın etkisi biraz daha devam eder. İncebarsaklar Maltoz Glikoz + Glikoz Pankreatik Amilaz Dekstrin Maltoz + Maltotrioz + Limit nişasta Maltaz Maltaz 1-6 Disakkaridaz 2 Glikoz 3 Glikoz (Glikoz)n

Parmak benzeri yapılardır Emilim için alanı arttırır İB’ların emilim yüzeylerinin durumu CHO emiliminde önemlidir. Yüzeyde milyonlarca parmak şeklinde villi vardır ve üzerleri fırça yüzeyle (brush border) kaplıdır. Böylece emilim yüzeyi genişler, hareket serbestliği artar. Parmak benzeri yapılardır Emilim için alanı arttırır

VILLI

Emilim İnce barsak lümeni içindeki glikoz ve galaktoz enerji gerektiren aktif transportla, fruktoz ise basit difüzyonla (yoğun ortamdan az yoğun ortama) ince barsak epitel hücresi içine alınırlar ve oradan kana, kanla KC’e geçerler.

SGLT1 ve GLUT5 Na+,K+-ATP az sistemi

KARBOHİDRAT METABOLİZMASI YOLLARI Glikogenez: Glikozdan glikojen sentezi. Glikogenoliz: Glikojenin yıkılması. Bu olayın karaciğerdeki son ürünü glikoz, kas dokusundaki son ürünü glikoz-6-fosfattIr. Glikoliz (Embden-Meyerhof Yolu): Glikozun pirüvat veya laktata kadar yıkılması. Pirüvat Metabolizması: Pirüvatın asetil-KoA ya dönüşümü Trikarboksilik Asit (TCA) Siklüsü (Krebs Siklüsü) : Asetil-KoA içindeki asetil kısmının CO2 ye parçalanması ve bu sırada redükte koenzimlerin oluşumu. Pentoz Fosfat Yolu: Glikozun bir başka şekilde oksidasyonu ile NADPH ve pentoz sentezi. Glikoneogenezis: Karbonhidrat olmayan maddelerden glikoz sentezi Glukuronik Asit Yolu: Glikozdan glukuronik asit sentezi.

Glikoliz Hücrenin sitoplazmasında altı karbonlu glikozun, iki molekül üç karbonlu pirüvata yıkılması olayıdır.

Sitrik asit döngüsü (TCA döngüsü) Aerobik koşullarda glikoz metabolizmasında pirüvattan, pirüvat dehidrojenaz enzim kompleksi etkisiyle asetil-CoA oluşur.

KARBONHİDRAT METABOLİZMASI EMİLEN GLİKOZ Enerji için kullanılır (Glikoliz) Glikoprotein ve glikolipit sentezi için kullanılır. Glikojen olarak depo edilir (kas %0.5,KC %5). Bu miktarlar yüksek CHO’lı diyet ile arttırılır. 4. Yağ olarak depolanır.

Kana Glikoz Veren Metabolik Olaylar Barsaktan emilim-Besinlerle Karaciğer (Glikojenoliz) Glukagon + epinefrin 3. Glikoneogenezis Kandan Glikoz Alan Metabolik Olaylar Hücrelerin enerji gereksinmesi İnsülin Glikojen sentezi Yağ sentezi Glikoprotein Glikolipit sentezi

Glikozun vücutta kullanılması (kan dolaşımındaki glikoz) Hücrelerin çalışması için enerji sağlar Kasta glikojen olarak depolanır. Kas hareketi için enerji sağlar. Karaciğerde glikojen olarak depolanır. Gereksinim halinde glikoza çevrilir.

KARBONHİDRATLARIN GÖREVLERİ Enerji verirler.

KARBONHİDRATLARIN GÖREVLERİ 2. Antiketojeniktir.

KARBONHİDRATLARIN GÖREVLERİ 3. Su ve elektrolitlerin vücutta tutulmasını sağlar. 4. Bileşik CHO’ların yapısına girerek bazı fizyolojik görevleri yerine getirir. 5. Proteinlerin enerji için kullanılmasını önleyerek, proteine olan gereksinimi azaltır.

KARBONHİDRATLAR ile ilgili HASTALIKLAR ENZİM YETERSİZLİKLERİ Laktoz intoleransı: Galaktozemi: Fruktozemi:

2. DİABETES MELLİTUS-ŞEKER HASTALIĞI

Bazı besinlerin glisemik indeksleri Beyaz ekmek 100 Çavdar ekmeği 72 Makarna 64 Pirinç 99 Bulgur 68 Portakal 60 Yeşil mercimek 43

3. DİŞ ÇÜRÜKLERİ

4. KALP DAMAR HASTALIKLARI

5. KANSER