11. Karaburun Bilim Kongresi Devrim ve İsyan Dinamiklerinin Toplumsal Faz Geçişleri Modellemesi 600. yılında, Börklüce’nin izinde… “İçerideki ve dışarıdaki itaatsizlere...” 11. Karaburun Bilim Kongresi K. Eser Afşar Mehmet Özyiğit Karaburun / 2016
Temel Soru İsyan, Devrim gibi büyük çaplı toplumsal değişim hareketleri faz geçişleri olarak modellenebilir mi? Toplumsal değişimlerin gerçekleşmesinin koşulları nelerdir?
“Ya kendileri önsel gerçekleşemez ereklerdir, ya da onları gerçekleştirecek araçlar henüz yetersizdir. Böyle olduğu içindir ki, sayısız bireysel irade ve eylemlerin çatışmaları tarihsel alanda, bilinçsiz doğa alanında hüküm sürmekte olana tıpatıp benzer bir durum yaratır. Eylemlerin erekleri istenmiş erklerdir, ama bu eylemleri gerçekten izleyen sonuçlar istenen sonuçlar değillerdir, ya da başlangıçta gene de güdülen amaca uyar gibi görünseler de, sonunda istenmiş olandan bambaşka sonuçlara varırlar. Böylece tarihsel olaylar da, aynı şekilde, büyük çapta rastlantıların hükmü altında görünürler. Ama rastlantı, yüzeyde oynar göründüğü her yerde, daima gizli iç yasaların emri altındadır ve iş, yalnızca bu yasaları bulup ortaya koymaktır” (Engels, Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s.55-56).
“Varlıklarının toplumsal üretiminde, insanlar, aralarında, zorunlu, kendi iradelerine bağlı olmayan belirli ilişkiler kurarlar; bu üretim ilişkileri, onların maddi üretici güçlerinin belirli bir gelişme derecesine tekabül eder. Bu üretim ilişkilerinin tümü, toplumun iktisadi yapısını, belirli toplumsal bilinç şekillerine tekabül eden bir hukuki ve siyasal üstyapının üzerinde yükseldiği somut temeli oluşturur. Maddi hayatın üretim tarzı, genel olarak toplumsal, siyasal ve entelektüel hayat sürecini koşullandırır. İnsanların varlığını belirleyen şey, bilinçleri değildir; tam tersine, onların bilincini belirleyen, toplumsal varlıklarıdır. Gelişmelerinin belli bir aşamasında, toplumun maddi üretici güçleri, o zamana kadar içinde hareket ettikleri mevcut üretim ilişkilerine ya da, bunların hukuki ifadesinden başka bir şey olmayan, mülkiyet ilişkilerine ters düşerler. Üretici güçlerin gelişmesinin biçimleri olan bu ilişkiler, onların engelleri haline gelirler. O zaman bir toplumsal devrim çağı başlar” (Marx, EPEK, 2005).
İsyanlar – Devrimler İsyan, toplumsal yeniden üretim ilişkileri altında sömürülen sınıf kesimlerinin mevcut üretim ilişkilerinin yarattığı fiili duruma itirazlarının dışavurumu olarak değerlendirilebilir. Sınıfsal karşı çıkışlar her ne kadar iktisadi temelli olgular olsalar da ilk ortaya çıkışları ya da dışavurumları sosyal, siyasal ya da kültürel kodlar üzerinden gerçekleştirilebilmektedir.
MODEL: Toplumsal Faz Geçişleri S=1: Toplumsal Harekete Katılma S=0: Toplumsal Harekete Katılmama Bireysel karar fonksiyonu Sistem karşıtı bireylerin toplam nüfus içindeki payı
MODEL Her bir bireyin karar almasındaki kritik eşik değeri Koşulu sağlandığında toplumsal harekete katılmama kararı verilmektedir. Her bir bireyin karar almasındaki kritik eşik değeri F(x): Bireyler için geçerli kritik değerlerin birikimli dağılım fonksiyonu
MODEL Birikimli Dağılım Fonksiyonu Herkes katılsa bile katılmayanlar Kimse katılmasa bile katılanlar
MODEL Denge, toplumun isyana katılma ortalaması ile isyana katılma kararı veren bireylerin oranının eşit olduğu, F(x) fonksiyonunun 45 𝑜 ’lik doğruyu kestiği noktada kurulmaktadır. Ancak bu durum herhangi bir toplumsal eylemliliği ifade etmez.
MODEL Yeni bir bilgi akışı olduğunda ya da tetikleyici bir olay gerçekleştiğinde, sistem karşıtları için geçerli karar parametreleri değişerek, f fonksiyonunu da değiştirmektedir. Fonksiyonun şekli, Uyum Etkisi ve sistem karşıtlarının Heterojenlik derecesi ile ilgilidir.
Uyum Etkisi ve Heterojenite Uyum Etkisi: Bir faz geçişinin oluşumu, sistemde bir pozitif geri besleme olgusunun varlığını gerektirmektedir. Sistemde meydana gelen bir değişim, başka kişilerin kararlarını değiştirmelerine, bahsi geçen başka kişilerin kararlarını değiştirmeleri ise, daha başka kişilerin kararlarını değiştirmelerine sebep olmaktadır.
Uyum Etkisi uyum etkisinin sıfır olduğu durumda homojenlik derecesinden bağımsız olarak, f fonksiyonu yatay bir konum almaktadır. Tersi durum olan uyum etkisinin çok güçlü olduğu durumda fonksiyonu, bir basamak fonksiyonu ile ifade edilir.
Uyum Etkisi
Heterojenite/Homojenite
Heterojenite/Homojenite Heterojenlik/Homojenlik: Faz geçişinin ortaya çıkmasının bir diğer koşulu, sistemde homojenlik derecesinin yüksek olmasıdır. Ne kadar çok kişinin kritik değeri birbirine yakınsa sistem o derece homojendir. Heterojenlik: Her birey için farklı bir eşik değer söz konusu olduğundan eşik değerlerinin olasılık dağılımı önemli olmaktadır.
Heterojenite/Homojenite Eğer olası her eşik değer eşit frekansa sahipse, f(x)=1 durumu ortaya çıkar. Bu durumda F(x) fonksiyonu 45o’lik doğru ile çakışır. Olası her x düzeyi, aynı zamanda bir denge noktasıdır.
Heterojenite/Homojenite Eğer sistemdeki bazı bireylerin bir eşik değeri yoksa, her ne olursa olsun kararlarını değiştirmiyorlarsa, bu tip bir sistemde, faz geçişi söz konusu değildir.
Heterojenite/Homojenite Ortalama eşik değer 0.5 iken, grup bireylerinin %32’sinin eşik değerleri 0.1’den küçük ve 0.9’dan büyük ise herhangi bir büyük çaplı toplumsal değişim gerçekleşmez. Daha düşük standart sapma durumlarında, sistemde faz geçişi söz konusu olabilir.
Heterojenite/Homojenite Sınıf Örgütlenmesi Kimlikler Üzerinden Örgütlenmeler
Uyum Etkisi ve Heterojenite/Homojenite Uyum etkisi, delta, heterojenlik ise, D ile gösterilmektedir. Uyum etkisi büyüdükçe delta büyümekte, heterojenlik arttıkça D büyümektedir. Faz geçişinin gerçekleşebilmesi, uyum etkisinin göreli olarak toplumsal örgütlülüğün heterojenliğinden büyük olması durumunda gelmektedir.
Uyum Etkisi ve Heterojenite/Homojenite
Kritik Eşik Çoklu Denge Hali Devrim Çoklu denge durumunda, küresel karar parametresinin değişmesi, F(x) fonksiyonunun konumunu değiştirmektedir. Bu konum değiştirmeleri, sistemi, belli bir kritik konumdaki küçük bir değişiklikle çok farklı bir noktaya taşıyabilir. Bu tip değişimler istatistik mekanikte incelenen faz geçişleridir.
Devrimler Sonrası Karşı Devrimler Bir sistemde faz geçişi ortaya çıktığında, sistemin yeniden eski denge noktasına dönme olasılığı vardır. E1 noktasında dengede olan sistem, küçük bir değişim sonucunda olası iki denge durumundan biri olan E3 noktasında dengeye gelmiştir (sistem unsurlarının E2 yerine E3 noktasını tercih etmeleri).
Heterojenite
MODEL
Toplumsal Heterojenite Toplumsal muhalefetin heterojenliği, her bir bireyin f fonksiyonunun bir diğerinden veya ortalama f fonksiyonundan farkı ile ölçülebilir. Bir i bireyi açısından uyum etkisinin tesir derecesi, tepki oranının, ortalama bireyim mevcut sisteme tepkisinin oranına olan duyarlılığı ile ölçülebilir.
Uyum Etkisi Tüm bireyler için geçerli olan küresel uyum etkisi ise denklem ile ifade edilebilir. Denklemden de görüleceği üzere uyum etkisi f fonksiyonunun minimum ve maksimum değerleri arasındaki farka eşittir.
Faz Geçişleri Çoklu denge durumunda, küresel karar parametresi g’nin değişmesi, F(x) fonksiyonunun konumunu değiştirmektedir. Bu konum değiştirmeleri, sistemi, belli bir kritik konumdaki küçük bir değişiklikle çok farklı bir noktaya taşıyabilir. Bu tip değişimler istatistik mekanikte incelenen faz geçişleridir.
#BarışİçinAkademisyenler Onurumuzdur…