Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı LİSTERİOSİS Dr. İbrahim ÇETİN Veteriner Hekim Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Bursa İl Müdürlüğü

LİSTERİOSİS 1980 lere kadar insanlarda Listeriosis nadiren bildirilmiştir.Fakat,hayvanlarda oldukça yaygındı.Bu zamandan sonra insanlarda listeriosis bildirimleri artmaktadır. Hayvanlarda Listeriosis,dönme hastalığı veya silaj hastalığı olarak ta bilinir.

LİSTERİOSİS MORBİDİTE:+ MORTALİTE:++ ETYOLOJİ:BAKTERİYEL Listeriosis’e Listeria Monocytogenes neden olur. Gram pozitif,hareketli,çok dirençli coccobacillus veya oval şekilli çomak şeklindedirler.

LİSTERİOSİS 39-111 F (3.3-44 C)arasında çok geniş bir sıcaklık aralığında gelişebilirler. Daha soğuk sıcaklıkları tolere edebilmesi nedeniyle,ılıman ve daha soğuk iklimlerde daha sık görülür. L.Monocytogenes’in normal rezervuarları;toprak ve memelilerin mide barsak kanallarıdır. Organizmalar,pastörizasyonla veya pişirilerek öldürülebilir.Fakat,buzdolabında saklanan gıdalarda,yüksek tuz içeren gıdalarda ve asitli ortamda gelişebilir.

KONAKÇILAR L.Monocytogenes;memelilerde,kuşlarda,balıkta,insektlerde,crustacealarda,suda,sütte,peynirde,deli meat’te,sosislerde,lağım suyunda,silajda,dışkıda,genital sekresyonlarda,nasal akıntılarda ve toprakta bulundu.

KONAKÇILAR İnsanlarda en çok etkilenen gruplar Gebe kadınlar Yeni doğanlar Bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler Yaşlılar Steroid alanlardır. Bu gruplar yüksek risk grubu olarak dikkate alınır.

KONAKÇILAR Hayvanlarda,yetişkin ruminantlar,en yaygın olarak etkilenenler olarak görülmektedir. Sağlıklı insan ve hayvanlar,L.Monocytogenes ile enfekte olurlarsa nadiren hasta olurlar.Fakat organizmayı dışkılarıyla yayabilirler.

BULAŞMA L.Monocytogenes,hayvandan hayvana fekal-oral yolla bulaşır. L.Monocytogenes’i enfekte hayvan dışkısıyla yayar ve bunlar bitkileri kontamine eder.Hassas konakçılar bu bitkileri yerler ve enfekte olurlar. Hayvanlar da,kontamine olmuş silaj ve samanı yiyerek veya kontamine olmuş suyu içerek enfekte olurlar.

BULAŞMA İnsanlar genellikle bu organizmayı içeren dışkı ile kontamine olmuş gıdayı yiyerek veya suyu içerek enfekte olurlar. Bazı hazır gıdalar,ısıtma işlemlerinden sonra enfekte olurlar.

Sağımdan önce meme iyi temizlenmemişse kontamine olmuş süt Enfekte hayvan dışkı et İnek memesi su toprak Sağımdan önce meme iyi temizlenmemişse kontamine olmuş süt Uygun olmayan pişirme Kontamine toprakta yetişen ve iyi yıkanmamış gıda Pastörize edilmemiş süt ve pastörize edilmemiş sütten yapılan gıda İnsan tüketimi İnsan listeriosis’i

HAYVANLARDA LİSTERİOSİS Hayvanlarda Listeriosis’in en sık görülen formu ensefalitisdir. Yetişkin ruminantlarda ve nadiren yetişkin domuzlarda görülür. Koyun ve keçiler ,L.Monocytogenes enfeksiyonuna en hassas hayvanlardır.

HAYVANLARDA LİSTERİOSİS Bu hastalık,kış ve ilkbahar hastalığıdır.Çünkü,bu zamanlarda hayvanlar kapatılır ve silaj veya samanla beslenir.Eğer saman veya silaj L.Monocytogenes ile kontamine olmuşsa,hayvanlar için enfeksiyon kaynağı olurlar.

HAYVANLARDA LİSTERİOSİS Organizmalar vücuda ağızdaki sıyrıklardan girerler ve beyine seyahat ederler.Orada tek taraflı ensefalitis’e neden olurlar. İnkubasyon periyodu yaklaşık 10 gündür. Enfekte hayvan tarafından gösterilen belirtiler şunlardır;depresyon,ateş ve koordinasyonsuzluk.

HAYVANLARDA LİSTERİOSİS Enfekte hayvanlar,kendilerini köşelere tecrit ederler ve sıklıkla çitlere veya binanın kısımlarına yaslandıkları görülür.Enfekte hayvan bir yönde dönmeye başlayabilir.Yön,beynin etkilenen kısmı tarafından belirlenir.

HAYVANLARDA LİSTERİOSİS Eğer yüz siniri etkilenirse;tek taraflı olarak,kulak düşmesi,gözkapağının düşmesi,burun deliğinin genişlemesi,alt dudak düşmesi,dil çıkması,aşırı saya ve yeme güçlüğü görülecektir.

HAYVANLARDA LİSTERİOSİS Hastalık ilerleyince,hayvan ilerleyen derecelerde felç olacak,yanı üzerine düşecek,koşar gibi ayaklarını sallayacak,komaya girecek ve sonunda ölecektir. Ölüm oranı, koyunlarda % 70 kadar yüksek olabilir.Sığırlar biraz daha dirençli görülmektedir.Ancak ölüm oranları % 50 ye kadar çıkabilir.

HAYVANLARDA LİSTERİOSİS Hayvanlarda,listeriosis’in daha az yaygın olan diğer üç formu; Septisemi:Monogastrik hayvanlarda ve genç ruminantlarda Yavru atma ve ölü doğum:Tüm hayvanlarda Mastitis:Ruminantlarda

HAYVANLARDA LİSTERİOSİS Monogastrik hayvanlarda septisemi domuzlarda,köpeklerde,kedilerde,tavşanlarda ve rumen fonksiyonel olmadan önce genç ruminantlarda görülür. Klinik belirtiler;ateş,depresyon,anoreksi,solunum sistemi belirtileri ve ölüme yol açan ishaldir. Bu hayvanlar organizmayı ağız yoluyla veya solunum yoluyla alarak enfekte olurlar. Organizmalar barsaklara gelince barsak duvarını geçerek kan dolaşımına girerler ve tüm vücuda dağılırlar.Karaciğer,bulundukları başlıca organdır.

HAYVANLARDA LİSTERİOSİS L.Monocytogenes,gebe hayvanları enfekte edebilir ve fetal ölümler,yavru atmalar,ölü doğumlar ve yeni doğanların ölümü meydana gelir. Yavru atmaların çoğu,gebeliğin son üçte birlik kısmında ve hiçbir işaret vermeksizin meydana gelir. Listeriosis’in bu formunda,hayvanlar L.Monocytogenes’i ağız veya solunum yoluyla alırlar. Ağız yoluyla alındıktan sonra,organizmalar uterusa giderler,plesantayı geçerler ve fetusu enfekte ederler. Organizma,yavru atmayı takiben 2 aya kadar uzanan sürelerde süt ve vaginal sekresyonlarla saçılır.

HAYVANLARDA LİSTERİOSİS Sığırlarda;L.Monocytogenes kaynaklı Mastitis nadiren görülür.Meydana geldiği zaman,memenin sadece dörtte birlik kısmında görülür ve antibiyotik tedavisine hassas değildir.

İNSANLARDA LİSTERİOSİS L.Monocytogenes,sağlıklı bireylerin dışkısında bulunabilmesine rağmen,sağlıklı yetişkin ve çocuklar nadiren klinik olarak hasta olurlar. Gebe kadınlar,yeni doğanlar,yaşlı kişiler ve bağışıklık sistemi yetersiz kişiler L.Monocytogenes enfeksiyonuna çok hassastırlar. L.Monocytogenes en sık olarak,gebe uterusunu,merkezi sinir sistemini ve kanı etkiler.

İNSANLARDA LİSTERİOSİS-2 İnsanlar, L.Monocytogenes ile kontamine suyu içerek ve gıdayı yiyerek enfekte olurlar. En yaygın olarak suçlanan gıdalar; kontamine gübre ile gübrelenen toprakta yetişen çiğ sebzeler Pastörize olmayan süt ve çiğ sütten yapılan süt ürünleri Pişmemiş etler İşlemeden sonra kontamine olmuş gıdalar(yumuşak peynir,sosisler,işlenmiş ürünler)

İNSANLARDA LİSTERİOSİS-3 Ortalama inkubasyon periyodu 3 haftadır. İnsanlarda listeriosis’in klinik belirtileri,başlangıç grip benzeri ateş,bulantı ve ishaldir. Eğer organizma merkezi sinir sistemine yayılırsa, Başağrısı Boyun tutulması, Şaşkınlık Koordinasyonsuzluk ve Konvulsiyonlar görülür. Beyinde abseler oluşabilir.

İNSANLARDA LİSTERİOSİS-4 Yetişkinlerde klinik belirtiler etkilenen organa göre değişir. Bildirilen bozukluklar şunlardır: Meningitis Pneumoni Abseler Deri lezyonları Kalp hastalığı Konjunktivitis

İNSANLARDA LİSTERİOSİS-5 Bu organizma plasentayı da geçebilir ve fetusu enfekte edebilir.Bu da,erken gebelikte meydana gelirse yavru atmaya,ölü doğumlara yol açar veya enfeksiyon gebeliğin geç dönemlerinde olmuşsa bebek listeriosis ‘li olarak doğar. Doğuma yakın zamanda veya doğumda enfekte olan bebekler uyuşuk haldedir,sarılık olabilir,kusabilirler,deri lezyonları gelişir veya meningitis olabilir. Yaklaşık olarak % 50 oranında ölüm oranına sahiptirler.

İNSANLARDA LİSTERİOSİS-6 Bazı bebekler,yaklaşık bir hafta belirti göstermezler.Listeriosis’in bu geç gelişen vakalarında,meningitis en yaygın görülen durumdur. Eğer bebekler canlı kalırlarsa,uzun dönem nörolojik problemler olabilir ve normal gelişmeleri olmaz.

TEŞHİS Listeriosis’in kesin teşhisi için tek yol,kültüre etmek ve L.Monocytogenes’i ayırd etmektir. İnsanlarda kültüre edilen dokular; Kan Serebral spinal sıvı Dışkı. Ayrıca atılmış yavrularda şunlarda kültüre edilebilir; Plasenta Dışkı Mide barsak içerikleri

TEŞHİS-2 Hayvanlarda,en tercih edilen örnekler,beyin dokusu,atık yavrular ve ilgili dokulardır. Şüpheli gıda da kültüre edilebilir. L.Monocytogenes’in üremesi güçtür ve özel besi yerlerine ihtiyaç duyulur. Daha hızlı teşhis yöntemleri araştırılmaktadır.

TEDAVİ Listeriosis, antibiotiklerle tedavi edilir. Ne kadar erken tedaviye başlanırsa o kadar iyi olur.Fakat tedavi başlasa bile ölüm meydana gelebilir.insanlarda bu,özellikle yaşlılar,fetuslar,yeni doğanlar ve bağışıklık sistemi yetersiz olanlar için özellikle doğrudur. Destekleyici tedavi de uygulanır ve bu tedavi gösterilen belirtilere göre belirlenir.

ÖNLEM ABD’de listeriosis için aşılar mevcut değildir. Önlem tavsiyeleri genellikle diğer gıda kökenli hastalıklar için yapılanlarla aynıdır.Bunlar şunlardır; Tüm etleri iyice pişirin. Çiğ yenilen gıdaları iyice yıkayın. Çiğ etleri diğer gıdalardan ayırın. Pastörize olmayan sütü içmeyin ve pastörize olmamış sütten yapılmış gıdaları yemeyin. Kesme tahtalarını ,malzemeleri ve elleri,çiğ et veya diğer pişmemiş gıdaları elleçledikten sonra yıkayın.

ÖNLEM Yüksek risk gruplarındaki kişiler,sosis,deli meats veya luncheon meats yememelidirler.Ancak bunlar kaynama derecesinde ısıtılırsa yenebilirler.Salata barlarındaki salatalar ve yüksek su içeren gıdalardan da kaçınılmalıdır. Yüksek risk grubundaki kişiler,yumuşak peynirleri yememelidirler.Ancak böyle peynirler,özellikle pastörize edilmiş sütten yapıldığı şeklinde etiketliyse yenilebilir. Yüksek risk grubundaki kişiler,uzun süre buzdolabında kalmış etleri yememelidirler.Çünkü,L.Monocytogenes,buzdolabı sıcaklığında da üreyebilmektedir.

ÖNLEM Hayvanlarda en iyi önlem,enfeksiyon şansını minimize etmektir. Atık fötusların etrafında çalışan kişiler ve hayvan otopsisi yapan kişiler dokuları dikkatli elleçlemelidirler.Gebe kadınlar,böyle dokuları elleçlemekten sakınmalıdırlar. Hayvanlarda en iyi önlem,enfeksiyon şansını minimize etmektir.

ÖNLEM Hasta hayvanlar klinik belirtiler görülür görülmez izole edilmelidirler.Ölü hayvanlar hemen uzaklaştırılmalıdır.Etkilenen hayvanların yaşadığı bütün yerler temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidirler. Altlıklar gömülmelidir. Silajı bozulma yönünden kontrol edin ve kontamine silajla yemlemeye devam etmeyin.

SABRINIZ İÇİN TEŞEKKÜRLER