İKLİM ELEMANLARI - SICAKLIK SICAKLIK ETKENLERİ SICAKLIĞIN YERYÜZÜNDEKİ DAĞILIŞI

Isı ile Sıcaklık Arasındaki Fark Isı enerjinin potansiyel halidir. Sıcaklık ise bu potansiyel enerjinin kinetik hale dönüşmüş şeklidir. Isının ölçü birimi kalori, sıcaklığın ölçü birimi ise santigrat (celcius=selsius) olarak adlandırılmaktadır.

SICAKLIK ETKENLERİ Dünya üzerinde sıcaklık dağılışını etkileyen faktörlere sıcaklık etkenleri denir. Yeryüzündeki sıcaklık dağılışının farklılık göstermesinin temelinde sıcaklık etkenleri yatar.

SICAKLIK ETKENLERİ NELERDİR? A) Güneş Işınlarının Geliş Açısı B) Güneş Işınlarının Atmosferde İzlediği Yol C) Güneşlenme Süresi D) Yükselti E) Kara ve Denizlerin Dağılışı F) Nem Oranı G) Okyanus Akıntıları H) Rüzgarlar I) Bitki Örtüsü J) Diğer Etkenler Sıcaklık Etkenleri Kavram Haritası

SICAKLIK ETKENLERİ GÜNEŞ IŞINLARININ GELİŞ AÇISI Güneş ışınlarının geliş açısı yeryüzündeki sıcaklık koşullarını en fazla etkileyen faktördür. Güneş ışınları bir noktaya ne kadar dik geliyorsa, alınan enerji miktarı da o kadar fazla olur.

a) Dünyanın Şekli Ekvator ve çevresine dik ve dike yakın açılarla gelen ışınlar, kutuplara gidildikçe daha küçük açılarla düşer. Bu nedenle sıcaklık normal şartlarda ekvatordan kutuplara gidildikçe azalır. Buna enlem etkisi denir.

a) Dünyanın Şekli Enlem-Sıcaklık ilişkisine örnekler: Ekvatorda sıcaklığın, kutuplardan yüksek olması Antalya’nın Sinop’tan sıcak olması, Ekvatora yakın denizlerde tuzluluk oranının fazla olması, Kalıcı kar sınırının Ekvatordan kutuplara gidildikçe azalması.

b) Dünyanın Yıllık Hareketi ve Eksen Eğikliği Dünyanın eksek eğikliğinin bir sonucu olarak her mevsimde güneş ışınlarının geliş açısı değişime uğrar. Bu durum sıcaklık üzerinde önemli bir etkendir.

c) Dünyanın Günlük Hareketi Dünyanın dönüşü ve şekli nedeniyle gün içinde güneş ışınları farklı açılarla gelmektedir. Sabah ve akşam saatlerinde eğik açıyla gelen güneş ışınları öğle vakti en dik açıyla yeryüzüne ulaşır. Bunun sonucunda günlük sıcaklık farkı oluşur.

d) Bakı ve Eğim Yeryüzünün eğim koşulları ile güneşe dönük olma durumu (bakı) sıcaklık üzerinde doğrudan etkilidir. Kuzey Yarım Kürede dağların güney yamaçları daha sıcak olması bakı etkisinin bir sonucudur.

d) Bakı ve Eğim Bakı yönünde: Kalıcı kar sınırı, orman üst sınırı, tarım üst sınırı daha yüksekten geçer. Nüfus daha fazladır. Tarım ürünlerinin olgunlaşma süresi daha kısadır. Resim 1: Kahramanmaraş, Ahır Dağı

SICAKLIK ETKENLERİ GÜNEŞ IŞINLARININ ATMOSFERDE ALDIĞI YOL Atmosfere ulaşan ışınlar burada dağılarak emilmektedir. Bu yüzden güneş ışınlarının atmosferde kat ettiği mesafe de sıcaklık üzerinde doğrudan etkilidir.

SICAKLIK ETKENLERİ GÜNEŞLENME SÜRESİ Güneşlenme süresi Dünyanın aydınlık olduğu süredir. Güneşlenme süresi arttıkça sıcaklık değerinde de artma görülür. Örneğin güneşlenme süresine bağlı olarak en yüksek sıcaklıklar tam öğle vaktinde değil, yaklaşık iki saat sonra gerçekleşir. Bunun nedeni enerji birikiminin en üst seviyeye bu zamanda ulaşmasıdır. Yine yılın en sıcak günü 21 Haziran değil Temmuz ayının ortalarıdır.

SICAKLIK ETKENLERİ YÜKSELTİ Atmosferde her 200 metre yükseldiğimizde sıcaklık 1°C düşer. Bu durumun ortaya çıkmasında Troposferin yerden yansıyan ışınlarla etkili olmaktadır. Ayrıca suyu absorbe eden su buharının da yere yakın olması yükseklere çıkıldıkça havanın soğumasında etkisi büyüktür.

SICAKLIK ETKENLERİ YÜKSELTİ Yükselti Dünya üzerinde sıcaklığın dengeli dağılmasını engelleyen en önemli faktördür. Aynı enlem üzerinde yer alan iki noktadan sıcaklık değer daha fazla olanın sıcaklık değeri daha düşüktür. Örneğin Ankara ve Erzurum aynı enlemde yer almalarına karşılık Erzurum’un yükseltisi daha fazla olduğu için daha soğuktur.

SICAKLIK ETKENLERİ KARA VE DENİZLERİN DAĞILIŞI Karalar denizlere göre, çok daha çabuk ısınıp daha çabuk soğur. Bu nedenle karalar üzerinde yeryüzünün en yüksek ve en düşük sıcaklıkları yaşanır. Karalar ısıyı ememez ancak denizler emebilmektedir. Okyanus akıntıları bu enerjinin taşınmasını sağlar. Denizler güneş ışınlarını fazla yansıtmaktadır. Kara ve denizlerin özgül ısıları farklı olduğu için ısınma hızları da farklıdır.

SICAKLIK ETKENLERİ KARA VE DENİZLERİN DAĞILIŞI İşte bu nedenlerle karalar ve denizlerde farklı ısınma özellikleri gözlenmektedir. KYK karaların daha geniş yer tutması nedeniyle GYK’den 2°C daha sıcak olmaktadır. Yine KYK’de sıcaklık farkları GYK’den fazladır.

SICAKLIK ETKENLERİ ATMOSFERDEKİ NEM ORANI Troposferin yeryüzüne yakın her yerinde az ya da çok bir miktar su buharı bulunmaktadır. Güneşten gelen kısa dalga ışınların yeryüzüne ulaşmasına izin verir ancak yerden yansıyan uzun dalga ışınların uzaya kaçmasını engeller. Bu sayede nem oranının yüksek olduğu yerlerde sıcaklık değişimi azdır.

SICAKLIK ETKENLERİ OKYANUS AKINTILARI Ekvatorda ısınan su kütleleri kutuplarda soğuyan su kütleleri ile yer değiştirir. Diğer taraftan yıl boyunca aynı yönden esen rüzgarlar su kütlelerinin sürükleyerek akıntılara neden olur. Bu olaya okyanus akıntısı adı verilmektedir.

SICAKLIK ETKENLERİ RÜZGARLAR Yüksek basınç ile alçak basınç arasındaki yatay hava hareketine rüzgar denir. Rüzgarlar geldikleri ve geçtikleri yerlerin sıcaklık özelliklerini, ulaştıkları alanlara taşırlar. Enlem etkisine bağlı olarak Ekvatordan kutuplara doğru giden rüzgarlar sıcaklığı artırırken, kutuplardan ekvatora doğru yol alan rüzgarla ise sıcaklığı düşürürler.

SICAKLIK ETKENLERİ I) BİTKİ ÖRTÜSÜ Bitki örtüsü sıcaklık üzerinde en az etkili olan faktörlerden birisidir. Özellikle bitki örtüsünün sık ve orman olduğu alanlarda ısınma ve soğuma özellikleri az da olsa denizlere benzerlik göstermektedir.

SICAKLIK ETKENLERİ DİĞER ETKENLER Sıcaklık dağılışında bahsedilen faktörlerin dışında daha pek çok şey etki eder. Ancak bunların etki güçleri ve etki alanları sınırlıdır. Kar örtüsü, toprak nemi ve kayaç türü, bulutluluk oranı gibi faktörler de sıcaklık dağılışı üzerinde etkiye sahiptir.

SICAKLIĞIN YERYÜZÜNDEKİ DAĞILIŞI Sıcaklık dağılışı izoterm haritaları ile gösterilir. İzoterm haritaları aynı sıcaklık değerinin ölçüldüğü noktaların birleştirilmesiyle oluşturulur. İzoterm haritaları uzun yıllar yapılan gözlemlerin sonucunda çizilir.

İzoterm Haritaları Gerçek İzoterm Haritaları: Gerçek izoterm haritaları ölçülen sıcaklıkların esas alınması ile çizilir. Ancak bu haritalarda pek çok faktör etkili olduğu için sıcaklık dağılımı büyük değişkenlik gösterir. İndirgenmiş İzoterm Haritaları: Gerçek izoterm haritalarında yükseltinin oluşturduğu farklılaşmanın önüne geçebilmek için bütün noktaların sıcaklık değerleri deniz seviyesine indirgenir.

SICAKLIĞIN YERYÜZÜNDEKİ DAĞILIŞI

DÜNYA ORTALAMA SICAKLIK HARİTALARI Ocak Ayı Sıcaklık Dağılışı: KYK’de kış, GYK’de yaz yaşandığından en yüksek sıcaklıklar GYK’dedir. En düşük sıcaklıklar Sibirya’nın kuzeydoğusunda yaşanmaktadır. Bu durumun oluşmasında karasallık etkili olmuştur. Sıcaklıkların en yüksek olduğu yer Afrika’nın güneyi ile Avustralya kıtasının orta kesimleridir. Okyanusların batı kıyıları doğu kıyılarına göre daha sıcaktır. Bu durum sıcak su akıntılarının ve batı rüzgarlarının bir sonucudur.

DÜNYA ORTALAMA SICAKLIK HARİTALARI Ocak Ayı Sıcaklık Dağılışı:

DÜNYA ORTALAMA SICAKLIK HARİTALARI Temmuz Ayı Sıcaklık Dağılışı: Temmuz ayında KYK’de yaz, GYK’de kış yaşandığından en yüksek sıcaklıklar KYK’dedir. GYK’de en düşük sıcaklıklar Antarktika’da görülür. İzoterm eğrileri KYK’de karalar üzerinde kuzeye yönelmektedir. Bu durum karaların denizlere göre daha sıcak olduğunu göstermektedir. GYK’de izoterm eğrileri daha düzenli bir şekil alır. Bunun nedeni ise denizlerin geniş yer kaplamasıdır.

DÜNYA ORTALAMA SICAKLIK HARİTALARI Temmuz Ayı Sıcaklık Dağılışı:

DÜNYA ORTALAMA YILLIK SICAKLIK DAĞILIŞI Dünyanın şeklinin bir sonucu olarak sıcaklık değerleri Ekvatordan kutuplara gidildikçe azalır. KYK, GYK’den daha sıcaktır. Nedeni kara-deniz dağılışı. KYK’de kıtaların batı kıyıları daha sıcaktır. Nedeni sıcak su akıntıları ve Batı rüzgarları. KYK’de sıcaklık farkları daha fazla, sıcaklık dağılışı ise daha dengesizdir. Nedeni karaların geniş yer kaplamasıdır.

DÜNYA ORTALAMA YILLIK SICAKLIK DAĞILIŞI