ALÇAK BASINÇ MERKEZLERİ

Alçak basınç merkezleri Bir alan çevresine göre bağıl olarak alçak basınçlı ise siklon olarak isimlendirilir. Basınç merkezi üzerindeki basıncın 1013 mb’dan düşük olan basınçlardır. Alçak basınç merkezleri, sinoptik haritalarda görülen, dairesel, kapalı izobarlar şeklinde de ifade edilir.

Alçak basınç merkezleri özellikleri Alçak basınç merkezleri kötü hava ve fırtına habercisidirler.   Alçak basınç alanlarında rüzgarlar çevreden merkeze doğru eserler. Konverjans karakterlidir. Kuzey yarım kürede bulunan bir alçak basınç sisteminde esen rüzgarlar, saat istikametinin tersi istikamette eser Güney yarım kürede bulunan bir alçak basınç sisteminde esen rüzgarlar, saat istikametinde eserler. İzobarların sıklaştığı yerde rüzgar kuvvetlidir. İzobarlar birbirlerine yakınlaştıkça sistemin hızı artar ve sistemin yarattığı kötü hava veya esen rüzgar hızı daha sert eser. Alçak basınç merkezleri konverjans sahalarıdır. Çevreden merkeze doğru saatin tersi yönünde havayı çeker. Alçak basınç alanları konverjans sahaları olmalarından kaynaklı çevre havayı merkeze doğru çektiğinden, merkezdeki havayı yükselmeye (konveksiyona) zorlar.

Alçak basınç merkezleri derinleşmesi ve dolması Bir alçak basınç sisteminin derinleşmesi ve dolması sistemdeki gelişmeyi ifade etmek için kullanılır. Merkezdeki basınç veya izobar değerinin düşmesi ya da artmasıyla belirlenir. Merkezdeki basınç ya da izobar değeri düşüyorsa, sistem derinleşiyor, yükseliyorsa sistem doluyor demektir. Yerde kuvvetli konverjans, yukarı seviyede zayıf diverjans varsa yer basıncı artar ve sistem dolar. Yerde konverjans zayıf, yukarıda diverjans kuvvetliyse, yer basıncı azalır ve sistem derinleşir. Derinleşme, sistemin aktivitesini arttırır, hava şartları ağırlaşır, olayların şiddeti ve süresi artar. Sistemin dolmasıyla ise, hadiselerin şiddeti azalır ve hava şartları iyileşir.

Alçak Basınç Merkezlerini Tanımlayan Terimler Sıklon (cycolne) Alçak basınç merkezleri, aynı zamanda “siklon” ismiyle de anılırlar. Bir başka ifadeyle siklon alçak basınç sisteminin diğer ismidir. Konverjans (Convergence) Yeryüzündeki siklon alanlarında çevreden merkeze doğru esen rüzgarların hareketine verilen isimdir. Bu hareket çevreden merkeze toplanan havayı yükselmeye zorlar. Kısaca, konverjans olayı sadece alçak basınç sistemlerinde gözlemlenir.

Konveksiyon ( Convection) Alçak basınç alanlarındaki merkez sahada bulunan hava kütlesi sistem etkisini kaybedinceye kadar yükselim karakterli olması “konveksiyon” olarak isimlendirilir. Kısaca, merkez sahadaki havanın konveksiyonu sadece alçak basınç sistemlerinde gözlemlenir. Konveksiyon hareketi dikey ve yükselen bir hava hareketidir

Siklonlarda Backing (Anti-Clockwise) veya Veering (Clockwise) Olayları Kuzey yarım kürede yer alan bir alçak basınç sistemindeki izobar ovalliklerini takip etme eğiliminde olan rüzgarlar, sistemin merkezi bir saatte bulunan akrep ve yelkovanın dönüş noktaları olarak kabul edildiğinde ve sistem bütünü de saat olarak düşünüldüğünde saat yönünün tersi istikamette dirise ederler. Bu rüzgar dönüşlerine “backing” veya “anti- clockwise” (dönüşler) şeklinde adlandırabiliriz Güney yarım kürede yer alan bir alçak basınç sistemindeki izobar ovalliklerini takip etme eğiliminde olan rüzgarlar, sistemin merkezi bir saatte bulunan akrep ve yelkovanın dönüş noktaları olarak kabul edildiğinde ve sistem bütünü de saat olarak düşünüldüğünde saat yönü istikametinde dirise ederler. Bu rüzgar dönüşlerine “veering” veya “clockwise” (dönüşler) şeklinde adlandırabiliriz

Her iki koşulda oluşan farklılıkların sebebi, dünyanın dönüş hareketlerinden dolayı rüzgarları saptıracak şekilde oluşan koriyolis etkisi (coriolis effect) dir. Koriyolis etkisi kutuplarda maksimum, ekvatorda ise sıfır değerdedir.

Oluk veya trof (Trough) Alçak atmosferik basınç alanlarında sıklıkla cephelerle birleşen izobarların uzanmış (sarkmış) bölgesi olarak ifade edilir. Alçak basınç sistemlerinde cephe oluşması için izobarların daha çok ovalleşmesi sonucunda oluşan “U” veya “V” şeklindeki bölgedir. “U” veya “V” şekillerinin açık uçları alçak basınç merkezlerinin bulunduğu yeri istikamet eder. Alçak basınç sistemlerinde oluşan olukların bazı özellikleri mevcuttur. Bunlar; Kötü hava koşulları oluşturur Olukları kuzeyden güneye akan soğuk hava oluşturur. Avrupa ve Asya’nın donmasına neden olurlar. Oluklar ne kadar derinse sıcaklıkları o kadar düşme eğilimdedir.  Basınç çevreden merkeze doğru azalır.

Rüzgar K.Y.K.’ de önde S-SW (Güney-Güneybatı) yönünden genelde sıcak, arkada N-NW (Kuzey- Kuzeybatı) yönünden genelde soğuk karakterli olarak eserler. Her trofta (olukta) mutlaka rüzgar kayması gerçekleşir.   Cephe olan yerde mutlaka oluk vardır. Çünkü, alçak basınç merkezlerinde cepheler, oluklar üzerinde yükselir. Ancak her olukta daima cephe oluşacak şeklinde bir kural yoktur. Trofu (Oluğu) soğuk hava besler, etkili olabilmesi için civarında soğuk hava olmalıdır. Cephesel karakterli olmayan oluklarda bulut yapısına bağlı olarak mevzi sağanak yağışlar gözlemlenir.

Meydana Gelişlerine Göre Oluklar Meydana gelişlerine göre oluklar ikiye ayrılır. Bunlar, sığ oluk ve derin oluk olarak iki şekilde incelenir. Sığ Oluk ( “U” Oluk) İzobarlar keskin dirsek yapmazlar. Yavaş hareket ederler, aktif değildirler. Kısa sürede dolar ve kaybolur, sığ oluklar fazla etkili değildirler. Kuzey Atlantik’te etkilidir. Üzerinde cephe oluşumu gözlenmez. (Şekil 1.6 ve Şekil 1.7) Derin Oluk ( “V” Oluk) Cephesel oluklarda görülür. Genellikle izobarlar belirgin bir şekilde dirsek yaparlar. Hızlı hareket ederler, aktiftirler. Çok ani rüzgar değişiklikleri, rüzgar ve yağmur sağanakları ve barometrede ani değişiklikler gözlemlenir. Denizde etkilidir. Üzerinde cephe oluşumu gözlemlenir

Kontur (Eş Yükselti Eğrileri)  Eş yükseklikleri devamlı bir çizgi halinde gösteren eğrilerdir. Bu nedenle eş yükseklik (kontur) eğrileri yeryüzü şekillerini yansıtır. Eğer kontur çizgileri sıkışıksa o zaman eğim dik, eğer seyrek ise o zaman yer yüzey şekli düz ve düze yakın bir şekildedir. Kontur, meteorolojide yüksek seviye haritalarında sabit basınç noktasının seviyesinin deniz seviyesinden olan yüksekliğini gösterdiği için, konturların sık olması o bölgedeki rüzgarların kuvvetli olduğunu, seyrek olması ise o bölgede rüzgarların zayıf olduğu anlamına gelir.    

Oluşumuna göre alçak basınçlar Oluşumlarına göre alçak basınç merkezleri iki çeşittir. Bunlar, dinamik oluşumlu siklonlar ve termik oluşumlu siklonlar’dır. Dinamik Oluşumlu Siklonlar Yer yüzeyindeki basınç normal değerlerden daha fazla düşük olmayabilir. Fakat çevrede bulunan yüksek basınç merkezlerindeki yüksek basınçlara kıyasla gözle görülür bir şekilde bir basınç alçaklığı mevcudiyeti vardır. Dinamik oluşumlu siklonlarda ya da diğer adıyla dinamik alçak basınç sistemlerinde, troposferin yüksek katlarına kadar devam edebilirler ve basınç seviyesi yer yüzeyindeki alçak basınç değerinden daha düşük değerlerdedir. Bu sebeple, dinamik alçak basınç sitemleri derin siklonlardır. Bu tip alçak basınç oluşumu sıcaklıkla ilgili olmadığından, dinamik alçak basıncın etkin olduğu sahaların, çevresindeki bölgelere kıyasla daha sıcak olması ihtimali yoktur. Dinamik siklonların, sıcak olmama özelliğinden dolayı bu siklonlar soğuk çekirdekli siklonlar olarak anılırlar. Dinamik oluşumlu siklonlara örnek olarak “İzlanda Alçak Basınç Sistemi” örnek gösterilebilir.

Termik oluşumlu siklonlar Bu tip siklonlarda havanın alt tabakalarında basınç düşüktür ve hava sıcaktır. Bu yüzden termik oluşumlu siklonlar ya da termik alçak basınç sistemlere sığ siklonlar denir. Bu tip siklon sahaları çevrelerine kıyasla sıcak olmalarından dolayı aynı zamanda sıcak çekirdekli siklonlar ismini de almışlardır. Termik siklonlara, “Basra Alçak Basınç Sistemi” örnek olarak gösterilebilir. Bu örneklerden “Ekvatoral Siklon Şeridi” yıl boyunca bulundukları yerlerden hafif kayma durumları gerçekleşmesine rağmen yıl boyunca bulundukları pozisyonları korurlar. Yıl boyu bulundukları yeri koruyan bu tip siklonlara sürekli siklonlar denir. Ülkemizde yazın etkisini gösteren “Basra Alçak Basınç Sistemi” ise kışın etkisini kaybeder. Bu tip termik siklonlara da yarı devamlı siklonlar denmektedir.

Turkiye'yi etkileyen alçak basınç merkezleri Ülkemizi etkileyen başlıca alçak basınç sistemleri; “İzlanda Alçak Basınç Sistemi” ve “Basra Alçak Basınç Sistemi” olmak üzere iki tanedir. İzlanda dinamik alçak basınç Sistemi Kışın etkili olan bu alçak basınç ülkemize batı ve kuzey batıdan sokulur. Hareketli hava kütlelerini getirdiği için rüzgar birkaç gün ara ile çok farklı yönlerden eser. Rüzgarın esme yönü, güneybatıdan başlar, kuzeybatıya kadar döner. Bu basınç merkezinde güney sektörlü rüzgarlar sıcaklığı arttırırken kuzey sektörlü rüzgarlar sıcaklığı düşürücü etki yapar ve cephesel yağışlara neden olur. Özellikle Karadeniz’de bu basınç alanı etkisi ile cephesel ve orografik yağışlar görülür. Eğer kendinden daha sıcak olan Akdeniz’e iner ve uzun bir süre burada kalırsa nem yüklenir. Türkiye’nin güneybatı kıyılarında aşırı kış yağışlarına neden olur.

Basra Termik Alçak Basınç Sistemi   Bu basınç alanı yaz aylarında karaların aşırı ısınması ile oluşmuştur. Ülkemizde güney ve güneydoğudan sokulan ve yaz aylarında etkili olan Basra alçak basıncı aşırı çöl sıcaklarının yaşanmasına, yaz başlarında karaların fazla ısınması ve atmosferin üst kısımlarının daha soğuk olması nedeni ile ani, gök gürültülü sağanak yağışlara neden olur.