GBM112-TEMEL GENETİK KROMOZOM SAYISI MUTASYONUNUN NEDEN OLDUĞU HASTALIKLAR Yrd Doç Dr Necmi BEŞER

Down sendromu Trisomi 21 İnsanın en küçük kromozomlarından (G grubu) 21. kromozomun genomda 2 yerine 3 kez bağlanması (trisomi) down sendromuna neden olur.Down sendromlu hastalar hücrelerinde 46 kromozomyerine 2n=47kromozom taşırlar.(2n+1).21. Kromozom bakımından trisom olan zigotların %60 ı düşük olur,%20 si ise ölü doğar.Canlı doğumlar ise ortalama 1/600-1/700 gibi yüksek frekanslarda gerçekleşir.

Down sendromu Trisomi 21 Down sendromlu hastaların tipik görünümleri nedeni ile hastalık kolaylıkla tanınır.Yüz yuvarlak ve basık,gözler çekik,başın arkası düz,küçük ve hafif açık ağız,eller ve ayaklar yummuk parmaklar ise kısadır.1. Ve 2. ayak parmaklarının arsı açıktır.(sandalet parmağı)Mental gerilik çeiştli derecelerde görülür.(IQ=35-50)İmmün sistem zayıflığı nedeni ile çok sık enfeksiyon hastalıklarına yakalanırlar.Literatürde Down sendromu ile ilgili olarak 100 kadar özellik sayılmaktadır.Eskiden yaklaşık 20 yıl olarak bildirilen yaşam süresi son yıllarda yen iantibiyotikler ve bilinçli bakım koşulları altında 50 yaşın üzerine kadar çıkmıştır.

Down sendromu Trisomi 21 Down sendromu %95 oranında 21.kromozomun trisom halde bulunmasından kaynaklanır.%5 oranında ise 21.kromozomla “D” grubu kromozomlarından 14. veya 15. kromozom arasındaki translokasyonlara dayanır.(translokasyon trisomisi)21. Kromozom trisomisinin genetik nedeni 1.(%60) veya 2.anafazda (%40) görülen nondisjuction'dır.21.kromozom trisomisi yaklaşık 6/7 oranında ana kaynaklı 1/7 oranında ise baba kaynaklıdır.Bu nedenle nondisjıction'un oluşumunda gamet yaşının olduğu anlaşılmaktadır.Erkek bireylerde gamet 48 saatte mayoz bölünmeyi tamamlar.

Down sendromu Trisomi 21 Dişilerde ise doğumda 7 milyon kdar primer oosit oluşur. Bu primer oositler mayoz bölünmesinin I.profazında diakinez safhasına kadar gelişir ve ergenlik çağına kadar “dictioten” adı verilen bir duraklama periyoduna girer.ergenlik döneminde ergenlik hormonlarının uyrısı üzerine 1.mayoz (I.metafaz,I.anafaz,I.telofaz)tamamlanır.Bundan sonra ovulasyon ile II.metafaz gerçekleşir.Ancak döllenme uyarısı üzerine II.anafaz ve II. Telofaz tamamlanır.Görüldüğü gibi döllenmeyi kabul edecek ana yumurta hücresi yaklaşık annenin döllenme sırasındaki yaşı kadar yaşlıdır.

Down sendromu Trisomi 21 Bu nedenle yaşlı plazmanın elastikiyetini kaybederek kromozomların ekvatoral tablaya dizilmelereinde yeterli olmaması ve bu durum nondisjuction'a yol açabileceği kabul edilmektedir.Eşey kromozomlarındaki trisomilerde de ana yaşının etkili olduğu görülmüştü.Buna karşılık translokasyon trisomisinde anne yaşı ilerledikce Down sendromu riski artar.Çeşitli kaynaklarda değişik istatistikler verilmekle birlikte ortalama bir değer olarak 20 yaş dolaylarında %0.5 olan riskin 40-45 yaşlarında %6 lara kadar arttığı söylenmektedir.

Down sendromu Trisomi 21 Diğer trisomilerde anne yaşı etkendir.Ancak oransal olarak Down sendromundaki kadar belirgin değildir.Bunun nedeni diğer trisomilerde düşüklerin frekansının yüksek olması ve bu frekansın canlı doğumlara yansımamasıdır.Diğer bir değimle tüm trisomilerde nondisjuction oranı yaklaşık aynı frekanslarda gerçeklşir.  

Down sendromu Trisomi 21 Figure 15.15 Down syndrome.

Edwars Sendromu (Trisomi 18) Edwars sendromu 18. kromozomun trisomisidir.18.kromozom “E” grubu kromozomlarındandır.Down sendromunun aksine 2. anafaz nondisjuction'u daha çok görülür.Edwars sendromu down sendromuna kıyasla çok daha ağır bir hastalıktır.Bu trisomide %95 oranında düşük olur.Canlı doğumlarda ise ortalama 1/3500-6700 arasında bildirilen oranlarda görülür

Edwars Sendromu (Trisomi 18) Kız çocuklarında erkek çocuklara oranla 3 kat daha rastlanır.Nedeni erkek fötüs kaybının daha fazla olması ve dolayısı ile canlı doğumlarda erkek trisom frekansının daha az görülmesidir.Ağır kalp arazları,dejenere vücut yapısı,dejenere parmaklar,fıçı yapıda göğüs karakteristiktir.2 hatta ekstrem durumlarda 15 yaşına kadar görülsede genel olarak 3-4 ay kadardır.

Patau Sendromu (trisomi 13) D grubundan 13. kromozomda görülür.Genel olarak erken doğum karakteristiktir.Zamanında doğumlarda da bebek ağırlığı düşük düzeydedir.Bu bebeklerin %80-90'ı ilk yılda yaşamlarını yitirirler.Ellerde ve ayaklarda polidaktili (çok parmaklılık)batık kulak,dudak ve damak yarıklığı,genital organlarda dejenere oluşum,kalp bozuklukları,yüksek fötüs hemoglabin oranları giibi hastalıklar gözlenir.

Trisomi 8 8.kromozom trisomisi1971 yılında fark edilmiştir.”C”grubu kromozomlarından 8. kromozom diğerlerine kıyasla daha büyüktür.Bu kromozomun trisom olarak bulunması durumu ancak spontan düşüklerde saptanabilmiştir.Canlı olarak doğan bebeklerde ise normal ve trisom hücrelerin birlikte bulunduğu mozaik yapı görülür.Mozaik trisomi 8 bireylerde baş köşeli görünümde,gözler çukurda,avuçve ayak tabanı çizgileri derin,zekaları orta(IQ=70-80) düzeyde konuşma yetenekleri yetersizdir.