Dr. İbrahim ÇETİN Veteriner Hekim GTHB Bursa İl Müdürlüğü BUZAĞI SAĞLIĞI Dr. İbrahim ÇETİN Veteriner Hekim GTHB Bursa İl Müdürlüğü

BUZAĞI SAĞLIĞINI KORUMADA ANAHTAR NOKTALAR NELERDİR? Kolostrum (Ağız sütü) Göbek bakımı Buzağının çevresi Hasta buzağıların erken farkına varılması ve uzaklaştırılması Farklı yaş gruplarını karıştırmamak Aşırı kalabalıktan sakınmak Aşılama

1.KOLOSTRUM-AĞIZ SÜTÜ KOLOSTRUMUN ÖNEMİ NEDİR? KOLOSTRUMUN HEMEN VERİLMESİNİN NEDENİ NEDİR? KOLOSTRUMUN BİLEŞİMİ NASILDIR? KOLOSTRUM NE ZAMAN VERİLMELİDİR? KOLOSTRUM NE KADAR VERİLMELİDİR?

KOLOSTRUMUN ÖNEMİ NEDİR? BESLEYİCİ Kolostrumda toplam bileşenlerin oranı sütün iki mislidir. Yağ ve protein oranları oldukça fazladır. Yağda eriyen A,D,E vitaminleri yönünden zengindir. BAĞIŞIKLIK Buzağı barsakları, doğumdan hemen sonra birkaç saatlik sürede tüm proteinleri parçalanmadan emme yeteneğine sahiptirler. Kolostrumda bulunan anti- badiler (Ig proteinleri), ananın bağışıklığını yavruya geçiren maddelerdir.

KOLOSTRUMUN HEMEN VERİLMESİNİN NEDENİ NEDİR? Önemi: İlk 24 saat içinde ağız sütünde bulunan globülinler (bağışıklık veren maddeler), parçalanmadan oldukları gibi barsaklardan emilirler. Bu sürenin geçmesi ile barsaktan emilim azalır ve ortadan kalkar.

KOLOSTRUMUN BİLEŞİMİ NASILDIR? Madde Kolostrum % Süt % Yağ 5,0 4,0 Karbonhidratlar 2,5 Proteinler 18,0 3,5 Kazein 4,5 3,0 Albümin 1,5 0,5 Globülin 12,0 - Mineraller 0,8 Vitamin A. mikro gr./100 cc 200 30 Vitamin D. IU/100 cc 20 10 Toplam Kuru Maddeler 27,0 13,3 THBM 16

KOLOSTUM NE ZAMAN VERİLMELİDİR? Buzağılar, emiyorsa, anasının yanında, 24 saat birlikte bırakılır. Daha sonra anasından ayrılmalı ve anadan sağılan kolostrum ile 3-4 gün daha kova veya emzikle verilmelidir. Buzağılar hemen analarından ayrılıyorsa, İlk 3 en geç 12 saatte, 1 veya 2 defada kolostrum verilmelidir.

KOLOSTRUM NE KADAR VERİLMELİDİR? Buzağı anasını emiyorsa emebildiği kadar emmesi sağlanır. Anada veya yavruda emme sorunu varsa, holstein ve esmer ırklarda 3-4 lt kadar verilir. Büyük işletmelerde ve yavruların hemen ayrıldığı işletmelerde de 3-4 lt kolostrum verilir.

2.GÖBEK BAKIMI Doğumda göbek kordonu, derinin koruyucu tabakası ile kaplı olmadığından enfeksiyon girişine çok hassastır ve uygundur. Plasentadan gelen kan damarları direk olarak karaciğere gider. Bu yüzden, enfeksiyon göbekten alındığında karaciğer apselerine ve tüm vücuda yayılan enfeksiyona neden olur. Ayrıca, idrar kesesine geçerek sistitis (idrar kesesi yangısı) sonucu ölüme neden olabilir. Önlem: İneklerin buzağıyı temiz bir yerde doğurmasını sağlayın. Hemen doğumdan sonra göbek kordonunu antibiyotik/ gentian violet aerosol ile spreyleyin veya iyoda (iodine) daldırın. İyodun iki faydası vardır. Birincisi; kordonu kurutarak mikropların girişini azaltır. İkincisi; halihazırdaki bakterileri tahrip eder.

3.BUZAĞININ ÇEVRESİ Buzağının çevresi, temiz, kuru ve iyi havalandırılmış olmalıdır. Doğum localarına özel önem verilmelidir. 3,5x3,5 m ölçüleri doğum locaları için idealdir. Altlık üzerine diz çöktüğünüzde dizleriniz ıslanmamalıdır. Buzağıların bulunduğu tüm alanlar, buzağı partileri arasında temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir. Kullanılan tüm ekipman (mide sondası, buzağılama ipleri, kovalar) kullanıldıktan sonra temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir.

4.HASTA BUZAĞILARIN ERKEN FARKINA VARILMASI VE AYRILMASI Hastalık belirtileri (ishal, zatürre) gösteren buzağılar hemen anaları ile birlikte sürüden uzaklaştırılmalı ve hasta hayvanların konulduğu locada barındırılmalıdırlar. Ancak iyileştiklerinde gruba tekrar karıştırılmalıdırlar. Hasta hayvanlar için kullanılan bu localar, her kullanımdan sonra temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir. Bu alan yeni satın alınan hayvanların izolasyon alanı olarak kullanılmamalıdır.

5.FARKLI YAŞ GRUPLARINI KARIŞTIRMAMAK Hastalıklara neden olan etkenlere daha fazla maruz kalan daha yaşlı buzağılar, yeni doğan buzağılara potansiyel olarak hastalık geçirebilirler. TB testi, tarama ve ilaçlama nedenleriyle grupların karıştırılmasına engel olunmalıdır.

6.AŞIRI KALABALIKTAN SAKINMAK Buzağılar için hem barınaklarda hem de merada yeterli alan ayrılmalıdır. Yetiştirme alanında çok fazla hayvan tutulması, altlık temizliğini çok güç hale getirecektir. Ayrıca, stres oluşturarak buzağıları hastalıklara daha hassas hale getirecektir.

7.AŞILAMA Aşılama yeni doğanların septisemi ve ishalinde iki farklı tarzda kullanılır. Anaların kuruda aşılanması (E. Coli veya karma aşı) Buzağıların serumla aşılanması (Septisemi serumu) Aşı uygulaması buzağı ishali ve zatürrenin önlenmesinde temel metot olarak kullanılmamadır. Aşı kullanımı, klostridiyal hastalıkların ( tetanoz, yanıkara vs.) önlenmesinde ana metotdur.

ESCHERİCHİA COLİ AŞISI Kolibasillozisten korunmada aşının önemi büyüktür. Yeni doğan buzağı kayıpları, sığır yetiştiriciliği yapılan bütün ülkelerde halen en önemli sorunların başında gelmektedir. Doğumla başlayan ve 3 haftaya kadar devam eden yeni doğan dönem buzağılar için hayatta kalma yönünden oldukça kritik bir periyottur. E. Coli EC (0101 : H-: K99+, F41+) ve 11A (0? : H : K99+:, F(Y)+) suşlarından hazırlanan aşıdır. Aşı, enterotoksijenik E. Coli’lerin neden olduğu buzağı ishallerine karşı ilk kez yapılan gebe ineklere doğumuna 6 ve 4 hafta kala 5 cc derialtı uygulanır. Daha sonraki yıllarda bir kez yapılır. Buzağılara bu aşı uygulanmaz.

BUZAĞI SEPTİSEMİ SERUMU AŞISI Buzağı septisemi etkeni olan E. Coli’ye karşı hazırlanmış hiperimmun bir serumdur. Yalnız buzağılara uygulanır. Dozaj ve Kullanım Şekli: Serum koruyucu amaçla doğumdan hemen sonra 15 ml., sağıtım için ise 20-40 ml. deri altı olarak yapılır. Yalnız buzağılara uygulanır. Koruma süresi 15 gündür.

2) BUZAĞI İSHALİ

BUZAĞI İSHALİNE NE SEBEP OLUR? Virüsler Rotavirüs Coronavirüs Bakteriler E. Coli Salmonella Parazitler Crptosporidia Coccidiosis

BUZAĞILAR İSHALE NEREDE YAKALANIR? Buzağı bu enfeksiyonları ya doğum locasında veya buzağı barınaklarında kapar. Buzağı ishaline neden olan tüm etkenler, diğer ineklerin ve buzağıların dışkısıyla yayılır. Doğum locaları ve buzağı barınakları düzenli temizlenmez ve dezenfekte edilmezlerse, bu etkenler buzağının çevresinde kümeleşir.

İSHALLİ BİR BUZAĞI GÖRDÜĞÜMDE YAPACAĞIM İLK ŞEY NEDİR? Buzağıyı anasıyla beraber grubun geri kalanından ayırın ve sadece hasta hayvanlar için düzenlenmiş localara yerleştirin. Hasta hayvanlar için ayrılan bu localar, her kullanımdan sonra temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir.

İSHALLİ BİR BUZAĞIYA NASIL YARDIM EDEBİLİRİM? Buzağının anasını emmesine izin verin. Buzağıyı sütten kesmeyin. Buzağının kaybettiği sıvıları geri alması için ilave sıvılar ve elektrolitler sağlayın. İshal olduğu gün, bir veya iki defa 2 lt su içinde elektrolit takviyesi yapın.

İSHALLİ BUZAĞI ANTİBİYOTİKLERE İHTİYAÇ DUYAR MI? ishalli buzağı, eğer hastalık virüslerden veya parazitlerden kaynaklanıyorsa, antibiyotiklere gerek duymaz ve cevap vermez. Antibiyotiklerin bu etkenlere karşı kullanımı para israfıdır ve ayrıca bakteriyel direnci arttırır.

İSHALLİ BUZAĞIYA ANTİBİYOTİKLERİ NE ZAMAN VERECEĞİM? İshalli bir buzağı ancak şu durumlarda antibiyotiklere gereksinim duyar. Eğer buzağının vücut ısısı normal sınırların dışındaysa(normali 38,5- 39,5 C) Eğer buzağı zayıf, ayakta duramıyor ve gözleri çökmüşse Eğer buzağı emmiyorsa Eğer buzağının dışkısında kan varsa

İSHALLİ BUZAĞIDAN DIŞKI ÖRNEKLERİ ALMALI VE LABORATUVARA GÖNDERMELİ MİYİM? Aşağıda bahsedilen vakalarda laboratuvara dışkı örnekleri gönderilmelidir. Çiftlikte buzağı ishalleri her zaman görülen bir problem ise Belli bir zamanda, bir dizi buzağı ishal oluyorsa Normal olarak yapılan tedavi ve yardımlar işe yaramazsa

İSHAL İÇİN AŞILAMA KONUSUNDA NE DERSİNİZ? Aşılama, buzağı ishalinin önlenmesinde yardımcı olabilir. Ancak; Aşılama, önlem için temel çözüm olarak görülmemelidir. Aşının çalışması için, buzağıya doğumdan sonra mümkün olduğunca çabuk yeterli hacimlerde kolostrum verilmek zorundadır.

3) PNEUMONİA-ZATÜRRE

ZATÜRRE BELİRTİLERİ NELERDİR? Burun akıntısı Öksürük Güç solunum Artan solunum sayısı (üfleme, nefes nefese)

ZATÜRREYE NEDEN OLAN ETKENLER NELERDİR? Virüsler RSV PI3 IBR BRCV BVDV Bakteriler Pastörella Hemafilus Mikoplazma

ZATÜRRE NASIL YAYILIR? Diğer sığır veya buzağılardan öksürükle veya soluk verme ile gelen damlacıklar vasıtasıyla yayılır.

ZATÜRRE KONUSUNDA BELLİ BAŞLI RİSKLER NELERDİR? Yeterince kolostrum almayan buzağılar Kötü havalandırılmış binalar (hastalığın yayılmasını destekler) Stres (aşırı kalabalık barınaklar, farklı sığır gruplarının karışması, hava ve diyetin ani değişiklikleri) Farklı yaş gruplarındaki buzağıların gereksiz karışımı ( daha yaşlı buzağılar, zatürreye neden olan etkenlerin çoğunun taşıyıcısı olarak rol oynayabilirler. Meradaki daha yaşlı buzağılarda, akciğer kıl kurtları, zatürre geliştiren buzağılarda tetikleyici olarak rol alabilirler.

BUZAĞIM ZATÜRRE OLURSA NE YAPMALIYIM? Bu buzağıyı, anası ile birlikte hasta locasına alın. Buzağıyı veteriner hekiminizin talimatlarına göre tedavi edin. Gruptan hasta buzağıyı ayırır ayırmaz, grubun diğer buzağılarını da kontrol edin. Buzağı gruplarında zatürrenin hızlıca yayılma eğilimi olduğundan aynı locada tüm buzağıları tedavi etmek zorunda kalabilirsiniz. (veteriner hekiminizin kontrolü altında)

BUZAĞI ZATÜRRESİ ÇİFTLİĞİMDE DÜZENLİ BİR PROBLEMSE NE YAPMALIYIM? Daha önce bahsedilen belli başlı riskleri veteriner hekiminizle tartışmaya ve incelemeye ihtiyacınız olacaktır. Bunların bazıları veya hepsi, buzağı zatürresi ile ilişkili olarak ele alınmalıdır.

VETERİNER HEKİMİM BUZAĞILARDAN ÖRNEK ALMALI MI DIR? Eğer çiftlikte buzağı zatürresi düzenli bir problem ise Evet. Bu örnek alma, çiftlikte hangi aşının sonradan kullanılacağına karar verme de yardım eder.

BUZAĞI ZATÜRRESİYLE MÜCADELEDE AŞILAMAYI EN ÖNEMLİ ARAÇ OLARAK DİKKATE ALMALI MIYIM? Hayır. Buzağı zatürresine neden olan etkenlerin çoğu, sığır sürüsünde yaygın olarak bulunur. Bu yüzden, aşılama yardımcı olmasına rağmen, zatürre olaylarının sıkça olmasına neden olan altta yatan problemi tespit etmek çok daha önemlidir. Aşırı kalabalığa mı bağlıdır? Barınaktaki havalandırma yetersiz midir? vs

4) GÖBEK HASTALIĞI VE EKLEM HASTALIĞINI NASIL YÖNETİRİM? Buzağıların yeterli kolostrum almalarını sağlayın. Buzağının çevre hijyenini geliştirin. Buzağılama locası ve buzağı barındırma alanlarını düzenli olarak temizleyin ve dezenfekte edin. Buzağılar için bol altlık sağlayın. Göbek bakımını iyi uygulayın.

5) KOKSİDİYOZİS’İ NASIL YÖNETİRİM.

KOKSİDİYOZİS NEDİR? Koksidiyozis, üç haftalıktan büyük buzağıların paraziter bir hastalığıdır. Barsaklarda parazitlerin çoğalması sonucu olarak, barsak yüzeyinin hasarıyla sonuçlanır.

KOKSİDİYOZİS’İN KLİNİK BELİRTİLERİ NELERDİR? Klinik belirtiler, hafif ishalden, buzağının zorlanarak yaptığı şiddetli kanlı ishale kadar değişebilir. Sıklıkla, fark edilen tek belirti, buzağının kuyruğunun ıslak ve topraklanmış olmasıdır.

KOKSİDİYOZİS NASIL YAYILIR? Bu hastalık, dışkıdaki etkenlerin ağız yoluyla alınması yoluyla yayılır. Diğer buzağılar ve ineklerin dışkılarıyla atılan oositler, ağız yoluyla alınarak buzağılara bulaşır. Bu buzağılar, bu oositleri yüksek dozlarda ağız yoluyla alırlarsa, bu hastalığın klinik belirtileri ortaya çıkar. Oositleri ağız yoluyla almak ile hastalık belirtileri gösterme arası yaklaşık 3 haftadır.

KOKSİDİYOZİS İÇİN BAŞLICA RİSK FAKTÖRLERİ NELERDİR? Çevresel hijyen; Islak ve kirli altlık Aşırı kalabalık (hem barınakta hem de merada) Kötü havalandırılmış barınaklar Kirli yem ve su çukurları Uzun kirli kuyrukları olan buzağılamış düve ve inekler (emmeye çalışan yeni doğan buzağılar için büyük risk faktörü

Stres: Besleme: Buzağı üzerinde stres oluşturan şeylerden sakının. Farklı yaş gruplarının karışması veya yemdeki ani değişimler, stres yapıcı olarak rol oynayabilirler. Besleme: Analarından yeterince kolostrum almamış veya yeterince süt almayan buzağılar, enfeksiyonla bahşedebilmek için yeterli değillerdir.

ÇİFTLİĞİMDE HASTALIĞIN SIKLIĞINI NASIL AZALTIRIM? Hijyen: Bütün barınma ve gezinti alanlarının temiz, kuru ve iyi havalandırılmış olmasını sağlayın. Buzağı partileri arasında, barınma alanlarını temizleyin ve dezenfekte edin. Bu parazit, dezenfektanların çoğuna dirençlidir. Bu yüzden, kullanılacak en uygun dezenfektan için veteriner hekiminize danışın. Barınakta aşırı kalabalıktan kaçının. Su ve yem kapları temiz tutulmak zorundadır. Tüm dışkı maddelerini uzaklaştırın. Buzağılamada, tüm inek ve düvelerin kuyruklarının tıraşlanmasını sağlayın. Bu, emmeye çalıştıklarında buzağıların dışkı maddelerini ağız yoluyla alma riskini düşürür.

Stres yapıcılardan kaçının: Besleme: Gereksiz yere farklı yaş gruplarının karıştırılması veya yemde ani değişiklikler Besleme: Buzağıların yeterince kolostrum almasını ve sonrasında iyi beslenmesini sağlayın. Önleyici tedaviler: Önleyici ve tedavi edici tedbirleri almak için veteriner hekiminizle görüşün.

KLOSTRİDİAL ENFEKSİYONLAR

KLOSTRİDİAL HASTALIK NEDİR? Klostridia’lar, sığırlarda bir dizi hastalığa neden olan toprak kökenli bakteri ailesidir. En yaygın görülenlerden biri, yanıkaradır. Yanıkara, başlıca, otlayan hayvanların bir hastalığıdır. Ayrıca, enfekte olmuş meralarda otlatılan barınaklardaki hayvanlarda ada meydana gelebilir. Çoğunlukla, 6 aylıktan 2 yaşına kadar olan sığırları etkiler.Fakat, birkaç aylık buzağılarda da ortaya çıkabilir.

YANIKARA NASIL YAYILIR? Bakteriler tarafından üretilen sporlar, otlayan hayvanlar tarafından ağız yoluyla alınır. Bu sporlar, ağız yoluyla alındıktan sonra, kas, karaciğer ve dalakta bulunabilir. Eğer, sporların bulunduğu kas bölgesi daha sonra hasar görürse (yaralanma vs.) , sporlar çimlenir ve ölümcül bir zehirlenme (toksemi) üretir. Genellikle, hayvanlar ölü bulunur. Nadir olaylarda, hayvanlar halen hayatta olabilir.

YANIKARA BELİRTİLERİ NELERDİR? Kastaki hasar bölgesi (lezyon) ekstremitede ise, hayvan şiddetli topallık gösterir. Hastalık ilerledikçe, lezyonun bulunduğu alanda gaz oluşacaktır. Lezyon, süngerimsi olur ve lezyona baskı yaptığınızda gaz çıtırtısını duyabilirsiniz.

YANIKARANIN TEDAVİSİ NASIL OLUR? Nadir hallerde, hayvan hayatta ise acilen veteriner hekiminizle temasa geçin. Size gerekli antibiyotiği reçete edecektir. Tedavinin en iyi şekli önlem almaktır. Çiftliğinizde yanıkara geçmişi varsa, meraya çıkmadan önce sürüyü aşılatın. Kullandığınız aşıya bağlı olarak, ürüne eşlik eden prospektüsü takip edin.

TEŞEKKÜRLER…